Leren van docentteams vraagt om gezamenlijk leiderschap
Onderzoekers van Zuyd Hogeschool en de Universiteit Maastricht onderzochten welk soort leiderschapsgedrag binnen onderwijsteams nodig is om tot onderwijskundige veranderingen te komen. Vanwege hun taak om studenten voor te bereiden op een toenemend complexe wereld, hebben hoger onderwijsinstellingen namelijk te maken met een druk om hun onderwijsprogramma’s aan te passen en te vernieuwen, schrijven de onderzoekers in hun artikel. Dat maant universiteiten niet alleen tot het evalueren van hun onderwijsaanbod, het vraagt ook om een organisatie waarin docenten vanuit allerlei disciplines met elkaar samenwerken.
Lerend teamgedrag als sleutel tot onderwijskundige verandering
Lerend teamgedrag is bij uitstek iets dat teams in staat stelt die uitdaging aan te gaan, zeggen de Limburgse onderzoekers. Lerend teamgedrag vindt plaats wanneer teamleden hun individuele kennis en ideeën met elkaar delen en bespreken om gezamenlijk tradities te bevragen, pijnpunten op te zoeken en elkaars inbreng te gebruiken. Waar nodig vraagt dat om discussie, tegenspraak en onderhandeling. Dat maakt lerend teamgedrag moeilijk, want teamleden zijn meestal geneigd om conflicten binnen het team te ontlopen. Daarnaast blijkt uit eerder onderzoek dat teams van docenten in het hoger onderwijs vaak geen noodzaak zien tot verandering en het gezamenlijk ontwikkelen van nieuwe kennis.
Meld u hier aan de ScienceGuide Nieuwsbrief
Leiderschap kan echter een belangrijke rol spelen in het aanmoedigen van lerend teamgedrag, schrijven de onderzoekers, hoewel nog niet geheel duidelijk is wat die rol in de context van het hoger onderwijs moet zijn. Daarom onderzochten zij wanneer leiderschapsgedrag binnen docentteams deze teams aanzet tot lerend teamgedrag. Hun eerste onderzoeksvraag vroeg welke soorten leiderschapsgedrag binnen teams gerelateerd zijn aan het lerend teamgedrag van docentteams die aan verandering werken. Ten tweede onderzochten ze de invloed van de complexiteit van de verandering op de relatie tussen het leiderschapsgedrag binnen een team en het lerend teamgedrag van dat team.
Het onderzoek werd middels digitale enquêtering uitgevoerd onder individuele teamleden van 52 onderwijsteams van dezelfde hogeschool. De teams bestonden gemiddeld al zo’n anderhalf jaar en waren werkzaam in acht verschillende disciplines. Van die teams hadden er 43 een formeel aangestelde leider; in de overige teams was het leiderschap gedeeld. De teams kenden een gemiddelde omvang van bijna acht teamleden, waarvan de helft vrouw was, de gemiddelde leeftijd iets hoger dan 46, en men gemiddeld al meer dan elf jaar op de hogeschool werkte.
Verschillende bronnen van leiderschapsgedrag
De belangrijkste onderzochte soorten leiderschapsgedrag betreffen transformerend leiderschapsgedrag, het motiveren van teamleden om verder dan hun eigen interesses te kijken en creatief om te gaan met problemen en veranderingen, en bekrachtigend leiderschapsgedrag. Bekrachtigend leiderschap probeert actief de zelfregulerende vaardigheden van teams te ontwikkelen door gezamenlijke doelen te stellen en samenwerking aan te moedigen.
Daarnaast kan leiderschapsgedrag uit twee verschillende bronnen komen, schrijven de onderzoekers. Zo is er de verticale bron van leiderschap, wat betekent dat het leiderschapsgedrag door één, daartoe formeel aangesteld teamlid wordt vertoond. Ook een gedeelde bron van leiderschap is echter mogelijk; daarbij wordt leiderschapsgedrag door meerdere teamleden vertoond.
Uit de onderzoeksresultaten kwam een significante positieve correlatie naar voren tussen lerend teamgedrag en gezamenlijk leiderschap waarbij teamleden elkaar stimuleren in het aanvechten van de status quo en het uitdagen van elkaar intellect, schrijven de onderzoekers. Ook wanneer dergelijk leiderschapsgedrag vanuit één formeel aangewezen teamlid kwam, bleek dit een positieve correlatie met lerend teamgedrag te hebben.
Gezamenlijk leiderschap stimuleert lerend teamgedrag
Lerend teamgedrag wordt het meest wordt aangemoedigd door transformerend leiderschapsgedrag, concluderen de onderzoekers. Daarmee beantwoorden ze hun eerste onderzoeksvraag, namelijk de vraag naar de relatie tussen soorten leiderschapsgedrag en het lerend teamgedrag. Voor lerend teamgedrag hebben docentteams dus meer behoefte aan gedeeld, transformerend leiderschapsgedrag dan aan bekrachtigend leiderschapsgedrag of de steun van formeel aangestelde teamleiders.
Transformerend en gezamenlijk leiderschapsgedrag, oftewel het gezamenlijk aanvechten van de status quo en het stimuleren van elkaars intellect, draagt sterk bij aan lerend teamgedrag, stellen de Limburgse onderzoekers. Teamleden zouden hun gedrag dus niet moeten laten afhangen van het handelen van een teamleider, maar ieder voor zich bovengenoemd gedrag moeten vertonen. Wanneer de leiderschapscapaciteiten van alle teamleden worden benut, vergroot dat de kans op leren teamgedrag en onderwijskundige veranderingen, aldus de onderzoekers.
Eén leider effectief bij minder complexe taken
Wanneer de teamleden een taak als weinig complex zien, wordt het lerend teamgedrag positief beïnvloed door leiderschapsgedrag van één persoon die gezamenlijke doelen stelt en samenwerking aanmoedigt, schrijven de onderzoekers. Daarmee beantwoorden ze hun tweede onderzoeksvraag, namelijk naar de invloed van de complexiteit van de verandering op de relatie tussen leiderschapsgedrag en lerend teamgedrag.
De onderzoeksresultaten geven aan hoe en wanneer verschillende soorten leiderschapsgedrag moeten worden gebruikt om lerend teamgedrag te stimuleren. Voor transformerend leiderschapsgedrag is het belangrijk dat dit gedrag een gedeelde activiteit van alle teamleden is. Wanneer het leiderschapsgedrag door één formeel aangesteld teamlid moet worden vertoond, heeft dat het grootste effect op het lerend teamgedrag wanneer de uit te voeren taak als niet complex wordt ervaren.
Bij de ervaren complexiteit van een taak plaatsen de onderzoekers nog een kanttekening. Het is namelijk mogelijk dat teamleden een objectief bezien complexe taak desondanks als weinig complex ervaren. In zulke gevallen is het alsnog belangrijk dat teamleiders gedrag vertonen dat samenwerking en interactie aanmoedigt.
