Door woke moeten we niet op eieren gaan lopen
Tijdens de Cleveringa lezing werd bij de Universiteit Leiden stilgestaan bij de academische vrijheid. Carel Stolker, de oud-rector van de Leidse universiteit, ging nader in op het begrip ‘academische vrijheid’ en zette uiteen dat dit wereldwijd, maar ook in Nederland, in toenemende mate onder druk staat. Zeker als het gaat om woke, dat ervoor zorgt dat niet meer alles besproken mag worden en waarbij met aangiftes tegen academici wordt gedreigd.
Mogen Wilders, Baudet of Peterson komen?
Academische vrijheid gaat volgens Stolker allereerst om ‘free speech’ aan de universiteit. Met het oog daarop had de oud-rector nog een aanbeveling voor de huidige bestuurders in het hoger onderwijs. “Mogen we onwelgevallige sprekers zoals Thierry Baudet, Geert Wilders of Jordan Peterson uit Canada zomaar uitnodigen? Wat vinden we daarvan? Of moet je dan als rector zeggen: ‘dat willen we beslist niet hebben?’”
Volgens Stolker is het belangrijk om een helder uitnodigingsbeleid te hebben op hogescholen en universiteiten. “Ik heb de afgelopen jaren gezien dat Colleges van Bestuur vaak werden overvallen door een spreker. Dan gingen ze in paniek zeggen: ‘die mag niet en die mag wel.’”
Als het debat maar open is
“Je kunt beter een keer te vaak ‘ja’ zeggen in plaats van ‘nee’”, zei de oud-rector. “Universiteiten en hogescholen die gedonder hebben gehad rondom onwelkome sprekers kregen vaak meer gedoe doordat ze iemand niet uitnodigden dan wanneer ze iemand juist wel uitnodigden. Als het debat maar open is en iedereen uitgenodigd wordt om mee te doen.”
Academische vrijheid betekent ook iets voor de discussies rondom Black Lives Matter, woke en het dekoloniseren van het curriculum. “Studenten en wetenschappers kijken heel kritisch naar wat wij als universiteit onze studenten leren. Bedenk wat dit betekent voor je curriculum. Bedenk ook wat Black Lives Matter betekent voor je curriculum. De dekolonisering van het curriculum is echt een thema op dit moment. Is onze literatuur niet te wit, is het wel divers genoeg, ook wat sprekers betreft, worden de juiste onderwerpen wel geagendeerd? Onderwerpen die allemaal heel belangrijk en spannend zijn.”
Heb het daarover niet pas in je master
Daarom is het van belang om ook rond deze thema’s al vroeg het debat te voeren met studenten, zeker op een internationale universiteit zoals die in Leiden. “Hier op deze campus van de Universiteit Leiden in Den Haag is de helft van de studenten internationaal. Die gaan elkaar in deze collegezaal tegenkomen, de Chinees tegenover de Amerikaan, die allemaal hun eigen ideeën hebben over omgangsvormen en cultuur. Daar moet je het met elkaar over hebben, ook met de studenten. Dat moet misschien wel zo vroeg mogelijk in de studie, niet pas in de master.”
“Pas op met Safe Spaces en trigger warnings”, waarschuwde Stolker daarbij. “Dat is iets dat uit de Verenigde Staten en Engeland komt. Of studenten waarschuwen wanneer er provocatieve standpunten worden ingenomen.” Wees daar voorzichtig mee, was het devies. “Want dat botst ook weer met het idee dat het juist open moet zijn en we dat we het er met elkaar over moeten hebben. Safe spaces zijn plekken waar je vrij bent van het onorthodoxe en provocatieve. Ik denk dat dit voor een academische wereld niet goed is.”
