OCW vreest onmogelijke politieke wensen bij het afschaffen van het leenstelsel
Ambtelijk OCW houdt er sterk rekening mee dat er met een nieuw kabinet een einde komt aan het huidige studiefinancieringsstelsel, waarbij de basisbeurs in 2015 vervangen is door het leenstelsel. OCW heeft daarom de Auditdienst Rijk (ADR) een analyse laten uitvoeren over in hoeverre het ambtelijke apparaat in staat is om een serieuze beleidswijziging in de studiefinanciering door te voeren. Uit deze analyse blijkt dat men vooral vreest dat er onvoldoende wordt stilgestaan bij de maatschappelijke effecten van een dergelijke beleidswijziging. De ADR heeft voor dit onderzoek interviews afgenomen met medewerkers van OCW en DUO om eventuele knelpunten voor nieuw beleid in beeld te brengen.
De Auditdienst Rijk (ADR) is een interne auditor van de Rijksoverheid en maakt onderdeel uit van het ministerie van Financiën, en kan op verzoek van de ambtelijke top van het ministerie gevraagd worden om onderzoek te doen naar bedrijfsvoering binnen een ministerie.
Zeer waarschijnlijk niet haalbaar
Bij OCW is de vrees dat in de politieke fase van een nieuw stelsel er uitzonderingen en specifieke wensen geuit worden en dat dit een druk zal leggen op de belangen tussen beleid en uitvoering. Men wil nu al in kaart brengen hoe de ambtelijke organisatie moet antwoorden op politieke en of bestuurlijke wensen, ook als die uitvoertechnisch zeer waarschijnlijk niet haalbaar zijn. Men denkt bij DUO en OCW ook dat bij de komende kabinetsplannen mogelijke onderwerpen op tafel zullen komen die stevige discussies kunnen opleveren binnen de organisatie.
Meld u hier aan voor de ScienceGuide Nieuwsbrief
Het onderwerp studiefinanciering heeft bijvoorbeeld in de aanloop naar de komende Tweede Kamerverkiezingen verhoogde politieke aandacht, zo schrijft de (ADR) in het rapport. “Het is mogelijk dat een volgend kabinet substantiële wijzigingen wil doorvoeren in het huidige studiefinancieringsstelsel. Hoewel op dit moment de specifieke aanpassingen niet bekend zijn is al wel denkbaar dat voor zowel ‘beleid’ als voor ‘uitvoering’ een gezamenlijke veranderopgave voor de deur staat.”
Open en intensief
Bij de totstandkoming en uitvoer van nieuwe studiefinanciering is het belangrijk dat OCW en DUO goed kunnen samenwerken. Waar dit in het verleden nog wel eens stroef verliep daar constateert de ADR dat het wederzijdse vertrouwen is toegenomen de afgelopen jaren. “De mate van onderlinge communicatie, zowel formeel als informeel, kenmerken beide partijen als open en intensief.”
Of de samenwerking ook goed blijft zijn wordt binnenkort getest als tijdens de formatie de gesprekken gevoerd worden over alternatieven voor het leenstelsel. Dit zal onvermijdelijk tot spanningen leiden tussen beleid en uitvoering naar aanleiding van de politieke wensen. In een dergelijke omgeving kan vertrouwen kwetsbaar zijn en is het zaak alert te blijven, zo waarschuwt de ADR.
Schuldenpositie bij leenstelselgeneratie
Een van de knelpunten is de maatschappelijke verwachtingen en effecten rondom de uitvoering van een dergelijke stelselwijziging. Er zijn binnen de top van DUO ook wel voorstellen gedaan om bij nieuw beleid een maatschappelijke toets uit te voeren, die nieuw beleid evenwichtiger en aanvaardbaarder kunnen maken. Dit moet bijvoorbeeld voorkomen dat er door een stapeling aan wetgeving een onaanvaardbare schuldenpositie ontstaat, zoals de ambtenaren naar eigen zeggen hebben gezien bij de huidige leenstelselgeneratie. Een mogelijkheid zou zijn om ‘what-if’’ scenario’s op te stellen voor maatschappelijke effecten van nieuw beleid.
Ook de directie van DUO is zich hiervan bewust, want zo zeggen zij in het onderzoek, “niemand wil op dit moment in het nieuws komen omdat je niet naar de burger luistert.”
