Diversiteit en respect leiden tot spanningen in cultureel divers mbo
Het mbo kent een cultureel zeer diverse studentpopulatie, en hoe groter de culturele diversiteit binnen een klas is, hoe vaker leraren te maken krijgen met spanningen in de klas. Dat schrijven onderzoekers van Fontys Hogescholen en de Universiteit van Wageningen in een recent onderzoeksartikel naar de waardengeladen spanningen die mbo-docenten in hun onderwijs ervaren. Die spanningen ontstaan wanneer waarden uit verschillende culturen met elkaar botsen. Al bijna een kwart van de Nederlandse bevolking is eerste- of tweede-generatie migrant, schrijven de onderzoekers. Zodoende krijgen ook scholen te maken met een toenemende culturele diversiteit; niet alleen wat betreft etnische en religieuze groeperingen, ook bínnen deze verschillende groepen neemt de diversiteit toe.
Aangezien studenten met een migratieachtergrond vaker voor het mbo kiezen dan studenten zonder migratieachtergrond, krijgen mbo-instellingen vaker dan hogescholen en universiteiten te maken met een grote culturele diversiteit. In sommige steden heeft zelfs tachtig procent van de mbo-studenten een migratieachtergrond, aldus de onderzoekers. Desondanks is er weinig literatuur over culturele diversiteit in het middelbaar beroepsonderwijs, schrijven de onderzoekers; onderzoeken naar culturele diversiteit in het onderwijs vinden meestal ofwel in een andere onderwijslaag ofwel in een andere culturele context dan de Nederlandse plaats.
Onderzoek onder mbo-docenten
Leraren die lesgeven aan cultureel diverse klassen bezitten niet altijd de benodigde cultureel-diverse vaardigheden. Om hen daarin te kunnen helpen, moet eerst worden verduidelijkt in welke context zij lesgeven en welke culturele spanning zij tegenkomen, stellen de onderzoekers. In het onderzoek hebben zij daarom zestien mbo-docenten semi-gestructureerd ondervraagd die lesgeven op vijf verschillende mbo-instellingen waarvan minstens zestig procent van de studenten een migratieachtergrond heeft.
De zestien leraren zijn geselecteerd uit een groep van 25 mbo-docenten die vrijwillig deelnamen aan een ontwikkelingsprogramma rondom klassenmanagement voor mbo-docenten in Zuid-Nederland. Negen van deze docenten waren vrouw, de gemiddelde leeftijd van de docenten was bijna vijftig, en de docenten hadden gemiddeld bijna negentien jaar aan werkervaring. Van de zestien participanten gaven drie docenten aan zelf een migratieachtergrond te hebben.
Docenten met migratieachtergrond ervaren geen waardengeladen spanning
Bij het analyseren van de gespreksverslagen is de inbreng van de mbo-docenten gecategoriseerd op de thema’s diversiteit en gemeenschappelijkheid, respect, rechtvaardigheid, persoonlijke autonomie, en professionele houding en ethiek. Daarbij werden ook telkens de kennis, de vaardigheden en de houding van de docent in overweging genomen. Zo probeerden de onderzoekers gewicht te geven aan bijvoorbeeld de houding van een mbo-docent wanneer die vertelde over een situatie waarin spanning met betrekking tot respect ontstond.
Opvallend is dat niet alle mbo-docenten aangaven spanning in cultureel diverse klassen te ervaren. Drie van deze docenten, en wel degenen met een migratieachtergrond, maakten namelijk geen melding van waarden-geladen spanningen door culturele diversiteit in hun klassen. Van de zestien ondervraagde mbo-docenten ervoeren dus alleen de dertien docenten zonder migratieachtergrond waarden-geladen spanningen in hun cultureel diverse klassen.
Homoseksualiteit moeilijk bespreekbaar met islamitische studenten
Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat dertien van de zestien ondervraagde mbo-docenten melding maakten van spanning met betrekking tot diversiteit en gemeenschappelijkheid, in totaal 93 keer in totaal. Bij 53 van die gevallen vertelden de docenten de vaardigheid te missen om goed met een dergelijke spanning te kunnen omgaan. In 26 van de 93 gevallen werd dit aan een gebrek aan kennis geweten; bij de andere 14 gevallen gaven de docenten aan hun eigen houding als hinderlijk te zien.
