Het hbo is niet populair en heeft niet de status die het zou verdienen
Afgelopen vrijdag vond in de Balie in Amsterdam een gesprek over de staat van het onderwijs plaats. Jeroen Dijsselbloem, de oud-minister van Financieren die onlangs een boek heeft gepubliceerd over vier generaties leraren in zijn familie, ging daar in gesprek met Mirjam van Praag, de bestuursvoorzitter van de Vrije Universiteit. Bij beide sprekers was er verbazing over de ondoordachte manier waarop de 8,5 miljard coronasteun voor het onderwijs, die in tweeënhalf jaar moet worden uitgegeven, is toegekend.
Meld u hier aan voor de ScienceGuide Nieuwsbrief
Jeroen Dijsselbloem ziet met veel verbazing hoe het kabinet geld verdeeld op dit moment. “Economen vertellen mij dat er de afgelopen jaren weinig inflatie is geweest, maar dan niet in politiek Den Haag, waar de bedragen echt enorm zijn. Het meest navrante voorbeeld is natuurlijk de 8,5 miljard voor het onderwijs.”
Ik ben een fan van het onderwijs
Dijsselbloem bleef zich de gehele discussie verbazen over deze eenmalige uitgave. “Ik ben een fan van het onderwijs en ik zie het belang daarvan. Maar 8,5 miljard eenmalig, dat je moet uitgeven binnen tweeënhalf jaar, ik kan er met mijn verstand niet bij. Het is zoveel geld.”
De oud-minister van Financiën hoort uit het onderwijs dat men ook niet weet hoe dit geld in zo’n korte tijd moet worden uitgegeven. “De mensen in het onderwijs die ik spreek zeggen : ‘wij weten eigenlijk ook niet hoe we het goed en zorgvuldig kunnen besteden.’ Sommige mensen zeggen ook dat het contraproductief gaat werken. In plaats van dat je een veel kleiner bedrag, maar dan structureel, ter beschikking stelt, zodat je de organisatie en de kwaliteit van leraren kunt verbeteren, krijg je nu in hele korte tijd een enorm bedrag. Ik vind de richtingloosheid tamelijk stuitend, er zit niet een idee of een plan achter. Wat gaan we daar dan mee doen, welke ambitie realiseren?”
Ten principale heeft Dijsselbloem twee bezwaren tegen deze eenmalige investering. “Het is te veel eenmalig, wat volgens mij verstorende effecten heeft op scholen. Ik hoor daar echt dramatische verhalen over. Scholen gaan nu bureaus inhuren die bijles aanbieden, waarvan de kwaliteit volstrekt niet vaststaat. Daar hebben we ook geen toezicht op in Nederland.”
Er zit geen agenda achter
Het is echt fnuikend, zo zei Dijsselbloem. “Want het wordt voor leraren nu aantrekkelijk om als ZZP’er in dienst te komen van een bureau die hen vervolgens plaatst bij scholen. Die scholen betalen danveel meer; dat kunnen ze nu, want ze hebben nu die 8,5 miljard. Die leraar was tot voor kort in dienst van een school. Tel uit je winst. Het heeft dus perverse effecten. Er zit ook geen agenda achter en dat vind ik eigenlijk nog veel zorgwekkender.”
Mirjam van Praag, de voorzitter van de Vrije Universiteit nuanceert de hoogte van het bedrag, hoewel de manier waarop het uitgegeven moet worden haar ook niet enthousiast maakt. “Ik vind 8,5 miljard niet eens idioot veel, als je kijkt hoeveel geld er omgaat in het onderwijs. Het is zeker een bedrag waar je veel mee zou kunnen doen, maar inderdaad niet in tweeënhalf jaar. Dat heeft helemaal geen zin, of misschien een heel klein beetje zin.”
Dit gaat heel technocratisch klinken
De vraag van de Youri Albrecht, directeur van De Balie, was dan ook hoe het dan toch komt dat dit grote bedrag in zo’n korte tijd moet worden uitgegeven. “Dit gaat heel technocratisch klinken,” waarschuwde de oud-minister van Financiën voordat hij antwoord gaf. “Dit is ontstaan doordat het ministerie van onderwijs heeft gelobbyd voor meer geld, want er waren achterstanden ontstaan. Financiën heeft toen gezegd: ‘wij geven geen structureel geld.’ Dat hebben ze de afgelopen jaar tegen alle ministers gezegd die kwamen pleiten voor meer geld. Financiën wil dat niet structureel.”
Dat willen ze niet omdat het dan terug komt in de structurele plaat, legde Dijsselbloem uit. “Dan zie je het terug bij de stukken die nu bij de formatie op tafel liggen. Alles wat eenmalig is, verdwijnt uit het plaatje voor de lange termijn en zo ontstaat er ruimte voor een nieuw kabinet. Het kabinet heeft dus heel bewust gezegd: ‘wij hebben liever dat je heel veel geld vraagt, maar tijdelijk, in plaats van structurele bedragen.’”
Geld zonder plannen
De manier waarop dat geld moet worden uitgeven leidt ook op organisatorisch niveau tot problemen, ervaart de collegevoorzitter van de VU. “Het is geld zonder plannen. Het is geld met veel restricties, dat merk ik ook als bestuurder van de VU. Wij zijn bezig met die aanvragen, maar je moet het allemaal met elkaar eens zijn over hoe je dat wilt uitgeven als je die gelden gaat aanvragen. Dat is een enorm gedoe.”
