Ervaringen met hybride klaslokalen voor deeltijdstudenten
Ruim 70% van de deeltijdstudenten van hogeschool Saxion uit de behoefte voor onderwijs op locatie tijdens de huidige coronacrisis. Belangrijke reden hiervoor is het onderlinge contact met medestudenten en docenten, maar ook het contact met studiecoaches voor begeleiding bij (mogelijke) veranderingen die deze tijd met zich meebrengt. Om te voorzien in deze behoefte is in september 2020 een pilot gestart met Hybride Klaslokalen. Vanwege de uitgangspunten van het onderwijsmodel voor deeltijdonderwijs van de Saxion Parttime School (SPS), waarin het werken vanuit leeruitkomsten, toetsing op basis van beroepsproducten en een flipped-classroom model centraal staan (zie Lohuis, Huizinga, ‘t Mannetje, & Visscher-Voerman, 2021), kost het (her)ontwerpen van contactmomenten relatief gezien minder tijd.
Vormgeving van hybride klaslokalen bij Saxion
Er bestaan verschillende modellen voor het ontwerpen en uitvoeren van hybride klaslokalen (Bell, Sawaya & Cain 2014; Bower, Dalgarno, Kennedy, Lee & Kenney, 2015). Uitgangspunten bij het bepalen van het model voor SPS zijn het ontmoeten van medestudenten en docenten en het kunnen op- en afschalen van onderwijs op locatie. Binnen het gekozen model verzorgt een docent onderwijs aan zowel onsite (op de onderwijsinstelling) als online studenten (vanaf een zelfgekozen locatie). Studenten kiezen tussen fiftyfifty online en onsite of volledig online (a)synchroon onderwijs.
Meld u hier aan voor de ScienceGuide Nieuwsbrief
Hybride klaslokalen vragen wat anders van zowel de organisatie, de techniek als de didactiek vergeleken met volledig fysiek of online onderwijs. Er is gestart met het testen van de middelen en omstandigheden om geluid, videobeeld en camerapositie te optimaliseren. Vervolgens is veel aandacht besteed aan het informeren, enthousiasmeren en motiveren van docenten evenals het bevorderen van hun ict-vaardigheden (vgl. Demeths, Raes, Spittaels, Lust & Puyenbroeck, 2015). Gerichte ondersteuning hierop is belangrijk, en gaat daarmee verder dan alleen praktische tools en voorbeelden. Docentondersteuning is zowel voorafgaand als tijdens de uitvoering aangeboden via kickstarts, kennisclips, ‘proeflokalen’ en handreikingen, wekelijkse evaluatiesessies en een online community.
Om de mogelijkheden en werkzame principes van hybride klaslokalen in kaart te brengen zijn kwartielevaluaties en onderzoeksactiviteiten uitgevoerd, gericht op zowel de praktische uitvoering, ervaren transfer van het geleerde, als de sociale, cognitieve en didactische aanwezigheid (Swan et al., 2008). De onderstaande resultaten zijn gebaseerd op zowel de uitkomsten van de kwartielevaluaties als het onderzoek.
Hybride klaslokaal als kans voor flexibeler deeltijderonderwijs
Studenten en docenten zijn positief over de snelle overgang naar en inzet van hybride klaslokalen en mogelijkheden zien voor continuering voor deze aanbiedingsvorm. Redenen voor de continuering zijn de mogelijkheden die studenten ervaren om studie, werk en privé beter op elkaar af te stemmen. Voor studenten blijft individueel maatwerk voor het kiezen van online of onsite onderwijs van belang. Overwegingen die een rol spelen bij het bepalen zijn (o.a.) meerwaarde van interactie met studenten en docenten, reistijd en het combineren van werk, privé en studie. Idealiter zouden studenten (binnen kaders) zelf keuzes kunnen maken over de verhouding waarin ze onderwijs online of onsite volgen binnen hybride klaslokalen. Een voorwaarde is volgens zowel docenten als studenten dat de keuze niet vrijblijvend is. Docenten en studenten ervaren dat de meerwaarde van de ontmoeting op locatie minder wordt wanneer er een beperkt aantal studenten aanwezig is.
