Nederlandse overheid stelt zich zuinig op jegens Europese Universiteiten
Tijdens de conferentie werd veel gesproken over de benodigde transformaties en ontwikkelingen die een Europese Universiteit tot een succes kunnen maken – bijvoorbeeld de pan-Europese master die binnen CHARM-EU is ontwikkeld. Daarom schoven niet alleen de partners van CHARM-EU aan, ook sprekers van andere Europese allianties namen deel aan de conferentie. Gezamenlijk hoorden zij hoe Henk Kummeling, rector magnificus van de Universiteit Utrecht, zijn enthousiasme voor CHARM-EU niet onder stoelen of banken stak.
Europese samenwerkingen moeten ‘virus-proof’ zijn
“Bij de Universiteit Utrecht zijn we erop gebrand om CHARM-EU tot een succes te maken”, vertelde hij. “Waarom? Omdat het absoluut niet lijkt op de manier waarop we gewend zijn om uitwisselingen in het onderwijs vorm te geven. Dit project biedt ons een goede mogelijkheid voor innovatie, bijvoorbeeld wat betreft het curriculum. Wij zien CHARM-EU daarom als een experiment, een pilot-programma waarin we dingen leren die we kunnen gebruiken om binnen onze eigen universiteit te innoveren.”
Met het enthousiasme kwam ook het realisme. Het opzetten van een Europese Universiteit kost veel tijd en moeite en het welslagen ervan is sterk afhankelijk van het enthousiasme van studenten, docenten en medewerkers, vertelde Kummeling. Daarbij heeft de coronacrisis CHARM-EU extra parten gespeeld, iets dat Kummeling niet als een incidentele tegenslag ziet. “We moeten ons bij het ontwerpen van dit soort samenwerkingen voorbereiden op een toekomst waarin er vaker een pandemie is. Europese samenwerkingen zullen ‘virus-proof’ moeten zijn.”
Een Europese Universiteit is duur en de Nederlandse overheid is zuinig
Ook de bureaucratische, procedurele en juridische drempels vormen een grote belemmering bij het optuigen van een Europese Universiteit. “Als het gaat over bijvoorbeeld accreditatie of studiepunten hebben we voortdurend te maken met verschillen in nationale raamwerken. Het werken aan een Europese Universiteit maakt heel duidelijk dat er nood is aan meer harmonie binnen het Europese hoger onderwijs”, benadrukte de Utrechtse rector magnificus.
Tine Delva, beleidsadviseur bij het Secretariaat-Generaal van de Europese Commissie, erkende dit. “De samenwerkingen moeten inderdaad minder naden krijgen, zowel voor instellingen als voor studenten, docenten, onderzoekers en medewerkers”, gaf ze toe. “Daarom zullen we Europese lidstaten aansporen om actie te ondernemen en drempels te verlagen.”
Daarmee zal echter niet alle leed geleden zijn, want ook de kosten van een Europese Universiteit vormen gemakkelijk een belemmering. “Universiteiten moeten vooraf al investeren en tevens kunnen verzekeren dat er ook op langere termijn genoeg geld beschikbaar is. Zowel op Europees als nationaal niveau moet er daarom worden geïnvesteerd.” Bij investeringen op nationaal niveau zette de Utrechtse rector echter vraagtekens. “De Nederlandse overheid heeft de naam zuinig te zijn; dat blijkt helaas ook het geval te zijn waar het Europese Universiteiten betreft. We hebben echter hoge verwachtingen van het nieuwe kabinet.”
Nieuw kabinet onderschrijft Europese plannen
Terwijl nog moet blijken of die verwachtingen terecht zijn, heeft het nieuwe kabinet al aangegeven enthousiast te zijn over een nog te verschijnen ‘Europese Strategie voor Universiteiten’ van de Europese Commissie. In deze strategie, die onderwijs, onderzoek, innovatie en maatschappelijke impact beter met elkaar moet verbinden, zal een belangrijke rol zijn weggelegd voor Europese Universiteiten.
