Inzet formatie is om werkdruk in het onderwijs te verlagen middels digitalisering

Onderwijsgeld verdelen op basis van prestatieafspraken om te zorgen voor betere doorstroom van het vo naar het mbo en hoger onderwijs, het opleidingenaanbod ieder jaar laten doorlichten op arbeidsmarktrelevantie, een numerus fixus instellen voor opleidingen die de arbeidsmarkt onvoldoende bedienen en digitalisering inzetten om de werkdruk te verlagen: dit zijn een aantal voorstellen van ambtenaren van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK). 

Meld u hier aan voor de ScienceGuide Nieuwsbrief 

Het doel ervan is het verhogen van de onderwijsopbrengsten en het menselijk kapitaal in Nederland. Daartoe zou men in het hoger onderwijs, naast het handhaven van rigoreuze transparantie over de onderwijskwaliteit, ook moeten inzetten op kleinere klassen, bekostigd op basis van prestatieafspraken. 

Wiersma wil een nieuwe groeistrategie 

De ambtenaren van Economische Zaken en Klimaat (EZK) hebben deze ambtelijke verkenning uitgevoerd naar aanleiding van een Kamermotie van Dennis Wiersma (VVD), die vroeg naar een nieuwe groeistrategie voor Nederland. Zoals in zowel de betreffende motie als in de verkennende notitie staat, zal deze verkenning van een nieuwe groeistrategie worden gebruikt in de formatie van een nieuw kabinet. 

De motie van Wiersma komt voort uit het feit dat de Kamer het van belang acht om een vervolg te geven aan de groeistrategie. Dat vervolg moet worden uitgewerkt in concrete beleidsvoorstellen. Een belangrijke input voor deze verkenning zijn eerdere studies van het Centraal Planbureau naar kansrijk onderwijsbeleid en meer recent het bekostigingsonderzoek van PwC. Uit dat laatste onderzoek bleek dat universiteiten nu structureel zo’n 1,1 miljard euro tekortkomen om hun taken naar behoren uit te kunnen voeren. 

De beleidsopties die in de recente ambtelijke verkenning worden geformuleerd moeten substantieel kunnen bijdragen aan structurele economische groei. Het betreft uitsluitend een ambtelijke verkenning en geen advies of een standpunt van het kabinet, zo benadrukt de notitie. 

Onderwijs heeft een vliegwieleffect  

Het onderwijs vormt een belangrijke bijdrage aan de welvaartsgroei, zo schrijven de ambtenaren. Zo kan het onderwijs de arbeidsproductiviteit vergroten door het verhogen van de kwaliteit van de beroepsbevolking.  

De ambtenaren van EZK stellen dat de coronacrisis ons heeft geleerd dat digitalisering de onderwijskwaliteit in het hoger onderwijs kan verbeteren. “Door de coronacrisis zijn digitale innovaties binnen het onderwijs versneld, bijvoorbeeld het aanbieden van onderwijs op afstand. Daarbij blijkt wel dat de kansen die digitalisering biedt voor de kwaliteit van het onderwijs nog onvoldoende worden benut.”  

Nieuwe ontwikkelingen in het digitaal onderwijs kunnen het studentsucces van studenten verhogen, zo stellen de ambtenaren. “Digitalisering van het onderwijs kan een krachtig middel zijn om de onderwijskwaliteit te verhogen en leerling- en studentsucces te vergroten, maar is geen doel op zich. Bewuste inzet van digitale onderwijstechnologieën zoals virtual en augmented reality, learning analytics en serious games maken onderwijs op maat en ervarend leren mogelijk.”  

Ook zou digitalisering mogelijkheden bieden om de werkdruk bij docenten in het hoger onderwijs te verlagen. “Taken als lesvoorbereiding en het nakijken van toetsen en tentamens kunnen (deels) door ICT worden overgenomen. Dit verlaagt de werkdruk van docenten en vergroot de tijd voor begeleiding van leerlingen en studenten en andere waarde-toevoegende activiteiten.”  

Studenten maken de verkeerde studiekeuze 

Een andere belangrijke manier om de economische groei van Nederland aan te jagen is het stimuleren van een slimmere studiekeuze door studenten. Momenteel nemen studenten het arbeidsmarktperspectief van bepaalde opleidingen te weinig mee in hun studiekeuze – “met spijt, verandering van opleiding en verminderde arbeidskansen tot gevolg”, zo is te lezen in de notitie. Een oorzaak hiervan is het vroege moment waarop leerlingen moeten kiezen; dat keuzemoment zou pas later in de ontwikkeling van jongeren moeten plaatsvinden.   