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
De meeste spanningen rondom diversiteit en gemeenschappelijkheid hadden te maken met de verschillende etnisch-culturele achtergronden van studenten, schrijven de onderzoekers. Zo vertelde een vrouwelijke mbo-docent dat het moeilijk is om zaken zoals homoseksualiteit in een cultureel diverse klas te bespreken. Voor studenten met een islamitische achtergrond reageren daar anders op dan studenten met een Nederlandse etniciteit – zodanig dat de docent dergelijke onderwerpen liever onbesproken laat vanwege de heftige of zelfs gewelddadige reacties van sommige studenten.
Terugkoppeling wordt sneller als belediging gezien
Daarnaast gaven acht mbo-docenten aan dat het geven van terugkoppeling aan studenten met een migratieachtergrond sneller tot een gespannen sfeer leidt, omdat sommige van deze studenten zich sneller beledigd voelen dan studenten met een Nederlandse etniciteit. Volgens de docenten is het geven van feedback aan studenten met een migratieachtergrond lastiger bij zowel coaching als bij de begeleiding tijdens het uitvoeren van een opdracht.
Ook het gebrek aan kennis over verschillende culturele achtergronden kan aanleiding geven tot waarden-geladen spanningen waarmee mbo-docenten soms weinig raad weten, schrijven de onderzoekers. Zo gaf een mbo-docent het voorbeeld van een vrouwelijke student in de hospitality-sector van wie bleek dat ze omwille van religieuze overtuigingen niet mocht stagelopen in de avonduren. Meerdere docenten gaven tevens aan niet goed raad te weten met hun eigen overtuigingen en principes wanneer deze botsen met de overtuigingen van sommige studenten in een cultureel diverse klas.
Vrouwelijke docenten worden niet altijd respectvol behandeld
Waarden-geladen spanning met betrekking tot respect werd door acht van de zestien mbo-docenten in totaal 23 keer genoemd. In 18 van die gevallen meldden zij over te weinig vaardigheden te beschikken om de situatie goed te kunnen begeleiden. De klachten over spanningen rondom respect betroffen vooral een gebrek aan respect jegens vrouwelijke docenten en de schoolregels; alle ondervraagde vrouwelijke docenten benoemden dit, schrijven de onderzoekers. Ook vrouwelijke studenten met een Nederlandse etniciteit krijgen volgens enkele mbo-docenten vaker met een respectloos gedrag te maken.
Vooral oudere docenten vertelden over problemen met het brutale gedrag van voornamelijk studenten met een Marokkaanse achtergrond. Daarnaast ontbrak het de docenten naar eigen zeggen vaak aan de vaardigheden om hiermee een goede omgang te vinden. Zo vertelde een vrouwelijke docent dat een student tijdens begeleidingsgesprekken weigerde haar aan te kijken wanneer ze daarom vroeg. Deze docent worstelt met de vraag of ze dat moet accepteren of juist moet uitgaan van haar eigen principe, namelijk dat men elkaar aankijkt tijdens een gesprek.
Waardengeladen spanningen door houding
Spanningen rondom een professionele houding en ethiek werden door vijf van de ondervraagde docenten in totaal 36 keer genoemd, blijkt uit de onderzoeksresultaten. Daarbij meldden ze in vrijwel alle gevallen dat ze de vaardigheden misten om de gespannen situatie goed te begeleiden. Zo vertelde een vrouwelijke docent in het sociale domein dat het erg veel moeite koste om studenten met een migratieachtergrond open over hun gevoelens te doen zijn, iets dat volgens haar erg belangrijk is in het beroep waarvoor ze worden opgeleid. Als deze studenten niet tijdens hun studie leren omgaan met complexe gevoelens, zullen ze dat in de beroepspraktijk ook minder goed kunnen, vreest ze.
Daarnaast benoemden de ondervraagde docenten spanningen tussen de houding van studenten met een migratieachtergrond en een gevraagde professionele houding. Een student die nooit enige haast toont en zich altijd informeel gedraagt zal zich met die houding moeilijk staande houden in een typisch Nederlands bedrijf, vreesde een van de mbo-docenten. Hoewel deze docent dit voortdurend benadrukte in de les, werpt dat naar zijn zeggen geen vruchten af.
Spanning in de klas met betrekking tot rechtvaardigheid werd in totaal negen keer genoemd door zes docenten; spanning rond persoonlijke autonomie werd door drie docenten gezamenlijk vier keer genoemd. In vrijwel alle gevallen zagen de docenten een gebrek aan vaardigheden als hun belangrijkste manco.
