Ook Ad’er moet onderzoekende houding hebben

Opinie | door Herman Blom & Eeke van de Graaf & Mariette Muris & Natascha Padmos & Nina Spithost & Martin Struik

23 september 2021 | Onderzoekers van NHL Stenden Hogeschool en de Hogeschool Rotterdam verkennen de rol van een onderzoekende houding in de Associate degrees. "De opleidingen zijn minder theoretisch ingestoken dan een hbo-bachelor, maar onderzoekender dan een mbo 4-opleiding. De Ad-student is een hbo-student die de onderzoekende houding moet laten zien die verwacht mag worden van een student in het hoger onderwijs." Zij zien de Ad'er als een verbindende en kritische professional die niet zelf onderzoekt, maar wel kan signaleren en inzichten goed kan beoordelen.

De Associate degree (Ad) is een relatief jonge loot binnen het hoger onderwijs. Een Ad-opleiding is een tweejarige hbo-opleiding die studenten een goede startkwalificatie biedt voor de beroepspraktijk op niveau 5 – tussenin mbo-4 en een hbo-bachelor. Sinds 2018 zijn de Ad-opleidingen eigenstandig naast de vierjarige hbo-bacheloropleidingen ontwikkeld. Omdat de Ad’s nog relatief onbekend zijn, is het nog even zoeken naar de júiste positie van de Ad’s (hbo niveau 5) tussen het mbo (niveau 4) en de hbo-bachelor (niveau 6) opleidingen. Wat mag er van een Ad’er verwacht worden? Gelijktijdig vraagt ook het werkveld zich af wat men van de Ad’er mag verwachten als het gaat om bijvoorbeeld de beroepstaken, rollen en posities van de Ad-professional.  

Ad-opleidingen staan nu voor de uitdaging om de Ad-curricula goed aan te laten sluiten bij de verwachtingen van het werkveld. De Ad’er staat immers voor een eigen type professionaliteit. De opleidingen zijn minder theoretisch ingestoken dan een hbo-bachelor, maar onderzoekender dan een mbo 4-opleiding. De Ad-student is een hbo-student die de onderzoekende houding moet laten zien die verwacht mag worden van een student in het hoger onderwijs. 

Handreiking voor onderzoekende houding

Er blijkt in de Ad-opleidingen grote behoefte te zijn aan een handreiking met betrekking tot het thema ‘onderzoekende houding’ (op basis van de leerresultaten uit de landelijke Beschrijving niveau 5 Associate degree). De Rotterdam Academy van Hogeschool Rotterdam pakte samen met NHL Stenden Hogeschool de uitdaging op om de plaats van de onderzoekende houding in de leerresultaten van Ad-opleidingen uit te werken. Met de ontwikkelde handreiking voor de onderzoekende houding van de Ad’er wilden ze de positie van niveau 5 in het domein van hoger onderwijs nader specificeren. In de zomer van 2021 publiceerden ze hun handreiking na een langdurig proces van overleg en afstemming met andere hogescholen.  

Inmiddels wordt de handreiking nationaal omarmd. Steeds meer Ad-opleidingen zijn er al mee aan de slag gegaan. De NVAO vindt de handreiking een mooi voorbeeld van goede invulling van de vereiste onderzoeksvaardigheid en zegt daar overigens bij dat opleidingen ook voor andere, goede invullingen kunnen kiezen. Ook registreren we zo hier en daar ook een mooie bijvangst; mbo-4-opleidingen vinden met de handreiking eenvoudiger en concreter aansluiting op hbo-niveau. Daarnaast lijkt de handreiking hier en daar ook aanleiding te geven voor bacheloropleidingen om het eigen programma nog eens te doordenken op dit thema – van de start van de opleiding tot en met de ‘herijking’ van het bachelor eindniveau met de eigen beroepspraktijk.  