De slimmere studiekeuze komt ook later in de notitie nog terug als het gaat om betere studiekeuzes in de regio. De maatregel wil namelijk een betere regionale samenwerking bewerkstelligen in de hele onderwijskolom, van vo tot hoger onderwijs. Zo moeten er doorlopende leerlijnen komen met docentuitwisseling en overstijgende kwaliteitsafspraken. Aanvullende middelen kunnen afhankelijk worden gemaakt van gemeenschappelijk te bereiken doelen. 

Op de gehele onderwijsbegroting van ruim 40 miljard zijn deze regionale afspraken een investering die relatief niet veel geld vraagt. De ambtenaren schatten in dat dit afhankelijk van de vormgeving 41 tot 256 miljoen euro kan kosten. 

Juiste studiekeuze is beter voor het menselijk kapitaal 

Door studenten toe te staan langere tijd een bredere opleiding te volgen, ontstaat er mogelijk een betere match tussen student en opleiding, menen de ambtenaren van EZK. Dat is uiteindelijk niet alleen beter voor studenten, maar ook voor het menselijk kapitaal in Nederland. Daarom is het van belang om het aanbod van bredere bacheloropleidingen of een bredere beginfase van bacheloropleidingen te stimuleren, zodat studenten zich pas later in de opleiding specialiseren. 

Een ander belangrijke overweging die de ambtenaren meegeven voor de kabinetsformatie is het stevig reguleren van het opleidingenaanbod. De Commissie Macrodoelmatigheid Hoger Onderwijs (CDHO) zou dan ieder jaar het bestaande opleidingsaanbod moeten doorlichten om te controleren of dat nog wel voldoende aansluit op de arbeidsmarkt.  

Ook zou het macrodoelmatigheidsbeleid in het hoger onderwijs aangescherpt kunnen worden.  Van bepaalde opleidingsrichtingen in het mbo, hbo en wo zijn de baankansen beduidend slechter. Door minder studenten een opleiding te laten doen met een laag arbeidsmarktperspectief, komen er potentieel meer studenten aan een baan en groeit de werkzame beroepsbevolking. 

Numerus fixus voor opleidingen met slechte baankansen 

Ook zou er in het hoger onderwijs een sectorplan moeten komen met meerjarige afspraken over inhoudelijke aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt. Daarnaast zou de overheid moeten kunnen ingrijpen met een numerus fixus per instelling. De gedachte hierachter, zo staat in de ambtelijke notitie, is dat de baankansen van bepaalde opleidingsrichtingen in het mbo, hbo en wo beduidend slechter zijn.  

Het verlagen van de student-docentratio in het hoger onderwijs vraagt echter om grotere investeringen, rekent ambtelijk EKZ voor. Momenteel is deze ratio 20,4 in het hbo en 19,3 in het wo. Als het nieuwe kabinet wil investeren en deze ratio wil verkleinen naar 15, zoals bij de University Colleges het geval is, kan dat leiden tot betere onderwijsprestaties, zo schrijven de ambtenaren. De loonkosten voor een (universitair) docent liggen echter tussen de 42.000 en 107.000 euro per jaar. Het terugbrengen van de student-docentratio naar 15 betekent een toename van de loonkosten met 550 miljoen, waardoor de jaarlijkse kosten op 1,3 miljard euro uitkomen. 

750 miljoen voor onderwijs 

Tot slot gaan de ambtenaren in op het recente onderzoek van PwC Strategy&. Die deden, in opdracht van het ministerie van OCW, onderzoek naar de toereikendheid van de bekostiging van het hoger onderwijs. Hieruit bleek dat universiteiten zo’n 1,1 miljard euro tekortkomen. 

Daarvan moet incidenteel 300 miljoen naar investeringen om de onderwijsfaciliteiten op peil te houden, en 200 miljoen structureel. Daarnaast moeten onderwijsinstellingen structureel 200 miljoen extra krijgen om kleinschaliger onderwijs te realiseren. Eerder in de notitie rekenden de ambtenaren echter zelf voor dat er alleen al een bedrag van 1,3 miljard euro nodig is voor het realiseren van kleinschaliger onderwijs.  

Overigens zijn de ambtenaren van EKZ aan de onderzoeks- en innovatiekant een stuk vrijgeviger dan aan de onderwijskant. In totaal worden er voorstellen gedaan van ruim 3 miljard euro om de innovatie– en onderzoekskracht vanN ederland te versterken. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om het verstevigen van het praktijkgericht onderzoek in het hbo en wo (670 miljoen), talentontwikkeling (535 miljoen) het vergroten van budgetten voor nieuwsgierigheid–gedreven onderzoek (230 miljoen) en de ontwikkeling van sleutelechnologieën (500 miljoen).