Studenten en docenten zijn tevreden over de kwaliteit van de opgeleverde beroepsproducten. Een mogelijke reden hiervoor is dat de beroepsproducten al leerwegonafhankelijk vormgegeven zijn, waardoor de aanbiedingsvorm van het onderwijs relatief weinig invloed heeft op de toetsing. In sommige gevallen ervaren docenten dat er minder beroepsproducten worden ingediend. Een reden hiervoor is dat studenten vanuit hun werk meer of andere verplichtingen hebben. Studenten vinden dat, in vergelijking met een volledig online setting, de kwaliteit van hun beroepsproducten is toegenomen. Ten aanzien van de transfer komt naar voren dat docenten voorzichtiger zijn in de mate waarin studenten opgedane inzichten in de beroepspraktijk kunnen toepassen dan studenten. Een van de redenen hiervoor is dat ook de beroepspraktijken van de studenten meer online zijn geworden, waardoor directe transfer niet mogelijk is.
Ondanks de ervaren mogelijkheden, is niet elk vak is geschikt voor deze aanbiedingsvorm. Zeker wanneer bepaalde vaardigheden (bijv. gespreksvaardigheden) centraal staan of een veilige leeromgeving voor leeractiviteiten van belang is. Daarom blijft een belangrijk uitgangspunt dat de leeruitkomsten en de onderwijsinhoud geschikt zijn om aan te bieden en te kunnen behalen door middel van een hybride klaslokaal (vgl. constructive alignment, Biggs & Tang, 2011).
Sociale aanwezigheid versterken binnen hybride klaslokalen
Voor het onderwijsmodel van SPS geldt dat de sociale aanwezigheid een belangrijke voorwaarde is, aangezien tijdens contactmomenten de nadruk ligt op het gezamenlijk verwerken en verdiepen van leerinhouden (zie Lohuis et al., 2021). Sociale aanwezigheid wordt door Swan en collega’s (2008) gezien als de mate waarin lerenden zich sociaal en emotioneel met elkaar verbonden voelen. Binnen hybride klaslokalen worden verschillende werkvormen uitgevoerd om de sociale aanwezigheid te versterken, waaronder het stimuleren van interactie tussen online en onsite groep en het werken aan opdrachten in kleinere groepen.
Ondanks deze initiatieven blijkt dat de sociale aanwezigheid uitdagend is om goed vorm te geven of te onderhouden. Redenen die genoemd worden zijn de beperkingen van en vaardigheden met de (online) communicatiemogelijkheden en de beperkte zichtbaarheid van de aanwezige online studenten. Een gevolg is dat studenten zich mogelijk minder comfortabel voelen om te communiceren tijdens de bijeenkomsten. Daarnaast komt de veilige leeromgeving onder druk te staan, aangezien het volgens docenten niet duidelijk is wie er allemaal (online) toehoorder zijn. Hierdoor stellen studenten zich mogelijk minder open op.
Om de sociale betrokkenheid verder te versterken wordt het ondersteunen van docenten bij het ontwerpen van onderwijs voor hybride klaslokalen aanbevolen (vgl. Hoogveld, 2003; Huizinga, Nieveen, Handelzalts, & Voogt, 2013), aangezien tijdens het ontwerpen inzichten gegeven kunnen worden hoe de interactie bevorderd kan worden en hoe deze inzichten vertaald kunnen worden voor de specifieke onderwijsinhoud. Hierbij kan dan ook rekening gehouden worden met de invloed van de camerapositie en de bijbehorende focus van de docent op één of beide groepen. Door aanvullend te zorgen voor vaste groepssamenstellingen (zowel online als onsite) kan het gevoel van sociale aanwezigheid ook versterkt worden.
