Geïnformeerde studenten lenen minder
Studenten die uitgebreid worden geïnformeerd over de gevolgen van hun studielening, zijn eerder geneigd om hun lening naar beneden bij te stellen, blijkt uit nieuw onderzoek van de Universiteit Leiden en het ministerie van OCW. Volgens de onderzoekers werkt het huidige leensysteem overmatig lenen in de hand. Door studenten erop te wijzen hoe hoog hun totale lening naar verwachting zal zijn, wat dat betekent voor toekomstige aflossingsbedrag en hoe oud ze zullen zijn als ze klaar zijn met studeren, zullen ze minder snel te veel lenen.
Studielening heeft veel onzekerheid
Volgens onderzoek van het Centraal Bureau van de Statistiek is de totale schuld van alle Nederlandse studenten tussen 2015 en 2019 met meer dan zes miljard euro toegenomen. Hoewel dit deels te verklaren is door hogere levenskosten en hoger collegegeld, denken de onderzoekers dat de toename tevens wordt veroorzaakt door studenten die overmatig lenen. Uit eerder onderzoek blijkt dat 36 procent van de Nederlandse studenten nog steeds rond kan komen als ze minder lenen en dat 31 procent van de studenten de hoogte van hun maandelijkse lening bepaalt door simpelweg het hoogste bedrag te kiezen.
De onderzoekers wijzen erop dat een studielening meer onzekerheden met zich meebrengt dan een standaard private lening. Ten eerste is het totale bedrag op het moment van de aanvraag niet duidelijk, alleen het maandelijkse bedrag. Het is daarnaast niet zeker hoelang de studie – en dus de termijn van lenen – zal duren. Ook is onduidelijk hoe de carrière van de student later zal verlopen en of het mogelijk zal zijn om aan de minimale betalingseisen te voldoen. Tot slot verandert de rente op studieleningen iedere vijf jaar, waardoor iemands financiële positie lang na het afstuderen nog door de lening kan worden beïnvloed.
De status-quo bias
Volgens de onderzoekers bevat het huidige leensysteem twee belangrijke bias. Ten eerste worden studenten die een lening aanvragen geïnformeerd over hun maandelijkse bedrag, maar niet over de verwachte hoogte van de schuld die met dat maandelijkse bedrag zal worden opgebouwd, en evenmin over de betekenis daarvan voor de terugbetaling. Zo wijst het systeem hen alleen op de voordelen van de lening en niet op de nadelen.
Ten tweede blijft het maandbedrag hetzelfde tot de student zelf actief het bedrag verhoogt of verlaagt. De onderzoekers benoemen dat onderzoek heeft uitgewezen dat mensen eerder geneigd zijn om bij de huidige stand van zaken te blijven dan actief zelf een verandering teweeg te brengen. Deze ‘status-quo bias’ kan ervoor zorgen dat studenten hun huidige maandbedrag niet aanpassen en zodoende overmatig lenen.
In het onderzoek werd het effect van verschillende voorlichtingsmethodes onderzocht bij een groep van 48.700 studenten. Alle betrokken studenten begonnen hun studie na 2015, toen het leenstelsel werd ingevoerd, en hadden aan het begin van hun studie een maandelijkse lening van minstens vijf euro.
Informatie zorgt voor nieuwe afwegingen
De studenten werden in verschillende groepen verdeeld. Een groep kreeg een e-mail met persoonlijke informatie over hun huidige lening, hoe hoog de lening zal zijn aan het eind van hun studie en hoe makkelijk het is om hun maandbedrag aan te passen. Een tweede groep kreeg dezelfde informatie, plus een berekening van de maandelijkse kosten die nodig zijn om de totale lening af te betalen en hoe oud ze zullen zijn wanneer ze hun lening hebben afbetaald. Twee andere groepen kregen geen persoonlijke informatie, maar wel een bericht met uitleg over mogelijkheden tot het verlagen van hun maandbedrag; een groep per e-mail en de andere groep per brief. Een controlegroep ontving geen extra informatie.
Uit de resultaten bleek dat alle studenten die extra informatie kregen hun maandbedrag vaker naar beneden bijstelden en gemiddeld ook met een groter bedrag. Vooral bij de groep die informatie kreeg over de aflossing van hun schulden was een duidelijk verschil te zien ten opzichte van de controlegroep. Meer dan de helft van de aanpassingen die in deze groep werden gedaan betrof het naar beneden bijstellen van het maandelijks geleende bedrag; 13,6 procentpunt meer dan de controlegroep. Daarnaast was de gemiddelde aanpassing van deze groep 56,74 euro, waar het gemiddelde bedrag waarmee de controlegroep daalde 24,32 euro was. In het geval van een drie jaar lopende lening komt dat neer op een verschil van 1.167 euro.
Betere informatievoorziening en structurele veranderingen
De onderzoekers raden beleidsmakers aan om te zorgen dat studenten in de toekomst standaard een brief met persoonlijke informatie over hun lening krijgen, aangezien het erop lijkt dat dit in zekere mate kan voorkomen dat studenten te veel lenen. Ook kan het effect hebben als het leengedrag van studenten langer wordt gevolgd om zo te achterhalen of de effecten langdurig zijn. Als blijkt dat studenten later toch weer overmatig lenen, kan het zinvol zijn om de informatie opnieuw te sturen,
Verder benadrukken de onderzoekers dat de mankementen die nu in het leensysteem zitten moeten worden aangepakt. De berichten die de studenten in het onderzoek kregen waren deels bedoeld om deze tegen te gaan, maar het is effectiever als die er bij voorbaat niet zijn. Als studenten reeds bij aanvang van de lening geïnformeerd worden over het verwachte totaalbedrag en de aflossing, kunnen ze direct een betere afweging maken over hun leengedrag.
Daarnaast is het volgens de onderzoekers beter als het leenbedrag niet standaard even hoog blijft als de student niks onderneemt. Ze stellen een systeem voor waarbij studenten aan het begin van ieder academisch jaar opnieuw hun leenbedrag moeten vaststellen, om zo de status-quo bias tegen te gaan. Voordat er dergelijke veranderingen plaatsvinden, moet wel zeker zijn dat ze geen financiële problemen in de hand werken of toekomstige studenten helemaal ontmoedigen om het hoger onderwijs in te gaan. Toch denken de onderzoekers dat structurele aanpassingen het overmatig lenen door studenten kunnen tegengaan.
