Docenten kunnen professionaliseren door zelfgekozen experimenten
Werkplaatsen zijn bedoeld als ‘open netwerken waarin medewerkers uit alle geledingen van de hogeschool samen ontwikkelen, leren en ervaren’. De Werkplaats inclusieve pedagogiek en didactiek (IPD) is één van de acht werkplaatsen die Hogeschool Rotterdam kent. Deze werkplaats vormt een podium en steunpunt voor werknemers die bij willen dragen aan het ontwikkelen van meer inclusief onderwijs.
Deelnemers gaan in kleine groepen aan de slag met hun zelfgekozen ‘experiment’. De afgelopen twee jaar hebben 29 experimenten plaatsgevonden met in totaal 114 deelnemers. Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van gestructureerde individuele reflecties en groepsreflecties die binnen de experimentgroepen zijn uitgevoerd. Uit de analyse wordt duidelijk dat niet alleen het experiment zelf, maar ook de manier van samenwerken en samen leren bijdraagt aan een inclusievere leer- en werkomgeving.
Werkwijze
De werkplaats IPD biedt deelnemers de mogelijkheid om concreet aan de slag te gaan om het onderwijs inclusiever te maken met iets waarin ze geloven of waarnaar ze nieuwsgierig zijn. Er wordt door de werkplaats budget beschikbaar gesteld dat de groep naar eigen inzicht in kan zetten bijvoorbeeld voor het inkopen van tijd, deskundigheid of materiaal. Daarnaast wordt iedere groep gekoppeld aan een adviseur, afkomstig uit onze ‘expertisegroep inclusiviteit’. Deze adviseur is op de achtergrond aanwezig als coach, critical friend en procesbewaker.
Meld u hier aan voor de ScienceGuide Nieuwsbrief
Vier keer per studiejaar worden (online) werkplaatsbijeenkomsten georganiseerd die ingericht zijn om onderling ervaringen uit te wisselen en inzichten te verrijken. De laatste werkplaatsbijeenkomst van elk studiejaar is gedoopt als ‘feest van de pedagogiek’: dé plek om ervaring en inzicht hogeschoolbreed te delen, en een broedplaats voor nieuwe plannen.
Voorbeeld
De gekozen experimenten laten een grote verscheidenheid aan invalshoeken zien. Zo was er in jaargang 2019-2020 een groep die aan de slag ging met storytelling in het onderwijs, waarbij ze onderzochten hoe en waar het vertellen van verhalen kan bijdragen aan de vergroting van kwaliteit en diversiteit in het curriculum.
In dezelfde jaargang onderzocht een andere groep hoe de hogeschool een introductieprogramma op maat kan aanbieden aan studenten met een achtergrond als vluchteling. In de huidige jaargang 2020-2021 is een groepje bezig met de ontwikkeling van passende online begeleiding van deeltijdstudenten en het verhogen van een growth mindset van docenten bij het begeleiden van langstudeerders.
Onderbouwing
Om antwoord te vinden op de onderzoeksvraag (‘wat er gebeurt als docenten zich professionaliseren door middel van experimenten in de werkplaats?’) is gebruikgemaakt van individuele reflecties en groepsreflecties die door de groepsleden halverwege de looptijd van het experiment zijn uitgevoerd.
In totaal zijn er 57 individuele reflecties (van de 114 deelnemers) en 13 groepsreflecties (van de 21 uitgevoerde groepsreflecties) verzameld en meegenomen in de kwalitatieve analyse. Alle schriftelijke reflecties zijn eerst per vraag en later per persoon gecodeerd en daarna gethematiseerd. Voor de groepsreflecties was de verslaglegging vrij. Dit gevarieerde materiaal is weergegeven in schema’s; daarbinnen is gezocht naar kenmerken.
Resultaten
De verzamelde individuele reflecties geven een rijk en genuanceerd beeld van wat deelnemers beleven en ervaren bij deze vorm van professionaliseren. De groepsreflecties maken duidelijk wat het lerend samenwerken in een experiment vraagt en brengt en welke invloed de omgeving heeft.
Bewustwording
De deelnemers zeggen door het samenwerken in een experiment te worden uitgedaagd; het vraagt om zich kwetsbaar op te stellen, scherper te kijken, te leren loslaten en echt ander gedrag uit te proberen. Deelnemers noemen een sterkere bewustwording van zichzelf. Men ontdekt persoonlijke kwaliteiten, zoals meer durven en kunnen vertrouwen op professionele intuïtie, met aandacht luisteren en bijvoorbeeld vertrouwen op de inbreng van anderen. Men wordt zich ook bewust van persoonlijke normen en waarden vooronderstellingen en eigen gewoontes. Deelnemers vinden ruimte om dit bespreekbaar te maken in de groep.
Lerend klimaat
Het bewustwordingsproces dat beschreven wordt, vraagt om stilstaan en naar zichzelf kijken, om vertrouwen, flexibiliteit én een beetje lef. Uit de reflecties blijkt dat veel deelnemers hiervoor een goed klimaat ervaren binnen de groep. Als basis noemt men het waarderen van ieders inbreng en de bereidheid elkaar te helpen. Vaker vallen woorden als ‘openheid’, ‘veiligheid’ en ervaren ‘solidariteit’. Volgens sommige deelnemers is dat geen vanzelfsprekendheid in hun dagelijkse samenwerking. De combinatie van samenwerken en samen leren in een experiment geeft de deelnemers ruimte in denken en doen. Het geeft hen ook het nodige plezier, vooral door het ‘speelse leren’ met zowel collega’s als studenten. Het samenwerkend leren wordt in de individuele reflecties hoog gewaardeerd (gemiddeld met een cijfer acht op een schaal van tien).
