Motivatie bepaalt doorstroom van beroepsonderwijs naar universiteit
Als iemand met een mbo-advies van de middelbare school uiteindelijk op een universiteit belandt, hebben de docenten op de middelbare school dan een inschattingsfout gemaakt? Dat is de vraag die vier studenten – Jurriaan van der Laan, Iris Weerd, Daantje Vreeburg en Jonas van Diepen – van de minor Bestuurs- en organisatiewetenschap (B&O) van de Universiteit Utrecht zich stelden in hun onderzoek naar Nederlanders met een lage sociaaleconomische status (SES) die doorstromen van praktijkonderwijs naar hoger onderwijs. Het mooie van dit onderzoek is dat de helft van de onderzoekers hiervan zelf in het beroepsonderwijs is gestart, maar ondertussen toch met een universitaire studie bezig is.
Uit de documentaireserie ‘Klassen’ kwam naar voren dat niet alleen schoolprestaties belangrijk zijn voor de doorstroom, maar dat ook de SES een grote invloed heeft. Een kind met een lage SES komt daardoor vaker op een beroepsopleiding dan een kind met dezelfde schoolresultaten, maar met een hogere SES. Aangezien de gevolgde opleiding ook invloed heeft op de SES, blijft dit niveau vaak over de generaties in stand gehouden. Zo is de toekomst van kinderen al te voorspellen aan het opleidingsniveau van de ouders.
Meld u hier aan voor de ScienceGuide Nieuwsbrief
Soms worden deze jongeren echter ‘stapelaars’, studenten die via een beroepsopleiding op een universiteit terechtkomen. Deze stapelaars zouden hun vicieuze cirkel kunnen doorbreken, en onderzoek hiernaar zou meerdere mensen in dezelfde situatie kunnen helpen. Voor het onderzoek hiernaar is gekozen voor een kwalitatieve onderzoeksmethode. Hiervoor zijn acht studenten met zowel een diploma op het beroepsonderwijs als een studie op of een diploma van een universiteit geïnterviewd. Deze interviews zijn daarna gecodeerd om interessante uitspraken uit te lichten, en zo veelvoorkomende thema’s te belichten.
Ouders stimuleren niet, maar accepteren wel
De sociale invloed van ouders, vrienden, docenten en de school was wel van belang op de keuze om door te stromen, maar niet de belangrijkste. De ouders van de geïnterviewden stimuleerden hun kinderen namelijk eigenlijk helemaal niet om te stapelen, hoewel het wel bij alle geïnterviewden geaccepteerd werd. De studenten kozen er dus zelf voor om te stapelen, zonder druk vanuit de ouders.
Die eigen keuze kon voortkomen uit het halen van hoge cijfers op de middelbare school, waardoor het vanzelfsprekend werd om een niveau hoger te proberen, of juist uit het niet weten wat de volgende stap zou zijn. “Ik wist gewoon echt niet wat ik wilde qua beroep. Dus daarom had ik meer zoiets van; ik ga gewoon door”, vertelt één van de geïnterviewden daarover.
Daarnaast hebben docenten eigenlijk de grootste rol. Die stimuleerden hun leerlingen namelijk wél om een stap hogerop te proberen, iets dat bij sommige geïnterviewden de doorslag gaf om het te proberen. “Het onderwijssysteem is dan misschien niet ingericht op stapelaars, de mensen in het systeem stimuleren het volgens onze respondenten wel”, concluderen de onderzoekers.
Verder geven enkele van de geïnterviewden aan dat de omgeving van het vmbo en het mbo hen juist stimuleerden om te stapelen, maar meer op een negatieve manier. “Ik weet nog wel dat ik echt niet naar het mbo wilde omdat ik het gewoon echt een beetje eng vond”, zegt één van hen. Zij voelde zich namelijk al geïntimideerd op het vmbo, en dacht dat dit misschien nog wel erger zou zijn op het mbo. Vandaar dat zij na het vmbo overgestapt is op de havo.
