‘NWO is een rimram geworden, een mega verspilling van intellect en denkkracht’
Tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer vond gisteren een kennismaking plaats van de vaste Kamercommissie van OCW met de Jonge Akademie, AWTI, Parlement & Wetenschap en het Rathenau Instituut.
Aan het begin van de bijeenkomst werd stilgestaan bij het overlijden van Melanie Peters, de directeur van het Rathenau Instituut, die afgelopen zomer overleed. Alexandra Vennekens senior onderzoeker van het Rathenau was dankbaar voor de condoleances vanuit de Kamer. “Wij missen haar enorm, maar wij gaan verder met ons werk in de geest van haar inspiratie en gedachtegoed.”
Vooral na de promotie
Vennekens legde uit dat het Rathenau iedere twee jaar de Staat van de Wetenschap uitbrengt. Zij wilde daarvan een specifiek onderdeel uitlichten tijdens de hoorzitting, namelijk de tijdelijke contracten. “Het aantal tijdelijke contracten aan Nederlandse universiteiten is hoog, vergeleken met buitenlandse universiteiten. Dat geldt vooral voor de fase na de promotie. Er is veel onzekerheid onder jonge wetenschappers.”
“Er zijn ook grote verschillen, tussen de universiteiten. Het aantal tijdelijke contracten hangt niet zozeer samen met de toename van de projectfinanciering of met groeiende studentenaantallen – wat wel door universiteiten wordt gesuggereerd”, zo zei ze namens het Rathenau.
Het aandeel tijdelijke contracten hangt voor een groot deel af van de mate waarin bestuurders van universiteiten dit probleem daadwerkelijk willen aanpakken, zo stelde Vennekens. “We hebben gezien dat bij universiteiten met een sterke groei in zowel de projectfinanciering als de studentenaantallen er toch een dalend aandeel van tijdelijke contracten is. Het heeft ook te maken met een verschil tussen beleid van universiteiten. Wij denken dat universiteiten hier van elkaar zouden kunnen leren.”
Jeroen de Ridder, de voorzitter van de Jonge Akademie, wijt dit probleem van tijdelijke contracten toch aan een tekort van financiering. “Dat is niet iets wat alleen wij denken, dat zeggn ook de groep WOinActie en de onafhankelijke consultants van PwC. Zij zeggen allemaal dat er ongeveer 1 miljard structureel bij moet om de kwaliteitsstandaarden die wij willen hebben te realiseren.”
AWTI is tenminste wel echt onafhankelijk zonder achterban
Hatte van der Woude van de (VVD) leek vooral gecharmeerd van de rol en taak van de Adviesraad voor Wetenschap, Technologie en Innovatie (AWTI) omdat die, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Jonge Akademie, niet te maken heeft met een achterban en dus eigenstandig tot een advies kan komen. “Wat u produceert als AWTI is bijzonder aantrekkelijk om tot ons te nemen, omdat u wel echt een onafhankelijk instituut bent zonder achterban. Dus daarom kijk ik met extra aandacht hoe u de regering en beide Kamers adviseert.”
Vanzelfsprekend was de AWTI dankbaar voor de warme woorden van de VVD en riep het orgaan de Kamer op om ook zelf met vragen naar de AWTI te komen. “Wij kunnen vragen voor een advies krijgen uit de verschillende departementen over onderwerpen die spelen. Of wij kunnen ook ongevraagd over thema’s die spelen in de maatschappij komen tot een advies. Wij willen ook met de Tweede Kamer adviezen opstellen over vragen die u heeft.”
Dat moet wel helder zijn
Nilüfer Gündoğan, Kamerlid voor VOLT, wilde van het Rathenau Instituut weten wat het effect is van die tijdelijke contracten op de prestaties van de Nederlandse wetenschap. “Wat is het effect van die tijdelijke contracten op het aanvragen van patenten en publicaties. En zijn er wel effecten van al die tijdelijke contracten, of moeten we dan aan andere zaken denken zoals burn-out en werkdruk?”
De tijdelijke contracten hebben vooral gevolgen voor wetenschappers zelf, zo zei Alexandra Vennekens. “Die zitten in veel onzekerheid, zeker als zij een gezin gaan stichten. We zien dat zij burn-outs krijgen. Er zijn heel veel gepromoveerden, maar niet al die mensen kunnen verder in de academie, die moeten ook verder gaan kijken buiten de wetenschap. Dat is geen probleem, maar dat moet wel helder zijn.”
