Nieuwe Auteurswet ook voor onderwijs op afstand

Opinie | door Anne-Fleur Filemon & Amy van Gent & Ilona van Opdorp
2 juni 2021 | Veel docenten maken tijdens hun lessen gebruik van afbeeldingen, filmpjes, teksten of muziek. Veel van die materialen zijn echter auteursrechtelijk beschermd. Nu de Auteurswet zodanig wordt gewijzigd dat de wet ook van toepassing is op afstandsonderwijs, verandert er één en ander. Anne-Fleur Filemon, Amy van Gent en Ilona van Opdorp van de Hogeschool Leiden leggen uit waarmee docenten rekening moeten houden.
“De nieuwe wetgeving biedt een kader met duidelijke, aan het digitale tijdperk aangepaste, regels die gunstig zijn voor zowel auteursrechtelijk beschermde werken als voor aanbieders, gebruikers, uitgevers en houders van auteursrechten”, vertellen Anne-Fleur Filemon, Amy van Gent en Ilona van Opdorp. Beeld: Hogeschool Leiden

Covid-19 zette het onderwijs op z’n kop. Je gaf (of geeft) zo goed mogelijk digitaal onderwijs en ontdekte nieuwe manieren om de stof aan te bieden. De werk- en hoorcolleges werden georganiseerd via Microsoft Teams of Zoom in plaats van in het fysieke klaslokaal. In deze digitale lessen gebruikte je, net als gebruikelijk was in het fysieke klaslokaal, PowerPoint- Prezi- of Canvapresentaties met afbeeldingen en videomateriaal.  

Voor de pandemie deelde je waarschijnlijk ook al op digitale wijze materialen met studenten, bijvoorbeeld via smartboards, digitale leeromgevingen, weblectures of MOOCs. Vaak gebruik je dus teksten, afbeeldingen of video’s, ook als die gemaakt zijn door derden. De makers van deze werken, bijvoorbeeld de auteurs, fotografen, filmmakers, schilders en ontwikkelaars van computerprogramma’s, worden in veel gevallen beschermd via het auteursrecht. Artikel 1 van de Auteurswet bepaalt: 

“Het auteursrecht is het uitsluitend recht van den maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gesteld.” 

Een fotograaf bijvoorbeeld heeft, als maker van de foto, het auteursrecht op de foto en daarmee het recht de foto openbaar te maken en te verveelvoudigen. Jij mag de foto alleen gebruiken met toestemming van de fotograaf. Is de toestemming niet gegeven dan is sprake van auteursrechtinbreuk en dan zal de fotograaf schadevergoeding vragen. Om te voorkomen dat je toestemming moet vragen aan de fotograaf of auteursrechtinbreuk pleegt, staat de Auteurswet het onder bepaalde voorwaarden toe dat docenten, (niet betaalde) gastsprekers en studenten die een deel van de les verzorgen afbeeldingen, tekst of muziek gebruiken in de les.  

Nederlandse Auteurswet wordt gewijzigd

De Nederlandse Auteurswet regelde al sinds jaar en dag dat auteursrechtelijk beschermd materiaal vanwege de ‘onderwijsexceptie’ in de Auteurswet in het fysieke klaslokaal kon worden gedeeld.  De wet was echter niet zó up-to-date dat afstandsonderwijs en grensoverschrijdend onderwijs ook onder deze onderwijsexceptie vielen. Daar komt vanaf 7 juni 2021 verandering in. 

De nieuwe wetgeving biedt een kader met duidelijke, aan het digitale tijdperk aangepaste, regels die gunstig zijn voor zowel auteursrechtelijk beschermde werken als voor aanbieders, gebruikers, uitgevers en houders van auteursrechten. De onderwijsexceptie heeft vanaf dat moment expliciet betrekking op digitale onderwijsactiviteiten die plaatsvinden in de klas, bij fysieke onderwijsactiviteiten elders en onderwijs op afstand via een beveiligde elektronische omgeving met passende authenticatieprocedures. 

