Studiekeuze is een proces zonder duidelijk eindpunt
In een onderzoek naar de studiekeuze van leerlingen proberen onderzoekers van de Universiteit Utrecht en de Universiteit Leiden mechanismen te achterhalen aan de hand waarvan veranderingen in de studiekeuze van aspirant-studenten inzichtelijk kunnen worden gemaakt. Daarbij werd specifiek gekeken naar veranderingen in keuzes die de leerlingen reeds voor zichzelf hadden gemaakt.
Aansluiting tussen interesses en opleiding
In die keuzes spelen de interesses van leerlingen op twee manieren een rol, aldus de onderzoekers. Eerst moeten ze een studie kiezen die het best aansluit op hun belangrijkste interesses (interesse-naar-studie), maar vervolgens is het ook van belang dat die studie hen de mogelijkheid biedt om hun interesses in de toekomst na te jagen (studie-naar-interesse).
De data werden verzameld middels achttien semi-gestructureerde vraaggesprekken met leerlingen uit de zesde klas van het vwo. De gesprekken vonden kort voor hun inschrijving bij een hoger onderwijsinstelling plaats. Daarbij werd gebruikgemaakt van tijdlijnen. Elke leerling kreeg een tijdlijn van de afgelopen drie jaar voorgelegd en werd gevraagd per periode van een schooljaar aan te geven hoe zij bezig waren met het kiezen van een vervolgstudie. Op de tijdlijn konden allerhande invloedrijke momenten zoals gesprekken, gedachten en ervaringen worden gemarkeerd. Zie onderstaande afbeelding voor een voorbeeld van een tijdlijn.
Van de achttien ondervraagde leerlingen hadden zestien al een studiekeuze gemaakt voordat ze zich officieel inschreven bij een hoger onderwijsinsteling. Acht van die zestien leerlingen wisselden eens of vaker van studiekeuze – maar niet meer in de laatste vier maanden voor de officiële inschrijving. Uit de analyse van de data hebben de onderzoekers vier mechanismen gedestilleerd die bij de leerlingen meespeelden in het al dan niet wisselen van studiekeuze.
Allereerst zagen de onderzoekers dat de leerlingen zich soms vastpinden op een reeds voor zichzelf gemaakte studiekeuze. Daarbij lieten ze schijnbaar tegenstrijdige informatie soms links liggen, bijvoorbeeld als bleek dat de studie die zij voor zichzelf hadden gekozen toch niet optimaal aansloot bij een interesse die voor hen belangrijk was. Zo sloten de leerlingen zichzelf soms af van het inzicht dat een andere studie wellicht beter bij hun interesses paste.
Grote invloed van mensen uit nabije omgeving
Daarnaast bleven de leerlingen soms vasthouden aan een studiekeuze omdat mensen uit hun naaste omgeving, zoals ouders, van mening waren dat zij het best voor die studie konden kiezen. Als leerlingen in zulke gevallen van keuze wilden wisselen, moesten ze bijvoorbeeld hun ouders eerst overtuigen van het feit dat een andere studiekeuze ook plausibel was.
De onderzoekers beschrijven het voorbeeld van een leerling die eerst voor een studie Biologie koos, een gebied dat ook de interesse van haar vader had, maar later voor Literatuurwetenschappen wilde kiezen. Als het dergelijke leerlingen aan argumenten ontbrak, bespaarden ze zichzelf vaak de moeite om andere te overtuigen en kozen ze niet voor een andere studie.
Uit de vraaggesprekken bleek dat leerlingen zelden meermaals van studiekeuze wisselden. Ook dat zou kunnen worden verklaard vanuit dit inzicht, opperen de onderzoekers. Leerlingen zouden aan geloofwaardigheid jegens mensen uit hun nabije omgeving kunnen verliezen als ze meermaals van studiekeuze wisselen.