Een ander aspect is dat al het aanvragen van beurzen en het binnenhalen van de financiering heel veel tijd kost. “Aangezien er zoveel jonge wetenschappers dat systeem ingaan en daar eigenlijk niet in verder kunnen, zie je ook dat die honoreringspercentages van de beurzen heel laag zijn; dat leidt tot verspilling. Het kost heel veel tijd om een voorstel te schrijven.”
Volgens Vennekens is die concurrentie echter wel nodig, hoewel het tegelijkertijd samenwerking in de wegstaat. “Enerzijds heb je projectfinanciering en concurrentie nodig. Het zorgt voor een hoge kwaliteit van de wetenschap en voor kennisbenutting. Maar dat moet wel in balans zijn.”
Tijdelijke contracten zie je niet terug in prestaties
Dat de gevolgen van het grote aantal tijdelijke contracten niet goed terug te zien zijn in de prestaties van de Nederlandse wetenschap, daar was ook Paul Diederen van het Rathenau heel helder over. “De Nederlandse wetenschap presteert eigenlijk heel goed. Misschien is dat ook wel het probleem. Dat je het niet terugziet in de prestaties maakt het ook minder urgent om iets aan die tijdelijke contracten te doen. Wij denken dat op termijn dit model niet duurzaam is. En dat het welzijn van de medewerkers alle aandacht verdient.”
Nilüfer Gündoğan van VOLT wilde toch weten of die 1 miljard dan wel voldoende is om dit probleem van werkdruk in de wetenschap aan te pakken. Vennekens van het Rathenau denkt dat extra geld niet de enige oplossing is. “Ik denk dat extra geld zeker kan helpen. Dan moet je wel goed nadenken hoe die financiering verdeeld wordt en hoe instellingen dat geld aanwenden, dat maakt heel veel uit.”
Het Rathenau Instituut spoorde de Kamer en het ministerie dan ook aan om de besteding van extra investeringen goed te monitoren. “Op het moment dat van dat extra geld weer meer promovendi worden aangesteld, dan weet ik niet of dat de oplossing gaat zijn. Want dan gaan de honoreringspercentages nog meer omlaag. Zeker ook als het geld voor NWO niet meegroeit. Dan kun je je afvragen of extra geld wel de oplossing is. Geld kan een oplossing zijn, maar dan moeten er wel bepaalde voorwaarden aan gesteld worden. Dit is iets waar het ministerie, maar ook de Kamerleden, goed op moet zitten.”
NWO met aangekoekte mossels
Roelof Bisschop van de SGP zag de sleutel voor het oplossen van het probleem rondom werkdruk vooral bij NWO. “Dan moet ook de positie van NWO – ik weet dat dit een hete aardappel is – gewoon kritisch tegen het licht worden gehouden. NWO heeft de wetenschap een uitstekende dienst bewezen. Maar er zit nu zoveel rimram omheen, zoveel aangekoekte mossels. En met zo’n laag toekenningspercentage. Dat is een mega verspilling van intellect en denkkracht. Je moet je afvragen of we onverkort op deze voet moeten doorgaan.”
Hoewel geld weghalen bij NWO ook niet direct de oplossing zal zijn, moet de rol van NWO volgens de SGP wel anders worden. “Honderden miljoen weghalen, daar los je het probleem niet mee op. Er moet extra geld naar wetenschap, maar is de academische wereld bereid om ook de rol van NWO kritisch door te lichten?”
Jeroen de Ridder van de Jonge Akademie waarschuwde Bisschop en zei dat lang niet al het geld voor NWO gaat naar het verdelen van beurzen. “Ik kan niet namens de hele academische wereld spreken, slechts voor een heel klein stukje. Ik herken de zorg wel van NWO. Veel wetenschappers zeggen: ‘NWO is ingewikkeld.’ Tegelijkertijd is het wel belangrijk om in de gaten te houden dat een enorm deel van de budgetten van NWO gaan naar allerlei instituten en vaste onderzoeksprojecten en voorzieningen die structureel gefinancierd worden. Als je het deel van de onderzoekssubsidie aan universiteiten zou geven, dan maakt dat nog geen deuk in een pakketje boter.”