In dit artikel worden verschillende situaties besproken waarin docenten gebruikmaken van auteursrechtelijk beschermd materiaal en onder welke voorwaarden dit vanaf 7 juni is toegestaan. Op de website van het lectoraat Recht & Rechtvaardigheid van Hogeschool Leiden staat ook een infographic waar de verschillende situaties inzichtelijk zijn gemaakt.2 

Onderwijsexceptie 

Zoals gezegd heb je in een docentrol meer vrijheid om gebruik te maken van auteursrechtelijk beschermd materiaal van anderen, omdat in de Auteurswet de onderwijsexceptie is opgenomen. Je moet bij de onderwijsexceptie echter rekening houden met een aantal voorwaarden. 

  • Het materiaal dat je gebruikt moet onderdeel uitmaken van het werk- of  leerplan. Het moet een educatief doel dienen en kan niet worden gebruikt voor commerciële trainingen. Voor interne cursussen voor collega’s kan geen beroep worden gedaan op de onderwijsexceptie. 
  • Voor zover redelijkerwijs mogelijk vermeld je de bron en de naam van de maker op duidelijke wijze. Het is wenselijk om bron- en naamsvermelding bij iedere afbeelding of fragment in beeld te brengen, maar je kunt ook denken aan een aftiteling of ‘laatste dia’ die je toont aan het einde van je college. Vermelding in de notities is niet voldoende.
  • Gebruik legale content. Content is legaal als makers zelf toestemming hebben gegeven dat hun werk via die bron beschikbaar is voor het publiek. Dat kan zowel gratis als tegen betaling zijn. Van een professional wordt verwacht dat je onderzoekt of het materiaal legaal is. Iets wat te mooi is om waar te zijn, is waarschijnlijk niet legaal. Je mag bijvoorbeeld niet zelf een e-book aanschaffen en dit exemplaar vervolgens doorverkopen aan je studenten.  
  • Auteursrechtelijk beschermde elementen van het werk wijzig je niet. Zeker niet als dit reputatieschade voor de maker tot gevolg zou kunnen hebben. Een ontoelaatbare wijziging is bijvoorbeeld een gedeeltelijke afbeelding van een kunstwerk in een reproductie of het schrappen van een hoofdstuk uit een boek.  

Afbeeldingen en video’s 

Als je de bovenstaande voorwaarden in acht neemt, mag je veel materiaal zoals  geschriften, technische tekeningen, foto’s, filmfragmenten of muziek gebruiken in je les. Het gebruik moet echter, zoals uit de eerste voorwaarde blijkt, wel inhoudelijk relevant zijn en niet enkel dienen om je college ‘een beetje op te leuken’. Twijfel je hierover en wil je toch een afbeelding gebruiken dan kun je eigen afbeeldingen of ‘rechtenvrije’ met een creative commons licentie gebruiken. Vaak wil de maker wel dat je zijn of haar naam vermeldt, of is bepaald dat het gebruik niet is toegestaan voor commerciële doeleinden.  

Met een hyperlink kun je in je presentatie of digitale leeromgeving toegang geven tot een YouTube filmpje. Ook kun je via een ‘framed link’ een gedeelte laten zien van een voor je onderwijs relevante documentaire. Heeft de auteursrechthebbende doeltreffende technische maatregelen genomen om framed linken van zijn of haar werk te voorkomen, dan mag jij die niet omzeilen en is toestemming nodig. Linken naar auteursrechtelijk beschermd materiaal heeft de voorkeur boven het opslaan van het materiaal en het vervolgens delen met studenten.  

