Diederik Gommers: ik communiceer mijn kennis als een slechtnieuwsgesprek
Na de uitbraak van het coronavirus begon Gommers als voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care (NVIC) in de media uitleg te geven bij het ziektebeeld van corona. “Omdat die patiënten op de intensive care terechtkwamen vond ik het vanuit mijn rol als voorzitter belangrijk om de Nederlander daar goed in mee te nemen.” Zijn geduldige communicatiestijl sloeg goed aan bij het Nederlandse publiek. “Je merkt dat kennishiaten onzekerheid bij mensen veroorzaken. Op het moment dat je dingen rustig kunt uitleggen, geef je een beetje vertrouwen.”
Niet alleen het Nederlandse publiek wilde van Gommers horen wat er aan de hand was, ook de politiek was geïnteresseerd in zijn kennis. “Ik ben toen uitgenodigd in het Catshuis, in eerste instantie om de wetenschappelijke kennis die we hadden daar uit te leggen. Ik heb daar presentaties gegeven over het ziektebeeld van COVID. Ik heb daar zelfs CT-scans zitten uitleggen aan de ministers, dat sloeg natuurlijk helemaal nergens op. Maar ik vond het zo belangrijk; als je besluiten neemt, moet je wel weten waarover je het hebt.”
Voortschrijdend inzicht
De hoogleraar merkte al snel dat wetenschap en politieke beslissingen niet altijd op elkaar aansluiten. “Ik heb de politiek een beetje beter leren kennen. Ik had nooit veel aandacht voor de politiek. Nu zit ik er echter dichtbij en denk ik ‘die besluitvorming gaat op een andere manier dan we gewend zijn als wetenschappers’. Die twee werelden verschillen.” Eén van die verschillen betreft de interpretatie van wetenschappelijke kennis, zegt Gommers. “Voor mij is voortschrijdend inzicht één van de belangrijkste dingen in de wetenschap. Wat ik een jaar geleden heb gezegd is niet altijd meer van toepassing, maar dat is voor mij zo logisch als het maar zijn kan.”
Meld u hier aan voor de ScienceGuide Nieuwsbrief
Juist als het om corona gaat kan dat wetenschappelijk voortschrijdend inzicht lastig te communiceren zijn, heeft Gommers gemerkt. Zelf is hij kritisch op de manier waarop dit gebeurd is. “Je merkt gewoon dat mensen in onzekere tijden meer behoefte hebben aan een stukje uitleg. Ik hoop dat we dat volgende keer klaar hebben liggen. Dat je echt zorgt dat wetenschappers ondersteund worden door een ministerie dat de wetenschappelijke PR beter oppakt, met behulp van NWO.”
Zo maakte Gommers in samenwerking met NWO en collega’s een aantal filmpjes waarin uitleg over corona werd gegeven. “Van NWO namen ze na mijn gesprek met Famke Louise bij Jinek afgelopen oktober contact met me op. Ze zeiden, Diederik, we hebben hier geld beschikbaar om de wetenschap uit te dragen aan de Nederlander.” De serie filmpjes bleek echter kort te zijn. “Ze zeiden na drie filmpjes dat het geld op was. Ik dacht, het geld is op? Maar het probleem is toch niet weg? Toen ben ik zelf maar verdergegaan.”
We hebben wel een crisis te bestieren
Naarmate de media-aandacht voor Gommers groeide, begon hij zich vaker uit te spreken over onderwerpen die niet direct met zijn expertise als intensivist te maken hadden. Zijn commentaren op politieke besluiten kwamen hem soms op kritiek te staan. “Kijk, ik heb dat naar eer en geweten gedaan. Ik heb ook uitglijders gemaakt, en dan krijg je commentaar, zeker in columns.” Dat is niet erg, vervolgt Gommers, “ik vind dat een wetenschapper altijd zelfkritiek moet hebben.” Toch weerhoudt de kritiek hem er niet altijd van om zijn mening over politieke besluiten te geven. “Soms worden er politieke beslissingen gemaakt waarvan ik denk ‘ja ho even, we hebben wel een crisis te bestieren’. En dan kan ik het soms niet nalaten er iets van te zeggen. Dan gebruik ik of mijn netwerk, of de media, of sociale media.”
