Wetenschappers zijn net mensen
Op het Symposium van Wetenschapsbloggers betoogde Thijs Bol dat wetenschappers voorzichtig moeten zijn met het delen van hun mening over onderwerpen waar ze geen expert van zijn. Op hetzelfde symposium vond daarna ook een paneldiscussie plaats over de rol van wetenschappers in de politiek. De panelleden zijn het niet geheel oneens met de stelling van Bol, maar er komt wel duidelijk naar voren dat de balans tussen expertise en opinie lastig en persoonlijk is.
Tom Louwerse, universitair hoofddocent politicologie bij de Universiteit Leiden, was onderdeel van het panel. Hij vindt dat wetenschappers hun opinies gewoon moeten kunnen delen. “Ik vind dat niet zo’n probleem. Als politiek wetenschapper is de relatie met politiek natuurlijk extra ingewikkeld, omdat het ook ons onderzoeksonderwerp is. Ik probeer dat zelf vooral op een beschouwende manier te doen, maar als het je onderzoeksonderwerp is mag je daar ook best wel een kritisch over zijn. Anders kun je ook geen observaties meer maken als wetenschapper.”
Louwerse ontwijkt opinies dan ook niet in de blog waar hij aan meewerkt. “Die proberen we wel goed te onderbouwen vanuit wetenschappelijk perspectief. Ons blog richt zich niet op het innemen van politieke standpunten, maar we zijn wel eens kritisch op hoe een politieke actor acteert. Ik denk dat dat een prima rol is voor een wetenschapper.”
De ivoren toren bestaat helemaal niet
Tussen 1970 en 1990 werd het idee van de ‘ivoren toren’ algemeen gedeeld; wetenschappers zitten in hun torentje buiten de maatschappij, en richten zich alleen op hun onderzoek. Maar volgens Christian Jongeneel, wetenschapsjournalist en auteur, bestaat en bestond de ivoren toren helemaal niet. “Het is een soort golfbeweging in hoeverre men vindt dat wetenschappers zich maatschappelijk actief op moeten stellen.”
Rosanne Hertzberger, microbioloog bij de Vrije Universiteit en columnist, zit in ieder geval niet in een toren. Ze denkt dat er een heleboel onderwerpen zijn waarover men graag de stem van wetenschappers hoort. “Ik kan me er heel erg aan ergeren als ik weet dat er stemmen zijn die niet meespreken.” Als voorbeeld noemt ze de GGD, waar veel over gesproken en geklaagd wordt in deze tijd. “En we hebben eigenlijk heel weinig GGD-artsen aan het woord gehad. Dan zeg ik tegen ze dat ze voluit moeten praten. Ik vind het heel erg jammer als wetenschappers niet meedenken, meepraten en meedoen in het publieke debat.”
Ook snapt ze niet waarom van wetenschappers verwacht wordt dat ze zich alleen maar aan de feiten moeten houden. “Wetenschappers hebben een soort imago van een heilige die zich puur aan de feiten houdt, zonder mening, zonder politieke oriëntatie, en ik denk dat dat verkeerd is. Wetenschappers zijn mensen en de wetenschap is een vakgebied vol ego’s, dogma, fraude, koninkrijkjes en ook volop irrationaliteit. Ik denk dat het alleen maar goed is dat de samenleving daarvan op de hoogte is.”
Hertzberger merkt aan haarzelf wel dat ze zich soms onbewust deels censureert. “Ik merk dat, hoe meer ik van iets weet, hoe minder ik er een mening over heb. Als je je meer in een onderwerp verdiept dan word je genuanceerder. En dat is ook niet altijd goed.”
Wetenschapper als expert en als mens
Louwers denkt dat hierbij wel een onderscheid gemaakt moet worden tussen de wetenschapper als mens, en als expert in zijn of haar vakgebied. “Ik denk dat het belangrijk is dat je als expert je kennis laat horen, en daar mag je dan ook een opinie over uiten. Alleen claim je dan als het ware dat je opinie ook wordt ondersteund door de studie die je doet. Je wordt toch in een positie van autoriteit geplaatst. Niet onterecht overigens, omdat je daar onderzoek naar doet en er dus veel vanaf weet.”
Hij vindt het een andere situatie is als wetenschappers buiten hun eigen vakgebied een mening tentoonspreiden. “Dat is verder prima, maar dan ben je niet de wetenschapper die expert is op dat vakgebied, en ik denk dat het belangrijk is om dat onderscheid te maken.” Als voorbeeld noemt hij zijn eigen mening over klimaatverandering en de aanpak daarvan. “Maar de natuurwetenschappelijke kant daarvan is niet mijn expertisegebied. Als ik in de media kom probeer ik wel te blijven bij wat uit mijn expertise komt. Mijn mening als burger moet ik wel kunnen uiten, maar dan moet ik dat niet met een soort autoriteitsclaim doen.”
Jongeneel denkt dat de grens tussen mening en objectiviteit heel onduidelijk kan zijn, en dat wetenschappers daarmee in de knoop zouden kunnen raken. “Ik denk dat het er vooral over gaat dat je authenticiteit uitstraalt. Dat je duidelijk maakt waarom je iets vindt, en dat kan dan samengesteld zijn uit wetenschappelijke resultaten en uit maatschappelijke opinie. Het gaat er vooral om dat je uitstraalt dat je weet waar je mee bezig bent en dat je dingen zegt om wie je bent.”
Balans tussen wetenschap en politiek is soms extra moeilijk
Vooral voor Louwerse is vanwege zijn vakgebied objectiviteit natuurlijk een belangrijke discussie. “Ik heb wel eens wat werk gedaan in lokale kandidatencommissies van GroenLinks, waar ik nog steeds lid van ben. Ik maak wel de afgelopen jaren expliciet de keuze om dat lidmaatschap nu slapend voort te zetten, ook omdat ik me de laatste jaren met politieke peilingen bezighoud.”
Hij probeert ook neutraal commentaar op die peilingen te geven, iets wat misschien moeilijker zou zijn als hij nog steeds heel actief zou zijn bij GroenLinks. “Ik probeer dat op een objectieve manier te doen en te duiden en verklaringen te geven, maar om dan een dag later te gaan flyeren op een station vind ik niet kunnen.”
Louwerse heeft ook nog gedacht of hij zijn partijlidmaatschap op zou moeten zeggen, maar dat vond hij juist te ver gaan. “Misschien was dat ook een soort ontkenning geweest, want dat zou mijn inhoudelijke standpunten niet veranderen. Het was voor mij wel de juiste keuze om daar dan minder actief mee om te gaan, ook om de schijn van partijdigheid of belangenverstrengeling zoveel mogelijk te vermijden.”
