Banden met Rusland verbreken? De Nederlandse wetenschap blijft stil
In groepsverband wordt de Russische inval in Oekraïne door het Nederlandse hoger onderwijs en de wetenschap veroordeeld. Individueel lijkt echter geen van de instellingen duidelijk stelling te kiezen, en daarvoor lijkt in alle gevallen dezelfde reden te worden gegeven: de studenten.
Waar de titel van het UNL-persbericht nog spreekt over een veroordeling van de Russische invasie, benadrukt de koepel van universiteiten vooral begaan te zijn met personeel en studenten van zowel Oekraïense als Russische afkomst. De Vereniging Hogescholen blijft zelfs weg bij een rechtstreekse veroordeling en zegt, evenals UNL, voor studenten en medewerkers klaar te staan.
Hanzehogeschool houdt Oekraïense en Russische studenten uit elkaar
Een rondgang langs de communicatie vanuit verschillende hoger onderwijsinstellingen laat eenzelfde teneur zien. “We kunnen ons voorstellen dat deze zorgelijke situatie leidt tot gesprekken in de klas en op de werkvloer en mogelijk ook tot spanningen. Vergeet niet dat oorlogen zelden tot nooit begonnen worden door gewone burgers, maar dat het de leiders zijn die mannen en vrouwen een oorlog in sturen”, schrijft Ron Bormans, bestuursvoorzitter van de Hogeschool Rotterdam. “Aangezien we een veilige leer- en werkomgeving willen bieden voor al onze studenten en medewerkers, vragen we eenieder om het gesprek op respectvolle wijze met elkaar te voeren.”
De Hanzehogeschool lijkt het risico op een niet-respectvol gesprek niet te willen lopen; daar wordt de Oekraïense en Russische studenten op verschillende tijdstippen en verschillende locaties de mogelijkheid geboden om met landgenoten bij elkaar te komen. Bij Saxion Hogeschool hangt de Oekraïense vlag halfstok.
Vlaamse rectores willen samenwerkingen in stand houden
Ook de Universiteit Maastricht, de Vrije Universiteit en de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) zeggen aan zowel Oekraïense als Russische studenten bijstand te willen verlenen, bijvoorbeeld in gevallen van financiële nood. Ook op het gebied van onderzoek heeft de oorlog in Oekraïne reeds gevolgen voor de RUG. Zo werd onlangs bekend dat de Gasunie de contacten met het Russische Gazprom bevriest, onder andere op het gebied van kennisdeling en wetenschappelijke ontwikkeling.
“Het gaat in dit geval onder andere om het Energy Delta Institute (EDI). Dit kennisinstituut over gas en energie is onderdeel van de New Energy Coalition en is mede opgezet door Gazprom, Gasunie, GasTerra en de Rijksuniversiteit Groningen”, zo schrijft RTV Noord. Overigens is Pieter Duisenberg, de voorzitter van UNL, ook lid van de Raad van Commissarissen van de Gasunie.
Die opschorting van wetenschappelijke samenwerkingen met Russische partners vindt vooralsnog weinig weerklank. De maatregel wordt door UNL niet eens genoemd in de communicatie; de Vereniging Hogescholen geeft aan hierin een lijn te willen bepalen in nauw overleg met het kabinet. Robert-Jan Smits, bestuursvoorzitter van de TU Eindhoven, zou wel hebben gezegd dat huidige onderzoeksprojecten met Russische partners zullen worden bevroren en dat geen sprake zal zijn van nieuwe samenwerkingen. De TU/e zelf heeft die boodschap echter nog niet openlijk gecommuniceerd.
De universiteiten in Vlaanderen spreken zelfs expliciet uit dat de wetenschappelijke samenwerking met Rusland niet moet worden stopgezet. “Wij roepen alle overheden op ervoor te zorgen dat de wetenschappelijke samenwerking zo goed mogelijk kan voortgaan, aangezien dat het vrije verkeer van gedachten mogelijk maakt – zelfs in de donkerste uren van gewapend conflict”, schrijven de rectores van de Vlaamse universiteiten.
‘Rusland moet niet profiteren van Duits onderzoeksgeld’
De houding van hoger onderwijsinstellingen in Duitsland is, onder aansporing van het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken, geheel anders. “De Russische aanval op Oekraïne heeft serieuze gevolgen voor onze wetenschappelijke en academische relaties, die gedurende twee decennia zijn gesmeed met vertrouwen en hoop en die nu worden bedreigd door een illegitieme aanval op het internationale recht”, aldus Peter-Andre Alt, president van de Duitse Hochschulrektorenkonferenz (HRK). De HRK is daarom door het ministerie van Buitenlandse Zaken geadviseerd om alle academische relaties met Rusland, in het bijzonder die op wetenschappelijk gebied, te bevriezen.
Ook de Allianz der Wissenschaftsorganisationen, waarbij de Duitse evenknieën van NWO en de KNAW zijn aangesloten, trekt een lijn. “Voorlopig wordt aanbevolen om de wetenschappelijke samenwerking met Russische publieke instellingen en bedrijven voor onbepaalde tijd de bevriezen, zodat Duits onderzoeksgeld Rusland niet ten goede komt en er geen gezamenlijke wetenschappelijke evenementen zullen plaatsvinden. Nieuwe samenwerkingen moeten op dit moment niet worden geïnitieerd”, aldus de Allianz.
De Deutsche Forschungsgemeinschaft (DFG, de Duitse NWO) wordt hiermee in een lastig parket gebracht. DFG heeft vorig jaar nog een samenwerking met de Russian Science Foundation op alle wetenschapsgebieden voor drie jaar verlengd.
Duitse wetenschap stelt daden, rest van Europa blijft stil
Intussen roept de Duitse vertegenwoordiging in het Europees Parlement ook andere lidstaten op om wetenschappelijke banden met Rusland door te snijden. Volgens Europarlementariër Christian Ehler zou de Europese Commissie onmiddellijk moeten stoppen met het uitkeren van Horizon 2020- en Horizon Europe-gelden aan Russische deelnemers.
De Duitse wetenschap lijkt echter nog altijd alleen te staan in de daadkrachtige houding jegens Rusland. Bij publieke wetenschapsfinanciers in Nederland, Frankrijk, Spanje, Italië en het Verenigd Koninkrijk blijft het stil.
Update 2 maart:
Het Deense ministerie van onderwijs en onderzoek roept kennisinstellingen eveneens op om de samenwerking met zowel Russische als Wit-Russische partners te verbreken. “Het zal een duidelijk signaal zijn dat agressie leidt tot een isolement in de internationale gemeenschap. De regering veroordeelt het optreden van Rusland en Wit-Rusland en steun Oekraïne en het Oekraïense volk”, aldus minister Jesper Pedersen.
Ook de European University Association, die meer dan 850 Europese universiteiten vertegenwoordigt, roept al haar leden op tot het stopzetten van alle samenwerkingen met Russische publieke instellingen die de oorlog met Oekraïne actief steunen. Tot deze leden behoren alle Nederlandse universiteiten alsook koepelvereniging UNL.
