Docenten moeten rekening houden met spreekvrees studenten uit collectivistische cultuur
Terwijl het debat over de gewenste mate van internationalisering van het Nederlandse hoger onderwijs voortduurt, is de praktijk dat veel instellingen of opleidingen het Engels als voertaal hanteren om internationale studenten aan te trekken en studenten voor te bereiden op het werken in een internationale omgeving. Een internationale studentpopulatie vraagt om sensitiviteit bij docenten en studenten, bijvoorbeeld waar dat cultureel gevoelige onderwerpen betreft.
Ook de gebruikte taal is belangrijk; zo riep een decaan van de TU Eindhoven zijn collega’s en studenten onlangs op om binnen de context van de faculteit uitsluitend Engels te spreken. Medewerkers en studenten die geen Nederlands spreken voelen zich buitengesloten, op het verkeerde been gezet en achtergesteld omdat veel Nederlandse studenten en medewerkers in pauzes of tijdens lessen Nederlands spreken, aldus de decaan in kwestie, die studenten oproept zich ervan te verzekeren dat ze zich niet “schuldig maken aan dergelijke taalspelletjes”.
Rekening houden met internationale studenten gaat echter verder dan het voortdurend Engels spreken, blijkt uit onderzoek van de Bunkyo University in Tokio. Japanse onderzoekers concluderen dat studenten uit landen met een meer collectivistische cultuur vaker vrees hebben voor het spreken van een vreemde taal in het klaslokaal.
Vrees voor spreken in vreemde taal
Het fenomeen foreign language anxiety (FLA), oftewel de angst om in een vreemde taal te spreken, komt vaak voor in het onderwijs, schrijven de Japanse onderzoekers. Omdat vrees als een sociaal-culturele uiting wordt begrepen, kan FLA samenhangen met karakteristieken van een cultuur. Omdat er nog weinig onderzoek is gedaan naar de samenhang tussen FLA in het onderwijs en de mate waarin een cultuur als individualistisch of collectivistisch te duiden is, nemen de onderzoekers deze taak op zich.
In hun onderzoek volgen ze de Nederlandse sociaal psycholoog Geert Hofstede in diens opvatting dat cultuur de ‘software van de geest’ is. Om cultuurverschillen te verklaren, gebruikt Hofstede verschillende karakteristieken – bijvoorbeeld de mate waarin een cultuur als individualistisch of collectivistisch geldt. In individualistische culturen zouden de banden tussen mensen los zijn, zouden die mensen worden gemotiveerd door hun eigen belangen, voorkeuren en rechten, en zou het voor hen belangrijk zijn zich als uniek individu neer te zetten. Daar hoort bij dat studenten worden aangemoedigd om zich te laten horen in de klas. Confrontatie en het open bespreken van conflicten wordt als heilzaam gezien voor het leren van studenten, aldus de onderzoekers.
In een collectivistische cultuur zouden mensen daarentegen zijn geïntegreerd in gemeenschappen met een sterke samenhang en zouden ze het gemeenschappelijke belang verkiezen boven hun eigen belang. In dergelijke culturen worden studenten daarom aangemoedigd om conflicten en confrontaties juist te vermijden. Dat leidt ertoe dat ze sterker rekening houden met hun onmiddellijke naasten en zich niet gemakkelijk uitspreken in de klas, die daardoor een omgeving van stilte is.
Samenhang met collectivisme en individualisme
Gezien deze verschillen zou er een verband kunnen zijn tussen FLA en de cultuur waaruit een student afkomstig is. “Er zal tussen deze cultureel verschillende groepen een duidelijk onderscheid bestaan inzake de verwachtingen die docenten hebben van het gedrag van hun studenten”, schrijven de onderzoekers.
Zo beschrijven ze dat Japanse studenten bij Engelstalige onderwijsinstellingen in Japan, een land dat als collectivistisch te boek staat, als verlegen en stil te boek staan. Buitenlandse docenten uit individualistisch geldende landen klagen daarom vaak over het feit dat hun studenten zich niet willen uitspreken tijdens de les, terwijl die studenten zich juist onprettig kunnen voelen bij de didactische aanpak van deze docenten. Het is dus te verwachten dat FLA vaker voorkomt bij studenten uit collectivistische culturen dan bij studenten uit individualistische culturen.
VS, Australië en VK meest individualistisch
Voor hun onderzoek gebruiken de onderzoekers grote, recente datasets uit 106 onderzoeken naar FLA in 35 landen of regio’s. Van 26 landen of regio’s waren data over het hoger onderwijs beschikbaar. In al deze onderzoeken werd gebruikgemaakt van de Foreign Language Classroom Anxiety Scale (FLCAS), een instrument van drieëndertig stellingen waarbij respondenten op een schaal van één tot vijf kunnen aangeven in welke mate ze instemmen met een stelling. Aan de hand daarvan berekenen ze in welke relatieve mate studenten vrezen voor het spreken van een vreemde taal. Ook het luisteren naar, schrijven in en lezen van een vreemde taal kan problematisch zijn, maar het spreken ervan is in de omstandigheid van een klaslokaal de grootste bron van vrees, aldus de onderzoekers.
Docenten uit individualistische culturen moeten daarom goed nadenken over de wijze waarop zij lesgeven in collectivistische landen, aldus de onderzoekers.
De laagst mogelijke uitkomst van de FLCAS is 33; in dat geval hebben studenten het minste vrees om in een vreemde taal te spreken. De hoogste uitkomst is 165. Om te bepalen in welke mate een land als individualistisch of collectivistisch geldt werd een classificering van Hofstede gebruikt. Van de betreffende landen gelden de Verenigde Staten, Australië en het Verenigd Koninkrijk daarop als de meest individualistische culturen; Venezuela en Indonesië gelden als de meest collectivistische culturen.
Positief verband tussen collectivisme en spreekvrees
Er bestaat een statistisch significant verband tussen FLA en de mate waarin een cultuur als individualistisch of collectivistisch geldt, schrijven de onderzoekers. Zo bleek dat een positief verband bestaat tussen de mate waarin een cultuur collectivistisch is en de vrees voor het spreken van een vreemde taal. Voor een individualistische cultuur geldt het tegenovergestelde; studenten uit zo’n cultuur hebben juist minder vrees voor het spreken in een vreemde taal.
Zo blijkt uit het onderzoek dat Indonesische studenten bovengemiddelde vrees hebben voor het spreken van een vreemde taal. Bij studenten uit Australië en de Verenigde Staten is die vrees ondergemiddeld.
Docenten moeten hiermee rekening houden
Ook een collectivistische of individualistische inslag is een cultureel verschil waarmee docenten rekeningen moeten houden als zij lesgeven, aldus de onderzoekers. “Hun wijze van lesgeven en instrueren kan een onplezierige atmosfeer creëren die bijdraagt aan de vrees voor het spreken van een vreemde taal.”
Zo geldt interactie in de klas niet als een sociaal-educatieve norm in Japan, schrijven zij, waardoor Japanse studenten zich mogelijk beschaamd of ontsteld voelen wanneer een docent juist stuurt op interactie. Docenten uit individualistische culturen moeten daarom goed nadenken over de wijze waarop zij lesgeven in collectivistische landen, aldus de onderzoekers. Vanzelfsprekend geldt dat ook het lesgeven aan studenten uit een collectivistische cultuur die in het buitenland studeren. Daarom is het belangrijk te weten in welk soort cultuur een student of docent is opgegroeid.
