Oudere wetenschappers zijn een obstakel voor anders Erkennen en Waarderen
Dit zeggen onderzoekers die publicatieculturen op vier verschillende continenten hebben vergeleken. In het artikel ‘Trying to say ‘No’ to Rankings and Metrics’ hebben zij gekeken hoe de dominante publicatiecultuur in de wetenschap doorbroken kan worden. Die pakt namelijk vooral nadelig uit voor ontwikkelingslanden. Uit de studie blijkt dat de regionale kennis op alle continenten onvoldoende gewaardeerd wordt in het wetenschappelijk systeem.
Richt op andere indicatoren
Open access publiceren, waarbij de lezer niet langer betaalt om een artikel te kunnen lezen maar de wetenschapper wel fors moet betalen om het artikel ‘open’ te publiceren, is niet direct een oplossing om bredere groepen wetenschappers toegang te geven tot het wetenschappelijk systeem, zeggen de onderzoekers. Zij doen daarom voorstellen om wetenschappelijke publicaties niet alleen te indexeren op basis van citatie-impact maar ook op basis van bijvoorbeeld de Sustainable Development Goals van de VN.
In de vergelijkende studie naar de publicatiecultuur van de verschillende regio’s zijn West-Afrika, Zuid-Afrika, Latijns-Amerika en Europa met elkaar vergeleken. In dat laatste geval hebben de onderzoekers specifiek naar Nederland gekeken.
Moeilijk aansluiting op de internationale wetenschap
Voor landen in de Sub-Sahara geldt dat zij zeer traag tot open access publiceren komen. Hoewel er ook interessante initiatieven zijn gelanceerd. zijn er nog maar zeer weinig open access tijdschriften die afkomstig zijn uit landen uit de Sub-Saharah. Ook zijn er wel initiatieven om kennis vrij toegankelijk te maken voor onderzoekers en de lokale bevolking, maar daarbij gaat het vaak om regionale initiatieven die moeilijk aansluiting weten te vinden bij het dominante wetenschappelijke systeem.
Meld u hier aan voor de ScienceGuide Nieuwsbrief
In Zuid-Afrika is dat al anders; dat land wordt door de UNESCO toonaangevend genoemd in Afrika als het gaat om Open Access publiceren. De Academy of Science of South Africa speelt daarbij een leidende rol in het stimuleren van Open Access publicaties. Er zijn nu al tientallen Open Access tijdschriften die ook worden ontsloten door Web Of Science.
In Zuid-Afrika wordt het onderzoeksgeld daarnaast niet toegekend aan personen, maar aan instellingen. Verder is publiceren in tijdschriften met een hoge impactfactro geen voorwaarde om in aanmerking te komen voor financiering. Wel moet het onderzoek worden gepubliceerd in een reeks van 10.000 verschillende geaccrediteerde tijdschriften, waaronder ook de toptijdschriften van de grote uitgevers.
Eigen beheer en vrij beschikbaar
In Latijns-Amerika lijkt de situatie op de situatie in veel landen in Afrika. Het gebied heeft de oudste traditie van open access publiceren, schrijven de onderzoekers. De meeste Latijns-Amerikaanse universiteiten geven hun wetenschappelijke publicaties uit in eigen beheer en de inhoud is vrij beschikbaar. Toch blijft ook in Latijns-Amerika het idee bestaan dat wetenschappers in toptijdschriften moeten publiceren als zij impact willen hebben. Zo worden wetenschappers, zeker in de bèta- en gezondheidswetenschappen, nog veel beoordeeld op publicaties in de tijdschriften die in de Science Citation Index staan. Latijns-Amerikaanse tijdschriften blijven daarbij onderbelicht.
In Nederland is de meest dominante manier om onderzoek te evalueren het inventariseren van het aantal publicaties in hoog aangeschreven tijdschriften door speciale software zoals Scopus of Web of Science. Met andere woorden, zo zeggen de onderzoekers, de evaluatie is in Nederland gebaseerd op citatieanalyses van beursgenoteerde bedrijven zoals Elsevier.
Hoopvolle veranderingen in Nederland
Doordat er in Nederland in hoog tempo wordt overgegaan op Open Access publicaties, is die situatie aan het veranderen. Het was sinds 2015 zelfs officieel overheidsbeleid om in 2020 100% Open Access te publiceren. Hoewel dat niet gelukt is, zijn er meer hoopvolle veranderingen in Nederland waar te nemen.
Zo gaat NWO een beleid voeren om onderzoek te evalueren op basis van de kwaliteit van gepubliceerde artikelen, en wordt er niet langer alleen gekeken naar het tijdschrift waarin het artikel wordt gepubliceerd. Verder gaat NWO op zoek naar een manier om het belang van onderzoekskwaliteit en de verwachte impact van het onderzoek te verhogen.
Nederland kent echter ook obstakels die overwonnen moeten worden, schrijven de onderzoekers. Dit zijn met name gewoontes en gebruiken in het wetenschappelijk systeem.
Jonge onderzoekers worden onder druk gezet
Het grootste gevaar in Nederland schuilt in de grote uitgevers die hun monopolie op wetenschappelijke publicaties nu proberen om te zetten naar een monopolie op Open Access publicaties. Er zijn echter steeds meer volledig open access ‘mirror’ tijdschriften met dezelfde redactie als abonnements-tijdschriften. Deze open access tijdschriften keren zich af van de grote uitgevers, een proces dat volgens de onderzoekers moet worden aangemoedigd.
Een ander obstakel is het feit dat wetenschappers met een vaste aanstelling het waardevol blijven vinden om in tijdschriften te publiceren die niet direct Open Access zijn. Zij publiceren liever in tijdschriften die hoog geïndexeerd zijn in Scopus of het Web of Science. De onderzoekers stellen dat deze wetenschappers met een vaste aanstelling tevens jongere wetenschappers onder druk zetten om te publiceren in soortgelijke tijdschriften met impact die de kenniseconomie moet dienen.
Plan S maakt publiceren alleen maar duurder
Hoewel goed bedoeld heeft het Plan S uit 2018, geïnitieerd door Robert-Jan Smits, de toenmalige directeur-generaal onderzoek in de EU en nu voorzitter van de TU-Eindhoven, verkeerd uitgepakt. Volgens dat plan zou er vanaf 2020 alleen nog maar open access gepubliceerd moeten worden. Het publiceren is daardoor echter alleen maar duurder geworden, zo stelt de groep van internationale wetenschappers.
In de conclusies schrijven zij dat uit de vier internationale voorbeelden uit verschillende continenten blijkt dat er nog steeds een onderwaardering is van lokaal geproduceerde kennis, vooral omdat de waarde van de kennis wordt afgezet tegen het publiceren in internationaal gerenommeerde tijdschriften.
De onderzoekers zien daarom een uitweg in het vaker publiceren in lokale tijdschriften. Publiceer ook in bladen die gefinancierd worden door non-profitorganisaties en non-profit uitgevers, en evalueer het onderzoek ook op basis van andere criteria, zo schrijven de onderzoekers. Zij roepen verder op om niet louter naar citaties te kijken, maar ook naar maatschappelijke relevantie, impact op de Sustainable Development Goals van de VN en relevantie voor het oplossen van lokale, regionale en mondiale problemen in de gezondheidszorg of de landbouw.