Meer nadruk op de inhoudsdialoog
De cognitieve aanwezigheid ontwikkelt zich als gevolg van de eigen begripsvorming van individuele lerenden en een inhoudsdialoog met andere lerenden en docenten (Swan et al., 2008). Binnen hybride klaslokalen ervaren studenten dat ze positief zijn over het toepassen van opgedane inzichten in hun beroepspraktijk, maar dat ze voor oefenen van specifieke vaardigheden de voorkeur hebben voor onsite onderwijs. Binnen de huidige opzet van de hybride klaslokalen zijn mogelijkheden om de inhoudsdialoog verder te versterken. Studenten zien mogelijkheden in leeractiviteiten die bijdragen aan het construeren van verklaren of (alternatieve) oplossingen, het bevorderen van conceptbegrip en het reflecteren op de leerinhoud. Om de cognitieve aanwezigheid te stimuleren geldt dat zowel het ontwerp van de module als de mate waarin de docent tijdens uitvoering het leerproces ondersteunt van belang is.
Didactische aanwezigheid
Het ontwerpen, faciliteren en sturen van cognitieve en sociale processen wordt gezien als de didactische aanwezigheid. Deze didactische aanwezigheid wordt voor een deel door de docent bepaald, aangezien de docent communiceert over de leerdoelen, -inhouden en deadlines. Binnen het hybride klaslokaal wordt deze aanwezigheid gewaardeerd, vooral als het gaat om het begeleiden bij het doorgronden van de leerinhouden en het aanzetten tot leren. Binnen het hybride klaslokaal wordt het sturen op en het ervaren van cognitieve en sociale processen beïnvloed door de gekozen standaardopstelling. Binnen de SPS-opstelling zorgde de vaste camerapositie gericht op de docent er bijvoorbeeld voor dat docenten zich beperkt voelden in hun bewegingsvrijheid.
Online studenten geven aan de fysieke klassenopstelling niet te kunnen zien waardoor ‘afstand’ ervaren wordt. Door de camerapositie te draaien is dit al te verminderen evenals het inzetten van een (student)moderator om signalen van online studenten te monitoren. Daarnaast is docentprofessionalisering zowel gericht op de technische als didactische uitdagingen van een hybride klaslokaal van meerwaarde om de potentie verder te versterken.
Literatuurverwijzingen
Synchromodal classes: Designing for shared learning experiences between face-to-face and online students
Bell, J., Sawaya, S., & Cain, W. (2014). Synchromodal classes: Designing for shared learning experiences between face-to-face and online students. International Journal of Designs for Learning, 5(1). https://doi.org/10.14434/ijdl.v5i1.12657
Teaching for quality learning at university: What the student does
Biggs, J. B., & Tang, C. (2011). Teaching for quality learning at university: What the student does (3rd ed.). New York: McGraw-Hill Education (UK).
Design and implementation factors in blended synchronous learning environments: Outcomes from a cross-case analysis
Bower, M., Dalgarno, B., Kennedy, G. E., Lee, M. J. W., & Kenney, J. (2015). Design and implementation factors in blended synchronous learning environments: Outcomes from a cross-case analysis. Computers and Education, 86, 1-17. https://doi.org/10.1016/j.compedu.2015.03.006
De docent als sleutelfiguur bij blended learning
Demedts, L., Raes, F., Spittaels, O., Lust, G., & Van Puyenbroeck, H. (2015). De docent als sleutelfiguur bij blended learning. TheMa,1(1), 23 – 28.
The teacher as designer of competency-based education
Hoogveld, A. W. M. (2003). The teacher as designer of competency-based education. Doctoral dissertation, Heerlen: Open University The Netherlands.
Ondersteuning op curriculumontwikkelexpertise van docentontwikkelteams
Huizinga, T., Nieveen, N., Handelzalts, A. & Voogt, J. M. (2013). Ondersteuning op curriculumontwikkelexpertise van docentontwikkelteams. Pedagogische Studiën, 90(3), 4–20.
De implementatie van het didactisch concept Flipped Classroom in het deeltijdonderwijs in het hbo
Lohuis, Huizinga, 't Mannetje, & Visscher-Voerman (2021). De implementatie van het didactisch concept Flipped Classroom in het deeltijdonderwijs in het hbo. Tijdschrift voor Hoger Onderwijs, 39(1), 05-18.
Validating a Measurement Tool of Presence in Online Communities of Inquiry
Swan, K., Richardson, J. C., Ice, P., Garrisson, D. R., Cleveland-Innes, M., & Ben Arbaugh, J. (2008). Validating a Measurement Tool of Presence in Online Communities of Inquiry. e-Mentor, 2(24), 1-12