Ondanks Gommers’ opgedane media-ervaring blijft hij op zijn hoede. “Ik probeer ongelooflijk goed op mijn woorden te letten. Ik zat gisteren weer bij Op1. Dan probeer ik daar niets te zeggen dat polariseert. Ik maak me nu zorgen over de toestanden in de ziekenhuizen, maar ik had me gisteren echt voorgenomen om niet te zeggen dat Rutte een verkeerd besluit had genomen. Dan ga ik namelijk meedoen aan de polarisatie. We willen dat het kabinet weloverwogen besluiten neemt, dan moet je daarin niet blijven hangen door er weer eens iets van te vinden. De media zijn intussen natuurlijk wel een beetje uit op sensatie. Wanneer ik niet scherp zoiets zeg als ‘Rutte heeft het helemaal verkeerd, dan blijkt dat minder nieuwswaardig te zijn.”
Inmiddels heeft Gommers ook geleerd dat zijn media-optredens niet altijd op applaus kunnen rekenen. “In het begin de eerste zes maanden was alles wat ik zei fantastisch, ik was de knuffelbeer van Nederland. Tijdens de tweede golf is dat omgeslagen.” Veel aandacht besteedt hij echter niet aan de negatieve commentaren. “Je wordt wel af en toe bedreigd. Sommige mensen schieten door. Die stuur ik dan door naar de politie.”
Met iedereen in gesprek
Op het al eerdergenoemde gesprek tussen Gommers en Famke Louise, waarbij de hoogleraar met de jonge influencer in gesprek ging over haar oproep om de coronamaatregelen te negeren, kwamen zeer veel reacties. “Blijkbaar had men een beeld van een hoogleraar als een wijze man die eigenlijk altijd alleen met oogkleppen op in het eigen wereldje kan communiceren. Maar mijn missie is om met elkaar dat virus onder controle krijgen; dan kun je geen groepen uitsluiten.”
Moet de wetenschapper dan echt met iedereen in gesprek gaan, ook de corona-ontkenners en complotdenkers? Neemt hij de telefoon op als bijvoorbeeld voorman van actiegroep Viruswaarheid Willem Engel morgen belt? “Ja, dan wil ik ook in gesprek. Ik wil dan toch een poging wagen om te kijken hoe ver ik kan komen door te luisteren naar wat hij zegt, maar ook om te kijken naar wat ik kan overdragen. Je moet me alleen niet belazeren.”
Ter verduidelijking vertelt Gommers hoe een Viruswaarheid-adept hem schreef dat een PCR-test om allerlei redenen niet betrouwbaar zou zijn. “Ik antwoordde in een bericht terug, ‘helemaal met jou eens, maar…’ en toen kwam er een verhaal met uitleg over die test. Maar dat stukje ‘helemaal met jou eens’, daar hebben ze samen met Engel een programma van drie kwartier over gemaakt.”
De wetenschap moet vertrouwen uitstralen
Wetenschappers zouden beter over hun kennis moeten leren communiceren, vindt Gommers. Zelf gebruikt hij zijn ervaring als arts om vorm te geven aan zijn communicatie. “Mijn manier van communiceren is eigenlijk zoals een slechtnieuwsgesprek dat ik in de praktijk voer met de familie van patiënten. Ik level, ik kijk naar wie er tegenover me zit, ik zet mijn stoel hoger of lager, ik schakel terug naar z’n twee. Ik ben transparant. Op een gegeven moment win je daar vertrouwen mee. Dat is eigenlijk wat je wil, de wetenschap moet vertrouwen uitstralen. Dan moet je ook gewoon eerlijk durven zeggen ‘dit weet ik wel’ en ‘dit weet ik niet’. Echte wetenschappers zijn er immers nooit van overtuigd dat ze de waarheid hebben.”
De wetenschapper heeft verder de verantwoordelijkheid om haar kennis te communiceren, zegt Gommers, maar de insteek moet wel goed zijn. “Als een onderzoeker de media opzoekt en daar eigenlijk alleen zit om zichzelf te promoten, dan prikken mensen daar doorheen. De intentie moet echt goed zijn, het moet duidelijk zijn dat je wetenschappelijke kennis gebruikt ten bate van de maatschappij. Je hebt ook onderzoekers die willen laten zien hoe trots ze op zichzelf zijn. Ga dan liever in de spiegel zitten kijken hoe geweldig je bent”, aldus de hoogleraar.
“Natuurlijk doe je het een klein beetje voor jezelf,” voegt hij daar nog aan toe, “maar dat moet niet de overhand hebben.“