Je moet die landen een beetje pijn doen
In het slot van zijn bijdrage kwam Stolker met het idee om landen als Turkije, Rusland, China en Egypte wat pijn te doen – landen waar het niet goed gesteld is met de academische vrijheid. “Alle landen willen zo hoog mogelijk in de universitaire rankings. Neem daar ook de academische vrijheid in op, zodat een land dat zich te weinig gelegen laat liggen aan de academische vrijheid, ook zakt op de rankings. Dat doet hen pijn. Misschien niet genoeg, maar het doet wel een beetje pijn voor een land als al hun universiteiten tien tot twintig procent op deze rankings zakken. Kortom, moeten we academische vrijheid ook niet zien als een indicator van kwaliteit?”
Nana Salim, oud-student van de Universiteit Leiden en momenteel masterstudent Midden-Oosten studies bij de Universiteit van Amsterdam, vroeg Stolker tijdens de vragensessie of hij niet bezorgd is over woke aan de universiteit. “Ik merk dat die woke-cultuur ons op een bepaalde manier inperkt. Omdat we ons zo bewust zijn van onze positie dat we daardoor op een bepaalde manier onszelf beperkt voelen om iets te kunnen zeggen over het Midden-Oosten. Want wie zijn wij als Nederlanders om iets te kunnen zeggen over het Midden-Oosten?”, luidde de vraag.
Mensen zijn bang om iets te zeggen
Volgens de Amsterdamse student is de ruimte om vrijuit te spreken de laatste jaren ingeperkt. “Die hele woke-ontwikkeling heeft het open debat beperkt. Mensen zijn gewoon bang om iets te zeggen, bang dat het respectloos overkomt. Dat is echt een verschil met een paar jaar geleden.”
Stolker was dit met zijn oud-student eens en waarschuwt dat men op de universiteit niet over eieren moet gaan lopen. “Ik denk dat je daar gelijk in hebt, en daar hebben een aantal rectoren de afgelopen tijd ook wel op gewezen. Moet ik nu ‘slaaf’ of ‘tot slaaf gemaakt’ zeggen, ‘wit’ of ‘blank’? Als we op eieren gaan lopen, dan kunnen we dat gesprek en debat bijna niet voeren. Daarom is het ook zo belangrijk om dit onderwerp vroeg in de studie te bespreken. Je zou er in de eerste twee of drie weken van de opleiding over moeten spreken. Op het moment dat je bang wordt om woorden te gebruiken, dan is dat niet goed. Dan is het aan de docent om dit te agenderen en te bespreken.”
Schenden Cliteur en Voermans niet de academische vrijheid?
Ook kreeg Stolker de vraag wat hij vindt van de polemieken die hoogleraren aan de rechtenfaculteit van de Leidse universiteit zijn gestart. Professor Wim Voermans bepleitte aangifte tegen Thierry Baudet in verband met een vergelijking tussen de behandeling van Joden in de Tweede Wereldoorlog en de actuele behandeling van ongevaccineerden. Professor Paul Cliteur begon onlangs een tirade over hypocrisie van linkse partijen in verband met het begrip ‘tribunaal’. Gaan zij hun academische vrijheid niet ver te buiten, zo wilde de vragensteller weten.
Stolker, tevens oud-decaan van de rechtenfaculteit, wilde het daar liever niet over hebben, maar zei wel dat het doen van aangifte geen geëigende weg is in het wetenschappelijke debat. “Dit vind ik lastig; het gaat over mijn eigen oude faculteit”, was Stolker eerlijk. “Aangifte lijkt mij niet de weg, zeker niet binnen de academie. Heb het er met elkaar over. Laat de bliksem inslaan, maar zorg wel dat die ergens weg kan. Dat kan in een academische gemeenschap door er met elkaar over te spreken. Aangiftes, vertrouwenspersonen of klachtenregelingen helpen niet.”
Volgens Stolker moeten academici en studenten daarnaast het goede voorbeeld geven aan de samenleving. “Ik denk dat wetenschappers, docenten en de studenten een voorbeeldfunctie hebben. Als het ons al niet meer lukt om in de collegezaal met al die culturen en opvattingen het debat te voeren, hoe kunnen we dat dan verwachten van de samenleving?”