Zwemmen in ander water
Maar ook al is die stap hogerop de juiste, het kan alsnog een hele grote zijn. “Je zwemt gewoon in een ander water, er wordt anders gepraat”, benoemde een geïnterviewde het. Ze had het gevoel dat ze opviel in de stad door haar “platte accent”, en thuis moest ze juist ingewikkelde termen uitleggen. Daarnaast hebben de respondenten door het vele wisselen ook vaak een andere klas moeten leren kennen, wat nog extra veel aanpassingsvermogen vraagt.
Ook op de basisschool kan het stapelen al lastiger gemaakt worden, blijkt uit het gesprek met een stapelaar. “In mijn geval is het mij best duidelijk gemaakt op de basisschool, dat ik gewoon niet zo heel veel cognitieve capaciteiten had. Dat is een tijd lang je identiteit. Iedere keer dat je opstapelt krijg je een nieuwe identiteit, maar ik denk dat ik die ondertussen niet echt meer heb. Ik denk niet dat ik mij ooit een echte universitaire student ga voelen.” Dit gevoel kan zich uiten in het zogenaamde bedriegerssyndroom, een gevoel dat iemand iets doet waar diegene totaal niet voor gekwalificeerd is. Dit gevoel kan zelfs tot op de werkvloer aanblijven.
Naast de externe factoren spelen interne factoren natuurlijk ook een grote rol. Zonder bijvoorbeeld stimulans vanuit de ouders moet interne motivatie van leerlingen een grote factor zijn in de keuze om te stapelen. Die bewijsdrang blijkt ook uit deze uitspraak van een geïnterviewde over de overgang van vmbo naar havo: “Kom maar eens in een klas met 34 leerlingen die allemaal denken; daar heb je weer zo’n vmbo’er. Laat maar zien wat je kan.” Daarnaast kunnen de ouders van deze groep scholieren vaak niet helpen met huiswerk, en is er weinig geld voor bijles, wat betekent dat de scholieren over een hoge mate van zelfstandigheid moeten beschikken.
Studentenleven is een hele andere cultuur
De onderzoekers geven aan dat, wanneer de stapelaars eenmaal op een universiteit terechtkomen, ook het studentenleven een hele schok kan zijn. Studenten die via het mbo in dit leven terechtkomen ervaren dit heel anders dan studenten die via het vwo binnenstromen. Die worden immers hun hele schoolperiode al voorbereid op een universitaire omgeving, terwijl de stapelaars in een hele nieuwe sociaaleconomische omgeving belanden.
Toch kan het hen helpen om juist die studentencultuur op te zoeken, zodat ze toch het gevoel krijgen erbij te horen. Aan de andere kant kan dit er wel voor zorgen dat de stapelaars het gevoel krijgen dat ze minder bij hun thuissituatie passen, of dat ze eigenlijk twee hele verschillende ‘bubbels’ creëren. Aangezien die bubbels mede hun normen en waarden vormgeven, kunnen die ervoor zorgen dat stapelaars meerdere identiteiten hebben. Dit kan ook weer leiden tot het eerdergenoemde bedriegerssyndroom.
Motivatie is belangrijk, maar doorstroom kan soepeler
Uiteindelijk concluderen de onderzoekers dat de stapelaars het helemaal zelf gedaan hebben. Docenten hebben dus niet per se een inschattingsfout gemaakt over het niveau van de student, maar motivatie wordt hierin vaak niet meegenomen. Dat terwijl uit dit onderzoek blijkt dat intrinsieke motivatie de belangrijkste factor is om van een beroepsopleiding tot aan de universiteit te komen. Daarna kan echter wel een onzichtbare barrière ontstaan omdat de stapelaars enorm moeten wennen aan het niveau en de cultuur.
Volgens de onderzoekers kan aan de hand van deze kennis wel gewerkt worden aan manieren om deze doorstroom makkelijker te maken. Via speciale trajecten tussen bijvoorbeeld het hbo en de universiteit zouden studenten bijvoorbeeld meer in aanraking kunnen komen met de universiteitscultuur, waardoor de kennis en terminologie al eerder bekend wordt. Daarnaast geven de onderzoekers aan dat verschillende doorstroomroutes ook tot verschillende resultaten zouden kunnen leiden, en het kijken naar waar die verschillen vandaan komen zou een goed vervolgonderzoek kunnen zijn.
