Hogere eisen dagen studenten succesvol uit

Opinie | door Henk Schmidt

25 maart 2021 | "Nominaal is Normaal had tot doel de doorstroomsnelheid, de studieprestaties, en de zelfperceptie van studenten als succesvolle lerenden te verbeteren. Bovendien moest het studenten mogelijk maken sneller informatie te krijgen over hun geschiktheid voor universitair onderwijs. Daarin lijkt die aanpak geslaagd", zegt Henk Schmidt, voormalig rector magnificus van de Erasmus Universiteit.

In de discussie over de noodzaak van het bindend studieadvies (BSA) zouden we het bijna vergeten: voor de invoering daarvan hadden universitaire studenten gemiddeld meer dan vijf jaar nodig om een driejarige bachelor af te ronden. In perspectief: dat is equivalent aan vwo-scholieren die tien jaar nodig zouden hebben om hun diploma te behalen. Een belangrijk deel van de vertraging die studenten opliepen, vond al plaats in het eerste studiejaar. Niet meer dan ongeveer 30 procent van alle studenten was in staat binnen een jaar alle studiepunten te behalen. 

De overige 70 procent deed een deel van het eerste jaar over of viel uiteindelijk af. In reactie daarop besloten veel instellingen van studenten te eisen in het eerste jaar minstens 40 van de 60 studiepunten (ECTS) te halen. Dit bsa was bedoeld als een minimum standaard, maar Ivo Arnold, econoom en onderwijsonderzoeker aan de Erasmus Universiteit, vond dat die minimumnorm door veel studenten feitelijk geïnterpreteerd wordt als een maximaal na te streven doel.  

Meld u hier aan voor de ScienceGuide Nieuwsbrief 

Na het behalen van dat doel houden velen de studie tijdelijk voor gezien (Arnold, 2012). Studenten aan de psychologieopleiding van dezelfde universiteit behaalden vóór invoering van de 40-ECTS norm gemiddeld meer dan 50 punten. Na invoering van de norm daalde dat gemiddelde significant (De Koning et al., 2014). Het bsa zoals nu toegepast blijkt bovendien maar beperkt te helpen. Studenten komen wat eerder tot de conclusie dat hun studie niets voor hen is, en de doorstroming is iets verbeterd. 

Hoger onderwijs faciliteert redenen tot uitstelgedrag

Dat leidt tot de vraag waarom studenten studeren uitstellen. Daar kunnen allerlei redenen voor zijn; persoonlijke problemen, bijbanen, verenigingsleven en andere prioriteiten die buiten de studie liggen. Onderzoek in Groningen en Rotterdam laat zien dat studenten in bepaalde programma’s gemiddeld genomen niet meer dan drie uur per dag aan hun studie besteden, inclusief het volgen van colleges en practica (Meeuwisse et al., 2011). Sinds de jaren tachtig weten we echter: het hoger onderwijs zelf draagt bij aan dit uitstelgedrag door veel herkansingen beschikbaar te maken.  

Een willekeurig eerstejaars vak biedt, in twee jaar, al gauw zes kansen om op enig moment aan de eisen te voldoen. Dit is de paradox: herkansingen zijn bedoeld om studenten te helpen, maar leiden ertoe dat serieus studeren uitgesteld wordt. De student die onvoorbereid naar een tentamen komt “om eens te kijken wat er gevraagd wordt” is een bekende figuur. 

Nominaal is Normaal

De beperkte effecten van het bsa brachten de Erasmus Universiteit in 2012 ertoe een andere weg in te slaan. Herkansingen werden grotendeels afgeschaft en van studenten werd gevraagd in één jaar te voldoen aan de eisen die de studie stelt. Studenten konden aan die eisen voldoen door over alle vakken gemiddeld een zes te halen. Compensatie tussen vakken werd dus geaccepteerd: zwakke prestaties konden worden gecompenseerd met sterkere prestaties, de Amerikaanse ‘grade-point–average’ aanpak. Dit alles onder het mom van ‘Nominaal is Normaal;’ het zou normaal moeten zijn dat studenten het eerste studiejaar afronden in de nominale tijd die daarvoor staat (uiteraard behoudens studievertraging als gevolg van persoonlijke problemen of ander pech). Recent zijn de resultaten van die aanpak gepubliceerd in het European Journal of Higher Education (Schmidt et al., 2021). 

