Hoogste ambtelijke baas van OCW voelt steeds minder ruimte voor eigen initiatief
Onlangs was het symposium van de Algemene Bestuursdienst, de poule van 1500 topambtenaren die werken voor de Rijksoverheid. Hier ging Marjan Hammersma, de secretaris-generaal van OCW, in discussie met haar collega op Binnenlandse Zaken, Maarten Schurink, die de hoogste baas is op BZK. Hammersma stelt dat ambtenaren meer professionele ruimte nodig hebben om beslissingen te nemen. Het regeerakkoord is de laatste jaren steeds dwingender geworden, ook voor de ambtelijke top. Naar inhoudelijk afwijkende adviezen wordt steeds minder geluisterd.
Onder ambtenaren is er namelijk een vraag om meer professionele ruimte, zo stelt de secretaris-generaal van het ministerie van onderwijs. “Er is meer behoefte aan eigen ruimte, zodat je zelf met gezond verstand beslissingen kunt nemen en dingen kunt oplossen als je ergens tegenaan loopt. Dat is niet alleen het geval bij de uitvoering, maar ook mensen die aan nieuw beleid werken lopen hiertegen aan, die zouden liever zelf willen handelen.”
Er is steeds minder ruimte voor eigen advies
De secretaris-generaal van OCW ervaart dat ook in haar eigen werk. “Ik ben vijftien jaar geleden bij OCW komen werken. En als professional heb ik het gevoel dat ik nu minder ruimte heb dan vijftien jaar geleden. Dat komt ook door de ontwikkelingen buiten. Toen ik bij de directie media van OCW begon, kon ik makkelijker een minister een advies meegeven dat niet precies in het regeerakkoord stond. Dus ik proef wel dat onze eigen ruimte en de manier waarop wij kunnen handelen, of een advies kunnen geven, dat daar minder ruimte voor is. Ik hoor steeds vaker: ‘Dat hebben we nu eenmaal zo afgesproken, dat ligt vast in het regeerakkoord.’”
Bij de dienst huurcommissie, die valt onder de verantwoordelijkheid van het ministerie van Binnenlandse Zaken, werkt men met ‘Twijfelteams’ die juist dat eigenstandige professionele oordeel van ambtenaren nog een keer toetsen voor zij een uitspraak doen. Juist om dat eigen professionele oordeel van ambtenaren te verstevigen, zo legde Maarten Schurink uit.
Gebeuren er bij DUO dingen die niet moeten gebeuren?
Volgens Hammersma zou zo’n Twijfelteam ook een goed idee zijn voor het ministerie van OCW, maar eigenlijk werkt men daar al met zo’n aanpak bij DUO, legde Hammersma uit. “Bij uitvoeringsorganisatie DUO hebben we nu een arbitrageteam, daar zijn we het afgelopen half jaar mee gestart – aangemoedigd door de toeslagenaffaire – om te kijken of er bij DUO dingen gebeuren, waarvan het niet echt de bedoeling is dat ze gebeuren.”
Maar dat professionele oordeel van een ambtenaar komt natuurlijk ook tot stand door echt contact te zoeken met burgers, legt de SG van OCW uit. “Je moet natuurlijk ook echt contact zoeken met mensen buiten het ministerie. Dat doen wij ook al jaren met werkbezoeken, maar ik vraag mij af of wij wel altijd op zoek zijn gegaan naar het echte contact. Dat wij daar nu meer aandacht aan willen besteden vind ik enorme winst.”
Dit soort teams werken als een zeef
Twijfelteams kunnen dan goed van pas komen volgens Hammersma. “Dit soort teams werken als een soort zeef, om te kijken naar dingen waar wij in ons dagelijkse werk niet echt goed achter komen, zodat we die toch binnenkrijgen.”
Maarten Schurink, secretaris-generaal van het ministerie van Binnenlandse Zaken, waarschuwt wel dat de roep om transparantie van het afgelopen jaar risico’s met zich meebrengt. “De politieke situatie op dit moment, met de druk op openbaarheid en openbaarheid van stukken en persoonlijke beleidsopvattingen die trekt ons ook weer naar binnen. Het is daarom nu een lastige situatie om bij beleid en uitvoering informatie het ministerie binnen te halen. Omdat je ook naar binnen wordt getrokken doordat er steeds meer Kamervragen zijn over steeds meer achterliggende informatie. Daar moeten we ons wel heel goed van bewust zijn. Als de roep om transparantie ertoe leidt dat we binnenblijven dan gaat het in ieder geval mis.”
Onze ambtenaren moeten wel heel veel
Maar door deze ontwikkelen van de afgelopen jaren is er ook steeds meer druk komen te staan op de ambtenaren van Hammersma. “Er is heel veel interne druk waardoor we heel veel vragen van onze collega’s. Onze ambtenaren moeten wel heel veel. Samenwerken, mooie brieven schrijven, politiek sensitief zijn, ook nog weten wat er in de samenleving speelt. Ik zou ons allemaal ook meer rust en ruimte gunnen om ons werk met beleid te kunnen doen.”
De oproep van de hoogste ambtelijke baas van OCW is dan ook om elkaar op het ministerie tegen te spreken. “We moeten kritischer kijken naar hoe wij ons werk doen. We moeten elkaar ook beter tegen kunnen spreken, zonder dat je natuurlijk hysterisch wordt. We zijn de afgelopen jaren iets te hard in de tredmolen meegelopen en wij als leidinggevenden moeten even op de pauzeknop drukken, voor ons zelf, maar ook voor onze mensen.”
