In het buitenland kijken ze met afgunst naar onze triple helix
“Groenpact probeert de samenwerking tussen onderwijs, bedrijfsleven en overheid te versterken”, vertelt presentator Twan Huys tijdens de tweede Groenpact Manifestatie. In een online programma ging Huys het gesprek aan met jongeren, wetenschappers, mensen uit het bedrijfsleven en Carola Schouten, demissionair minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV).
Onlangs werd de nieuwe fase van Groenpact, Groenpact 3.0, gelanceerd. “Daar zijn we heel trots op”, zegt Bastiaan Pellikaan, die zowel voorzitter van Aeres Hogeschool als voorzitter van het regieteam Groenpact is. Hierin is hij verantwoordelijk voor het onderwijs. “De vraagstukken die leven in de maatschappij kunnen wij niet alleen oplossen, dat moeten we doen met drie partijen: onderwijs, overheid en bedrijfsleven. Als je die problemen samen oppakt, is er naar mijn mening wel perspectief. Dan hebben we ook een handelingsperspectief voor onze jonge mensen.”
“We hebben hele grote uitdagingen”, vindt ook demissionair minister Schouten. “Het gaat over heel veel zaken tegelijk. Ik denk dat de coronacrisis dit soort problemen nog meer aan de oppervlakte heeft gebracht. Toen de crisis uitbrak zagen we bijvoorbeeld dat voedselstromen erg kwetsbaar waren. We hebben het super efficiënt geregeld, maar als er één schakel wegvalt, wordt zo’n systeem al heel kwetsbaar. Daardoor kregen we wel nieuwe inzichten. Kunnen we bijvoorbeeld niet naast onze producten ook onze kennis exporteren, zodat andere landen zelf meer kunnen doen? En hoe kunnen we ons onderwijs daarbij inzetten?”
Meld u hier aan voor de ScienceGuide Nieuwsbrief
Nederlandse ondernemers kunnen wereldwijde problemen oplossen
Jaap Bond, lid van het regieteam Groenpact en daarin vertegenwoordiger van het bedrijfsleven, is in ieder geval blij dat het ministerie van LNV in 2017 weer in het leven is geroepen. “Je moet echt de verantwoordelijkheid binnen een ministerie kunnen leggen. De triple helix, de samenwerking tussen overheid, ondernemers en onderzoek en onderwijs is cruciaal. Die hebben we in Nederland zo goed georganiseerd, daar kijken ze in het buitenland met afgunst naar. Dat moeten we koesteren, want met die samenwerkingsverbanden gaan we het redden.”
Ook benadrukt Bond dat ondernemers al hard op weg zijn. “Het lijkt nu alsof we vandaag gaan beginnen, maar we zijn natuurlijk al jaren bezig. We zijn in dit land in staat om een aantal mondiale problemen op te lossen. Als je kijkt naar zaadveredeling bijvoorbeeld, 40% van wat er groeit in de wereld komt van Nederlands zaad. Ik denk dat wij in staat zijn om daarin een koppositie te pakken.”
Wel heeft hij nog een boodschap voor de overheid. “Geef wat vertrouwen in plaats van wantrouwen, want bedrijven hebben echt laten zien dat ze het kunnen, en ze willen het ook. De toekomst ligt daar.”
Jonge ondernemers willen ook een boterham kunnen verdienen
Die boodschap komt niet uit de lucht vallen, want er is in het afgelopen jaar veel onrust geweest bij ondernemers in de landbouw. Schouten denkt dat de grootste uitdaging is om zowel de natuur te beschermen als boeren meer ruimte te geven. “We kunnen wel allerlei eisen stellen, en de boeren willen daar best aan meewerken, maar ze vragen zich terecht af hoe ze er dan voor zorgen dat ze toch nog betaald krijgen. En dat is een groot maatschappelijk vraagstuk.”
Pellikaan is het hiermee eens. “We moeten jonge ondernemers een handelingsperspectief geven op langere termijn. Dan gaan ze ondernemen. Er hoeft geen tegenstelling te zijn tussen landbouw en natuur. Integendeel, de landbouw heeft de natuur keihard nodig. Zonder insecten is er bijvoorbeeld ook geen landbouw.”
Huys vraagt zich af of het mogelijk is om de boeren die het al goed doen op gebied van duurzaamheid te belonen met extra financiering. Volgens Bond is dat echter twijfelachtig. “Je ziet dat bedrijven vaak juist koploperbedrijven zijn wanneer ze in staat zijn om grote investeringen in innovaties te doen. Daarnaast wordt het voor jonge boeren steeds moeilijker om dat soort bedrijven over te nemen, want die bedrijven zijn enorm kapitaalintensief. Je krijgt daardoor een soort natuurlijk proces van de wal die het schip doet keren, maar we zitten in een cultuurtransitie en dat kost tijd.”
Boeren moeten geholpen worden door de maatschappij
Harold Overmars, veehouder en vertegenwoordiger van de Nederlandse Agrarische Jongeren Kontact, ziet dat er onder boeren veel twijfel is over de duurzame transitie. “Wij als jonge boeren moeten zekerheid hebben dat we onze investeringen gaan terugverdienen. Ik ga niet de transitie van de landbouw in zonder dat ik de zekerheid heb dat ik het kan terugverdienen.”