Leerresultaten en onderzoekende houding 

In de leerresultaten staat beschreven welke kennis en vaardigheden van een student verwacht mogen worden na afronding van het leerproces. In de Ad betreffen deze leerresultaten het methodisch handelen, samenwerken, communiceren, probleemoplossend vermogen en lerend vermogen. De onderzoekende houding faciliteert die leerresultaten van de Ad-professional. Wat mag verwacht worden van de onderzoekende houding van studenten op Ad-niveau, zodat de vijf genoemde leerresultaten aansluiten bij niveau 5 en de vereisten van het werkveld? Die vragen stelden wij ons als betrokkenen bij de Ad-opleidingen van Rotterdam Academy en NHL Stenden hogeschool.  

In de handreiking is de onderzoekende houding uitgewerkt in bij niveau 5 passende competenties. Hierbij is uitgegaan van het werken met beroepsproducten, zoals in veel hbo-opleidingen al het geval is. In de handreiking is de vraag uitgewerkt hoe de onderzoekende houding in het Ad-curriculum wordt gestimuleerd en zichtbaar wordt gemaakt in de leeruitkomsten. Bij leeruitkomsten wordt normaliter aan concrete producten van het leerproces gedacht, zoals beroepsproducten (analyse, advies, ontwerp, fabricaat en handeling; Losse, 2018).  

De speciale kwaliteit van de Ad’er 

Waar zit nu de kracht van de Ad’er, hoe onderscheidt de Ad’er zich van de mbo’er en de hbo-bachelor en hoe kan de onderzoekende houding, op een bij niveau 5 passende manier, uitgewerkt worden? Voor de beantwoording van die vraag wordt gekeken naar de eerste vier van de eerdergenoemde leerresultaten – methodisch handelen, samenwerken, communiceren en probleemoplossend vermogen. Deze vier leerresultaten kunnen worden verbonden met de onderzoekende houding. Door vervolgens te reflecteren op het eigen handelen wordt het lerend vermogen ontwikkeld. 

Van de Ad’er wordt in vergelijking met de mbo 4 – opgeleide in opleiding en beroepspraktijk steeds gevraagd om kritisch te kijken, problemen te bevragen, het contact met collega’s te zoeken, te verbinden en initiatief te nemen. De Ad’er is dus een verbindende en kritische professional die niet zelf onderzoekt, maar wel kan signaleren en inzichten goed kan beoordelen. Hier gaat het om een mogelijk verschil met de mbo’er, waarvan dit niet altijd in die mate wordt gevraagd. Gaat het om onderzoekskennis als component van het onderzoekend vermogen, dan kan de Ad’er de waarde van onderzoek (geldigheid, betrouwbaarheid) plaatsen, maar ook op eigen initiatief op zoek gaan naar informatie, teneinde zelf een goed oordeel te kunnen vellen.  

Uiteindelijk gaat het erom dat de Ad’er met probleemoplossende vaardigheden complexe vraagstukken in de beroepspraktijk onderkent en analyseert. Nadat de Ad’er het onderzoeksprobleem heeft gesignaleerd en besproken met collega’s toont deze zich vervolgens een doener die met zijn team vraagstukken op praktische creatieve wijze aanpakt en daarmee het verschil kan maken in de praktijk.  

Praktijkgerichte benadering 

Rotterdam Academy ontwikkelde de ‘cyclus onderzoekende houding’ die teruggaat naar het model van de ‘regulatieve cyclus’ van Van Strien. Beide modellen vormen de basis voor een praktijkgerichte benadering binnen het wetenschappelijke onderzoek. Doelgericht handelen wordt verbonden met de onderzoekscyclus. 

Het meest spannende aspect van de uitwerking van onderzoekende houding van de Ad’er zit in de vaststelling van het competentieniveau van praktijkvraagstukken. Hoe uitdagend mogen de vraagstukken zijn? Het ZelCom–model blijkt een prima mogelijkheid te bieden het competentieniveau van praktijkvraagstukken in te schatten door de verwijzing naar complexiteit en zelfstandigheid van beroepssituaties. Gelijktijdig is het zo dat de combinatie van complexiteit en zelfstandigheid per opleiding en werkveld behoorlijk kan verschillen. Die situationele vormgeving moet bij de vormgeving van onderzoekende houding binnen het curriculum door de opleidingsteams zelf worden beantwoord (in aansluiting op de vereisten op niveau 5 in de eigen beroepspraktijk).