Aspirant-studenten blijven keuze optimaliseren
Als leerlingen voor zichzelf wel van studiekeuze veranderden, hing dat vaak samen met het inzicht dat een andere studie nog beter paste bij hun interesses dan een eerder gekozen studie. Dat studenten voor zichzelf al een studie hadden gekozen betekende namelijk niet dat zij stopten met oriënteren en afwegen, schrijven de onderzoekers. Hoewel dat niet noodzakelijk tot andere keuzes leidde, gaven de leerlingen wel aan graag meerdere mogelijkheden te behouden.
Opnieuw is daarop het voorbeeld van toepassing van de leerling die eerst voor Biologie opteerde en daarna voor Literatuurwetenschappen koos. Die verandering in keuze werd niet verklaard door het feit dat Biologie niet aansloot bij haar interesses, maar door het feit dat de studie Literatuurwetenschappen nog beter bij die interesses aansloot, leggen de onderzoekers uit.
Ook grond voor keuze kan veranderen
Ook kan het dat leerlingen afzien van een eerder gemaakte studiekeuze zonder daarbij effectief een nieuwe studiekeuze te maken, schrijven de onderzoekers. Uit hun analyse bleek dat dit kan gebeuren als leerlingen ontdekken dat een gekozen studie bij nader inzien toch niet aansluit bij hun interesses – bijvoorbeeld omdat ze een theoretische opleiding hadden gekozen terwijl ze liever praktische bezigheid wilden. Toch is het ook mogelijk dat studenten meteen een nieuwe studie kiezen nadat ze een eerdere studiekeuze herroepen, bijvoorbeeld omdat ze zich al op meerdere studies hebben bezonnen en daarom makkelijk een van de andere studies kunnen kiezen.
Het feit dat de interesses van leerlingen in de examenklas van het vwo nog op zowat dagelijkse basis kunnen veranderen draagt hieraan bij, aldus de onderzoekers. Door nieuwe informatie of ervaringen kunnen de interesses van leerlingen snel meer of minder belangrijk voor hen worden.
Aspirant-studenten kiezen door vergelijking en optimalisatie
Volgens de onderzoekers blijkt uit hun analyse dat leerlingen hun studiekeuze vaak maken en voortzetten door middel van vergelijking tussen opleidingen en de mate waarin die aansluiten bij hun interesses. Daarnaast achten het een belangrijke bevinding dat de studiekeuze van aspirant-studenten niet stopt wanneer ze voor zichzelf een studie hebben gekozen die aansluit bij hun interesses.
Een studiekeuze lijkt een proces zonder duidelijk eindpunt te zijn, schrijven zij. Leerlingen kunnen in de eindfase van hun tijd op de middelbare school nog door allerlei nieuwe inzichten of ontdekkingen tot een andere studiekeuze komen – hetzij omdat ze gaan inzien dat een studie toch niet aansluit bij hun interesses, hetzij vanwege veranderingen in die interesses zelf.
Studieadviseurs moeten leerlingen blijvend begeleiden
Op basis van hun analyse doen de onderzoekers enige aanbevelingen. Zo zouden studieadviseurs, met het oog op de voortdurende studiekeuze van leerlingen, blijvend begeleiding moeten aanbieden – ook als een leerling al een studiekeuze heeft uitgesproken. Daarnaast moeten studieadviseurs zich bewust zijn van het feit dat een leerling tegen beter weten in kan vasthouden aan een studiekeuze – iets dat blijkt uit de onderzoeksresultaten.
De studieadviseurs en de leerlingen moeten daarom gezamenlijk blijven reflecteren op de interesses van de leerling en de opleidingen die daarop kunnen aansluiten. Daarnaast moet leerlingen worden duidelijk gemaakt dat het niet raar is om van studiekeuze te veranderen. Door blijvend aandacht te geven aan de studiekeuze van leerlingen kunnen studieadviseurs hen, waar nodig, doen inzien dat het veranderen van studiekeuze tot een betere studiekeuze kan leiden.