Het onderzoek richtte zich op de eerstejaars studieduur van meer dan twaalfduizend studenten die aan de universiteit gingen studeren vóór invoering van Nominaal is Normaal en meer dan zeventienduizend studenten die te maken kregen met de nieuwe exameneisen. Het aantal studenten dat binnen één jaar de eerstejaarsvakken voltooide nam toe van 36% tot 59%. Het aantal uitvallers bleef gelijk: 29%. Deze studenten vielen echter niet meer na twee jaar uit, maar na één jaar. 

Iedereen profiteert van hoogst mogelijke bsa-norm

Vervolgonderzoek door Gerard Baars, onderwijskundige en directeur van het Netherlands Initiative for Educational Research, laat zien dat alle te onderscheiden subgroepen profiteren: vrouwen zowel als mannen, mensen men een westerse zowel als mensen met een niet-westerse achtergrond, zowel studenten met hoge eindexamencijfers als studenten die met de hakken over de sloot slaagden. Anders dan de demissionair minister van onderwijs Ingrid van Engelshoven en de studentenvakbonden veronderstellen, profiteren zwakke studenten het meest van de maatregelen (Baars et al., 2021). Bovendien bleek het effect ook twee jaar later, bij het behalen van het bachelordiplima, nog zichtbaar. 

Wat was het effect van deze maatregelen op het studiegedrag en de studieprestaties van de studenten? Bij de opleiding psychologie halveerde het aantal onvoldoendes en nam de studietijd toe met gemiddeld genomen twee uur per week. Bovendien steeg de gemiddelde score op de toetsen significant (Adriaans et al., 2013). Datzelfde was het geval bij geneeskunde. 

Het artikel wijst nog op andere voordelen van deze aanpak van uitstelgedrag. De belangrijkste is wellicht het effect op de perceptie van studenten van zichzelf als lerenden. In een studie onder geneeskundestudenten namen de zelfeffectiviteit (self-efficacy), aanwezigheid bij colleges, tijdsmanagement en het vermogen inspanningen op het juiste moment te leveren (effort regulation) allemaal aanzienlijk toe (Kickert et al., 2018). Ten tweede, door het eerste jaar binnen de gestelde termijn af te ronden, bewijzen studenten voor zichzelf dat ze in staat zijn om op gepaste wijze in te spelen op de eisen die een universitaire opleiding stelt. Ten slotte komt het verminderen van uitstelgedrag het budget van de studenten ten goede. Volgens het Nibud moesten studenten in de bestudeerde periode namelijk voor elk extra studiejaar ongeveer 10.550 euro investeren in collegegeld en kosten van levensonderhoud. 

Méér studenten aan een diploma helpen vraagt diepergaande aanpak

De aanpak heeft wellicht ook potentiele nadelen. Zo liet een student in het universiteitsblad aantekenen dat hij naar een andere universiteit verkaste omdat hij bang was dat hij door Nominaal is Normaal geen gelegenheid meer zou krijgen om in de winter te gaan skiën. Het is bovendien mogelijk dat de hogere eisen hebben geleid tot meer stress bij studenten. Daarvoor zijn echter op dit moment maar weinig aanwijzingen. Immers, de gekozen aanpak wijkt nauwelijks af van wat studenten in het voortgezet onderwijs al gewend zijn.  

Nominaal is Normaal had tot doel de doorstroomsnelheid, de studieprestaties, en de zelfperceptie van studenten als succesvolle lerenden te verbeteren. Bovendien moest het studenten mogelijk maken sneller informatie te krijgen over hun geschiktheid voor universitair onderwijs. Daarin lijkt die aanpak geslaagd. Als instellingen voor hoger onderwijs echter méér studenten willen helpen een diploma te halen, is het verhogen van de eisen die aan hen gesteld worden niet voldoende. Dan zijn kleinschaligheid, persoonlijke aandacht, blokprogrammering, en differentiatie binnen opleidingen vereist. Universiteiten als die van Maastricht en Utrecht, en meer recent ook Rotterdam, zijn daarin voorgegaan. 

Henk Schmidt :  Hoogleraar Psychologie

Voormalig rector magnificus van de Erasmus Universiteit.