Zelfstandigheid en complexiteit zijn als het ware de schroeven waaraan gedraaid kan worden door de curriculumteams om het passende competentieniveau vast te stellen. Twee voorbeelden; in de sector social work worden mensen geacht om geheel zelfstandig de dagelijkse handelingen te kunnen verrichten met de volle verantwoordelijkheid die daarbij hoort. Het gaat dan vaak wel om gestandaardiseerde handelingen of processen, kortom, met een wat lagere complexiteit. In economisch en management geörienteerde opleidingen zien we vaak een andere combinatie van zelfstandigheid en complexiteit. De Ad’er krijgt vaak een coach toegewezen met wie samen het traject van een meer complex vraagstuk wordt uitgewerkt om vervolgens in overleg stappen in zetten. In het geval van de economische opleidingen is de zelfstandigheid minder groot, maar wordt er door het werken met een diversiteit van belanghebbenden gewerkt aan een open-einde-vraagstuk. In dit geval vertonen zowel de inhoud en zeker het proces een hogere mate van complexiteit. Per werkveld zullen de mogelijke combinaties verschillen. Aan de slag dus samen met het werkveld! 

De Ad-professional in het hoger onderwijs 

Het onderwijs in het hbo onderscheidt zich van het mbo doordat er naast de ‘wat’- en ‘hoe’-vragen ook aandacht wordt geschonken aan de ‘waarom’-vraag, een aspect van triple loop learning.  

Waarin onderscheidt het Ad uit zich van mbo 4? De Associate degree richt zich – verschillend van het mbo – op de ontwikkeling van het ‘hands on’ leiderschap. Motivatie en motiveren zijn daarbij essentiële onderdelen. Het is juist de ‘waarom’-vraag die nauw is verbonden met het proces van motiveren van collega’s en daarom in het onderwijs van de Ad een belangrijke plaats verdient. De onderzoekende houding kan in de uitwerking van de ‘waarom’-vraag in het onderwijsconcept een belangrijk bijdrage aan het antwoord bieden.  

Afsluitend

De handreiking Onderzoekende houding op niveau 5 is geschreven voor onderwijsontwikkelaars en docenten van Ad-opleidingen. Met de handreiking kan het volgende worden bewerkstelligd: 

• De handreiking geeft uitgangspunten voor het onderwijsontwerp van niveau 5 m.b.t. onderzoekende houding. 
• Er wordt op deze wijze nauwer aangesloten en open samengewerkt met het werkveld voor een juiste aansluiting op de vereisten in de eigen beroepspraktijk. 

• De handreiking geeft tips voor docenten in de begeleiding van de Ad-studenten voor het ontwikkelen van de onderzoekende houding  

De auteurs hopen met de handreiking een bijdrage te kunnen leveren aan het Ad-onderwijs in Nederland. Op 18 november zal een sessie over dit onderwerp plaatsvinden voor iedereen die in een hbo-instelling betrokken is bij het Ad-onderwijs. Aanmelden kan hier.

Herman Blom : 

Lector Onderzoek bij NHL Stenden Hogeschool en docent bij de Hochschule Osnabrück.

Eeke van de Graaf : 

Hogeschooldocent Ad-opleidingen sociaal domein bij de Rotterdam Academy.

Mariette Muris : 

Senior beleidsadviseur bij de Rotterdam Academy

Natascha Padmos : 

Opleidingscoördinator Ad Management in de Zorg/Ad Management deeltijd bij de Rotterdam Academy

Nina Spithost : 

Programma-manager Associate degrees bij NHL Stenden Hogeschool.

Martin Struik : 

Lid kenniskring van het Lectoraat Onderzoek van NHL Stenden Hogeschool.