Nu is dit voor een grote universiteit als de VU nog wel behapbaar, maar hoe zit dat met een kleine basisschool, vraag Van Praag zich af. “Wat ik er ook heel kwalijk aan vind is dat iedereen het zelf maar moet uitzoeken. Wij zijn een grote professionele organisatie, maar er zijn ook veel basisscholen die zelfstandig zijn. Zeker op basisscholen in achterstandswijken is er heel veel werkdruk en een gebrek aan docenten, en juist op die scholen zal het lastig zijn. Zij hebben geen tijd om die plannen te maken, terwijl het juist daar nodig is, want de schade zit vooral bij jongeren die niet de ruimte en rust hebben om lessen te kunnen volgen.”
Ik heb ook twee studerende kinderen
Mirjam van Praag is van mening dat de investeringen ook ongericht kunnen zijn. “Wat ik heel irritant vind is dat voor universiteiten is besloten dat het collegegeld gehalveerd wordt. Prima, ik heb ook twee studerende kinderen, maar ik heb dat niet nodig, net als veel andere mensen. Dan vind ik zonde; dat geld hadden we misschien wel beter kunnen gebruiken als je dat geld ook met meer beleid verdeelt.”
Dijsselbloem denkt dat het maken van plannen om het geld uit te geven bij universiteiten niet zozeer een probleem is. “Ik zit in de Raad van Toezicht van de Wageningen Universiteit, mijn oude universiteit. Universiteiten zijn grote professionele organisaties en nadat ze met de medezeggenschap en studenten hebben gesproken komt er echt wel een plan om dat geld op een goede manier uit te geven. Mijn zorg zit veel meer bij het funderend onderwijs.”
We moeten het gesprek voeren over een lerende cultuur
“En in het basisonderwijs dan nog weer meer dan op middelbare scholen,” zei Dijsselbloem. “Dat heeft te maken met schaal. Scholen die al heel veel problemen en lerarentekort hebben, daar zit het grootste probleem. Dat is ook het grootste probleem in het onderwijs; het lerarentekort. Die 8,5 miljard helpt dan niet, is mijn stelling. Wel structureel het verhogen van de salarissen in het basisonderwijs, en gelijktijdig ook de kwaliteitseisen van leraren durven te verhogen alsook de kwaliteit van de lerarenopleidingen. Er moet een serieus gesprek worden aangegaan met leraren over een lerende cultuur.”
Die lerende cultuur is volgens de voorzitter van de commissie die in 2008 een groot onderzoek uitvoerde naar stelselveranderingen in het onderwijs het grote probleem. “In mijn boek beschrijf ik vier generaties; die leerden heel veel en die bleven ook doorgaan met leren. Aktes bijhalen en diploma’s, daar was een enorme lerende cultuur. Dat is na de jaren ‘80 helemaal verdwenen. Ik zou heel graag willen dat leraren daarin zelf ook het voortouw nemen. Het is hun beroep, het is hun vak.”
Leraren stonden op een voetstuk
Volgens Dijsselbloem is het vak ook in aanzien gedaald. “Dat zie je ook terug in mijn boek. Leraren stonden vroeger nog op een voetstuk. Er werden ook heel veel eisen gesteld. Ze verdienden ook heel goed. In de jaren ‘80 is op al die drie punten achteruitgegaan. Leraren verdienden minder, het aanzien was minder en ook de erkenning van het vak ging achteruit.”
Mirjam van Praag zette uiteen waarom het belangrijk dat er ook structureel geïnvesteerd moet worden in onderwijs en onderzoek, naast de tijdelijke investering, omdat het goed is voor de economische groei. Dijsselbloem is het daarmee eens. “Als je het gaat hebben over publieke financiering dan wordt daar van alles onder geschoven. Dan is meteen de discussie weer dood want alles wordt gezien als een investering, zoals bijvoorbeeld gezondheidszorg. Maar voor onderwijs is de casus toch vrij sterk. Dat zie je terug in de vergelijking met andere landen. Landen die goed onderwijs hebben en daar ook goed aan investeren. Dat zie je terug in potentiële groei van een land. Vergrijzing drukt die groei, onderwijsuitgaven en goed onderwijs vergroten de potentiële groei, dat is vrij onomstreden.”
Het geld is er wel, nu nog de goede plannen
De oud PvdA-politicus stelde ook dat sinds de OESO in 2008 de onderwijsprestaties per land bijhoudt, Nederland alleen maar slechter is gaan presteren. “Die trend is sindsdien elke drie jaar herhaald. Dat weten we al heel lang en er is geen urgentie om het Nederlandse onderwijs op te krikken. Wat is daarvoor nodig? Het geld is er wel, nu nog de goede plannen.”
Van Praag had op haar beurt toch wel wat bedenkingen bij de pisa-scores. “Die pisa-scores zijn heel eenzijdig. Dat is voor de ontwikkeling van heel veel kinderen en ook voor de ontwikkeling van onze economie helemaal niet zo goed. De pisa-scores gaan alleen maar over cognitieve vaardigheden. Het beroepsonderwijs is niet zo populair. Daar hebben we wel veel mensen nodig, nog maar vijf procent van de vwo’ers gaat naar het hbo en de rest gaat naar de universiteit. Het hbo is niet populair en heeft niet de status die het wel zou verdienen. Dat komt ook omdat we bij de cito bijvoorbeeld niet kijken naar non-cognitieve vaardigheden zoals iets met je handen kunnen doen. Dan zouden veel meer kinderen tot bloei komen, meer gezien en gewaardeerd worden.”