Louise Vet, emeritus hoogleraar Evolutionaire Ecologie bij de Universiteit Wageningen, begrijpt dit. “Ik ben ervan overtuigd dat we met de boeren een ongelooflijk mooi land kunnen maken waar we een vitaal platteland hebben, waar het goed recreëren is, en waar het fantastisch boeren is met een beter verdienmodel. En dat laatste is cruciaal. Dat boeren zekerheid hebben, met een gestapeld verdienmodel, waar verschillende maatschappelijke partijen bijdragen aan dat andere landgebruik.”
Vet is ook voorzitter van het Deltaplan Biodiversiteitsherstel, een coalitie tussen verschillende partijen als boeren, wetenschappers, overheid en banken. “Samen hebben we bepaalde succesfactoren geïdentificeerd. Als je daar niet aan voldoet gaat het niet lukken.”
Nederland over 100 jaar
De eerste van die factoren is een stip aan de horizon. Tim van Hattum, Programmaleider Klimaat bij de Universiteit Wageningen, heeft dit met zijn onderzoeksrapport ‘Nederland in 2120’ gedaan. “Het is een hele grote uitdaging, maar ik denk dat wij een toekomst hebben geschetst waarbij we het natuurlijke systeem centraal stellen bij een heleboel keuzes die we maken. De landbouw speelt hierin een belangrijke rol, want boeren zijn landschapsbeheerders, dus die hebben we ontzettend hard nodig om zowel voedsel te produceren als het land te beheren. Daar moeten we als maatschappij aan willen meebetalen.”
Een goed verdienmodel voor boeren op lange termijn is dan ook de tweede succesfactor. Daarnaast kan de overheid voor regelgeving zorgen. “Een minister moet echt met doelen komen en kaders waar we aan moeten voldoen”, zegt Vet.
Overmars ziet daarom een belangrijke rol voor de overheid. “Wij als boeren willen onze producten voor iedereen betaalbaar aanbieden. Het is een utopie dat de consument voor de extra kosten op moet draaien, dus wij als boeren zien meer heil in landschapsvergoeding. Dat het Rijk gaat betalen voor de extra duurzame eisen die gesteld worden aan de landbouw.”
Vet ziet dit ook, maar denkt dat er daarnaast nog meer partijen zijn die hieraan kunnen bijdragen. “Wij denken aan een gestapeld verdienmodel. Dat je bijvoorbeeld een lagere prijs moet betalen als je grond pacht van bijvoorbeeld Staatsbosbeheer of Natuurmonumenten. Of dat je minder rente op je lening van de Rabobank krijgt. Of dat je toch iets meer voor je melk krijgt, maar dat de kosten, gecombineerd met die andere dingen, toch minder bij de consument komt te liggen. Als jij als boer voldoet aan een aantal extra maatschappelijke functies, dan zal iedereen binnen het systeem daarnaa moeten meebetalen.”
Europa moet wel meewerken
Frans Timmermans, Vicepresident voor de Europese Green Deal in de Europese Commissie, belde in om te vertellen over de rol van de Europese politiek in dit vraagstuk. “Het is duidelijk wat we moeten doen om op een ecologische manier landbouw te bedrijven. Het gebruik van pesticide, mest en medicijnen in de veeteelt moet omlaag, en daarvoor moet geld ter beschikking gesteld worden. Ook moet er ruimte zijn voor minister Schouten om dat te kunnen regelen”, aldus Timmermans.
Eerder in het programma vertelde demissionair minister Schouten namelijk dat de Europese regelgeving niet altijd meewerkt. “Voor mij is het heel belangrijk dat wij meer mogelijkheden krijgen om boeren te compenseren die een extra bijdrage leveren aan hoogwaardige productie of biodiversiteit. Ik loop daar echter concreet tegen een aantal Europese regels aan.”
In de toekomst zou dit volgens Timmermans wel mogelijk moeten zijn. “In Europa zijn we nu bezig om te onderhandelen over een nieuw landbouwbeleid dat landen de ruimte geeft om boeren met flink wat geld te ondersteunen in hun transitie naar ecologische landbouw.”
We kunnen namelijk niet verder gaan met het alsmaar intensiever maken van de landbouw, denkt Timmermans. “Nederland is een schoolvoorbeeld daarvan. Onze biodiversiteit is zo hard achteruit gehold, en daar heeft de landbouw echt een rol in gespeeld.”
Levensbelang
Schouten is blij met de inspirerende middag. “Dit laat zien dat overal wordt nagedacht over onze toekomst. Iedereen is bezig met thema’s van levensbelang, met voedselproductie en biodiversiteit, en met natuur en tuinbouw. Wat we nu aan het doen zijn, bepaalt voor een groot deel hoe mensen straks hun leven kunnen leiden. Dat is een grote opdracht, en de enige manier waarop we dat kunnen doen, is als we blijven samenwerken. Dat bepaalt of we de oplossingen kunnen vinden voor onze problemen.”
In het faciliteren van die samenwerkingen speelt Groenpact ook een grote rol, denkt Schouten. “De grote vraagstukken die we nu hebben, die hebben de kennis, ideeën en creativiteit van de jongeren en kennisinstellingen nodig. En die partijen hebben het bedrijfsleven weer nodig om die kennis verder te brengen, want het bedrijfsleven heeft vaak die creativiteit. Daar heb je ook de regering soms voor nodig, voor regelgeving of voor geldstromen.”