Lastige kanten
Leren blijkt niet alleen over rozen te gaan; deelnemers benoemen namelijk zowel de prettige als ongemakkelijke ervaringen. Een greep uit de groepsreflecties van 2019 geeft (in steekwoorden) een beeld van hoe de verschillende ervaring onder woorden wordt gebracht:
bezorgdheid, ongemak, stress, twijfel, spanning, onwennigheid in team, alleen staan, teleurstelling en schrikken, verbazing, blijdschap, trots, vertrouwen, lol in dingen uitproberen, ruimte voor idealen, steun vinden, ruimte voor delen van mislukkingen (groepsreflecties, 2019).
Er worden door deelnemers ook valkuilen genoemd; bijvoorbeeld concurrentie met andere lopende projecten die tijd en aandacht vragen binnen het team, het vechten met en tegen de regels en gewoontes binnen de werkomgeving en het meekrijgen van collega’s.
Podium en ontwikkelplaats
Er zijn ook deelnemers die rapporteren dat ze – ook buiten het experiment om – zelf al ruimte ervaren om nieuwe dingen uit te proberen en samenwerkend te leren. Voor sommigen van hen blijkt uit de groepsreflectie dat zij in de werkplaats een podium vinden voor erkenning en waardering van hun gedachtengoed en passie. Zij voelen het als hun verantwoordelijkheid of roeping om hun ideeën te delen en te realiseren. Zij vinden (eindelijk) gehoor voor hun (wat) afwijkende ideeën en ervaren steun in de realisatie ervan.
Een andere groep deelnemers ziet de experimenten meer als een mogelijkheid voor eigen ontwikkeling en vindt onderlinge steun. Binnen het experiment in de werkplaats vinden zij inspiratie en de kracht om met gelijkgestemden hun gedachtengoed te verkennen en er vorm aan te geven in de dagelijkse praktijk.
Voor beide groepen geldt dat zij binnen de experimenten veiligheid en ondersteuning ervaren om hun nek boven het maaiveld uit te steken.
Conclusie
Met deze opzet van experimenten binnen de werkplaats lijkt een voedingsbodem te zijn gevonden voor het leren van professionals. Naast de resultaten van de experimenten zelf is er binnen onze werkplaats een actieve leergemeenschap ontstaan met een gezamenlijke focus op het ervaren én realiseren van meer inclusiviteit. Deelnemers ervaren deze manier van professionaliseren als inzichtgevend, uitdagend en constructief.
Overwegingen
Als succesfactoren voor het ontstaan van kleine professionele leergemeenschappen zien wij in een combinatie van meerdere zaken. Ten eerste speelt de gemeenschappelijke vraag waar alle leden zich vanuit overtuiging voor inzetten (‘hoe kunnen wij iets bijdragen aan meer inclusief onderwijs?’) een rol. Ten tweede is de ruimte en vrijheid die gevoeld en genomen wordt van belang: met open aandacht naar elkaar luisteren en durven uitproberen. Ten derde is er de reflectie die zowel spontaan in de groep ontstaat als vanuit de werkplaats geïnitieerd wordt, en ten vierde draagt de erkenning die men ervaart vanuit de organisatie voor het belang van dat waarin zij geloven bij aan het succes. De impact van de leergemeenschappen op langere termijn en binnen de organisatie hebben wij nog niet in kaart kunnen brengen.
Er lijkt zich binnen de groepen deelnemers een parallel af te tekenen tussen ‘werken aan inclusief onderwijs’ en ‘inclusief samenwerken’. De door deelnemers beschreven kenmerken van samenwerkend leren sluiten aan bij de theorieën over inclusief onderwijs: uitproberen, discussiëren, gezamenlijke verantwoordelijkheid, reflectie en communicatie, met waardering voor ieders inbreng en bereidheid om elkaar te helpen. Kortom, de gekozen aanpak zorgt voor een leergemeenschap met een gezamenlijke focus op het belang en ervaring van de student en draagt op deze manier bij aan het verhogen van inclusie binnen de hogeschool.
Niet alle experimenten komen goed van de grond. Bij experimenten waar dit het geval is, blijken deelnemers tijdens onze evaluaties minder vaak hun reflecties te delen. Het ontbreken van hun input heeft daarom mogelijk invloed op het positieve beeld in de hierboven geschetste uitkomsten.
Als laatste willen wij nog vermelden dat er nog elf experimenten in het huidige studiejaar lopen. De reflecties van deze deelnemers worden samen met de bestaande uitkomsten verwerkt tot een eindrapportage. De onderzoeksvraag zal zich bij toekomstige experimenten richten op kenmerken van de inhoudelijke opbrengst uit de experimenten. De ontwikkelde reflecties zullen in deze groepen als gereedschap voor bewustwording blijven bestaan. Wij zien dat deze reflecties ook helpen in de communicatie over het experiment naar collega’s en leidinggevenden.
Relevantie
Mogelijk dat onze ervaring anderen inspireert om mensen met een zekere passie of droom bij elkaar te brengen en de ruimte te geven om te experimenteren. Mogelijk inspireert onze ervaring mensen met een passie om zelf de ruimte te nemen of te creëren om te ontdekken wat er bij complexe vraagstukken samenwerkend te leren valt.
In deze tijd zorgen de coronamaatregelen voor een grote uitdaging in het onderwijs, niet alleen ten aanzien van de inhoud en organisatie van het onderwijs, maar ook op het gebied van onderlinge binding en motivatie van professionals. Misschien is het mooiste van de werkwijze van de werkplaats IPD wel dat het niet alleen zorgt voor bewustwording en ontwikkeling, maar ook voor onderlinge verbinding.