“Het kabinet onderschrijft de toegevoegde waarde van een sterke inzet op grensoverschrijdende samenwerking in hoger onderwijs, onderzoek en innovatie”, schrijft minister Dijkgraaf aan de Kamer. “In dat kader is het kabinet blij met de actie die nu ondernomen wordt door het opstellen van de Europese Strategie voor Universiteiten en het verder uitrollen van het Europese Universiteiten Initiatief.” Daarbij vermeldt hij dat Nederland open samenwerking belangrijk vindt, maar benadrukt hij tevens dat academische vrijheid en wetenschappelijke integriteit gewaarborgd moeten blijven.
De vlaggenschepen van de Europese Commissie
Ook duurzaamheid en duurzame ontwikkeling kwam tijdens de conferentie veel aan bod. “‘Education for sustainable development’ is een belangrijke opdracht van de Europese Commissie aan de Europese Universiteiten, hun vlaggenschepen op dit gebied”, vertelde Marjanneke Vijge, Universitair Docent bij de Universiteit Utrecht en lid van het academic board van CHARM-EU. “Wij moeten katalysatoren voor duurzame ontwikkeling zijn, daar ligt onze rol – niet alleen binnen universiteiten, maar binnen de brede samenleving.”
Die opvatting werd gedeeld en verder toegelicht door Doris Alexander, associate director of European engagement bij het Trinity College Dublin, een van de partners binnen CHARM-EU. “De vierde van de Social Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties betreft duurzaam onderwijs – een doel dat is verweven met veel andere SDG’s. We moeten daarom niet spreken over ‘education for sustainable development’ maar over ‘education for the sustainable development goals’.”
Grote verantwoordelijkheid voor Europese Universiteiten
CHARM-EU wil het onderwijs daarom op een holistische manier ontwerpen en aanbieden, legde Alexander uit. Om het hoofd te kunnen bieden aan de groeiende uitdagingen van de planeet, zal het onderwijs zélf dus ook op de schop moeten, is de gedachte. “Het moet de verwevenheid en de complexiteit van deze ontwikkelingsdoelen blootleggen.”
Europese Universiteiten zijn bij uitstek plaatsen waar men daarmee kan experimenteren, aldus de Ierse bestuurder. “Wij hebben de kans om onbekende paden te bewandelen, intercultureel samen te werken en de benodigde holistische benaderingen te ontwikkelen. Daarnaast overstijgt onze invloed de individuele universiteiten. Zo is er een informeel netwerk van allianties die bezig zijn met het vormgeven van Europese Universiteiten – een netwerk waarbinnen CHARM-EU een van de trekkers is.”
Gezien hun positie ligt er een grote verantwoordelijkheid bij de Europese Universiteiten, vindt Alexander. “Wij hebben de ruimte om te experimenteren, wij kunnen dynamisch en anders zijn; wij kunnen afwijkend denken en daar vervolgens ook naar handelen. Wij kunnen duurzame ontwikkeling betrekken in alles wat wij doen en het vertalen binnen alle missies van onze universiteiten, zodat we werkelijk vorm kunnen geven aan ‘education for sustainable development’.”
Helft studenten hoort nooit iets over duurzame ontwikkeling
Over de vorm die de aandacht voor duurzame ontwikkeling nu heeft, vertelde Antje Brock, als onderzoeker werkzaam bij Unesco en de Freie Universität Berlin. Zo blijkt uit een analyse van meer dan duizend beleidsdocumenten van Duitse hoger onderwijsinstellingen dat de SDG’s steeds vaker worden genoemd, maar dat het vaak bij noemen blijft. Daarnaast wordt vaak alleen de inhoud van het onderwijs besproken, niet de benodigde didactiek. Wanneer de beleidsdocumenten van hoger onderwijsinstellingen worden vergeleken met de regionale en federale plannen, blijken die laatsten vaak ambitieuzer te zijn. Dat roept geregeld spanningen op tussen de autonomie van de instellingen enerzijds en een beroep op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid anderzijds, schetste Brock.
Uit een ander, kwantitatief onderzoek in 2018 onder iets meer dan 2500 jongeren bleek dat de helft van de studenten en een derde van de scholieren in het onderwijs nooit iets had meegekregen over duurzame ontwikkeling. Waar de studenten het liefst wilden dat een derde van hun opleiding in direct verband zou staan met duurzame ontwikkeling, was dat in werkelijkheid slechts acht procent. Daarnaast gaf zo’n zeventig procent van de docenten tijdens het onderzoek aan dat er tijdens de lerarenopleiding nooit aandacht was voor duurzame ontwikkeling.