Meld u hier aan de ScienceGuide Nieuwsbrief

 

Ook muziek moet onderdeel vormen van het werk- of leerplan voordat het mag worden gebruikt. Voor muziek die gedraaid wordt tijdens diploma-uitreikingen, in het restaurant of in pauzes is vooraf toestemming nodig van muziekauteurs, uitvoerende muzikanten en producenten. Er is dan namelijk geen educatief doel, waardoor het gebruik buiten de onderwijsexceptie in de Auteurswet valt. Buma/Stemra en Sena zijn bekende collectieve beheersorganisaties en behartigen de belangen van deze auteursrechthebbenden. Het is alleen toegestaan muziek voor deze gelegenheden te gebruiken als de onderwijsinstelling een licentie heeft afgesloten bij deze cbo’s. Zonder licentie mag je dus geen radio aanzetten op de werkkamer, een Spotify-afspeellijst kiezen tijdens de pauze of een YouTube-filmpje tonen buiten de les. Als alternatief kan je, net als bij afbeeldingen, gebruiken maken van ‘rechtenvrije’ muziek met een creative commons licentie.  

Readers: easy accessregeling 

Auteursrechtelijk beschermde werken mag je ook opnemen in een hard copy reader of in een digitale variant die je beschikbaar stelt via een besloten digitale leeromgeving of bijvoorbeeld Microsoft Teams. Het is toegestaan gedeeltes van boeken of tijdschriften te kopiëren, te scannen of te printen. Door de Vereniging Hogescholen en de Vereniging van Universiteiten zijn afspraken gemaakt met educatieve uitgevers voor overnames waarvoor geen toestemming gevraagd hoeft te worden. Er gelden afspraken voor het maximum aantal pagina’s, grafieken, tabellen, schema’s en bladmuziek. Je kan tot en met vijftig pagina’s (bijvoorbeeld hoofdstukken of artikelen uit tijdschriften) vrij gebruiken. Voorwaarde is wel dat dit niet meer is dan 25% van de oorspronkelijke publicatie.  

De stichting Uitgeversorganisatie voor Onderwijslicenties (stichting UvO) heeft de afspraken voor universiteiten en hbo-instellingen in beeld gebracht. Je mag (uiteraard) ook gebruik maken van artikelen die open access gepubliceerd zijn. Wil je meer gebruiken dan het maximum toegestane, dan kun je contact opnemen met het Auteursrecht Informatiepunt van jouw organisatie. 

Veel vrijheid voor docent

Het auteursrecht is het recht van de maker om hun werk met eigen oorspronkelijk karakter en persoonlijk stempel openbaar te maken en te verveelvoudigen. In je onderwijs gebruik je waarschijnlijk veel auteursrechtelijk beschermde werken van derden. Je hebt daarbij veel vrijheid om materiaal te gebruiken. Het is echter van belang dat je legale content gebruikt, het werk niet wijzigt en indien bekend en voor zover redelijkerwijs mogelijk bij deze werken de bron en de naam van de maker vermeldt.  

Je kunt afbeeldingen, video- en audiomateriaal in het (internationale en/of digitale) klaslokaal tonen als het gebruik een educatief doel heeft en het onderdeel is van het onderwijsprogramma. Het gebruik van muziek zonder educatief doel is niet toegestaan, tenzij de onderwijsinstelling een licentie heeft afgesloten bij de cbo’s. Voor afbeeldingen en muziek heb je vaak de mogelijkheid om materiaal te gebruiken met een creative commons licentie. Lees wel goed de voorwaarden. Wil je materiaal delen met studenten, maak dan gebruik van de digitale leeromgeving en bekijk voor het samenstellen van een (digitale) reader het maximum aan toegestane woorden en afbeeldingen. 

Het auteursrecht is ook relevant voor studenten of als je zelf auteursrechthebbende bent, bijvoorbeeld omdat je publiceert op ScienceGuide, in een vakblad of beeld- of geluidsmateriaal maakt voor je onderwijs. Meer hierover lees je op de website van het lectoraat Recht & Rechtvaardigheid van Hogeschool Leiden.  

Anne-Fleur Filemon : 

Coördinator Intellectueel Eigendom LAB van het lectoraat Recht & Rechtvaardigheid van Hogeschool Leiden

Amy van Gent : 

Alumna van HBO-Rechten bij Hogeschool Leiden en werkzaam bij de Rechtbank Den Haag.

Ilona van Opdorp : 

Coördinator Legal Tech & Design LAB bij Hogeschool Leiden.


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK