‘Wetenschappers uit Rusland persoonlijk controleren voordat je weer gaat samenwerken’
“Er is een Europa van vóór en na 24 februari. Die twee zijn totaal verschillend. We zullen nooit teruggaan naar de situatie van hiervoor; tenminste niet in deze generatie. Dit is een gevecht tussen dictatuur en democratie, en democratie moet winnen.”
Met een afgeladen collegezaal vol studenten van NHL Stenden voor zich windt Frans Timmermans, vice-voorzitter van de Europese Commissie, er geen doekjes om. “Dit zou het begin van een nieuwe Koude Oorlog kunnen zijn. De Koude Oorlog was ook een ideologische confrontatie. Het wereldbeeld van Poetin is strijdig met het onze, een wereldbeeld dat de natie vooropzet en het individu daaraan ondergeschikt maakt; vrouwen terug naar het aanrecht en alles baseren op religie.”
Daaromheen heeft Poetin een ideologie opgebouwd die hij ‘geleide democratie’ noemt, analoog aan de ‘illiberale democratie’ van Orban, maar, kortom, geen democratie. “Als hij op basis van die ideologie een ander land binnenvalt, noopt dat om onze defensie te versterken. De situatie lijkt daarmee op die van de Koude Oorlog. Daarom zei ik dat er na 24 februari een ander Europa is wakker geworden.”
Poetin is niet gek
Niemand in de kringen van Timmermans verwachtte dat Poetin daadwerkelijk zou aanvallen, ook Timmermans zelf niet. De aanval is immers een grote gok. Toch is het, vanuit het perspectief van Poetin en zijn beeld van Rusland bezien, niet gek. “Poetin is niet gek,” benadrukt Timmermans daarom, “hij praat hierover al langer. Ook het feit dat hij juist nu handelt is te begrijpen.”
Zo zou Poetin geschokt zijn toen zijn Oekraïense marionettenregering in 2014 door de bevolking werd afgezet. De meer recente onrust in Belarus was een nieuwe schok. “Als dat in Belarus kan, kan dat ook in Rusland. Dat geeft hem het gevoel dat hij hard moet terugslaan.” Daarnaast lijdt Rusland sterk onder de klimaatverandering en heeft Poetin niet gedaan wat zijn voorganger Medvedev wel had willen doen, namelijk de inkomsten uit gas en olie gebruiken om de economie te moderniseren, somt Timmermans op.
“Poetin heeft dat geld gebruikt voor het moderniseren van zijn leger. De Russische economie is dus niet up to date ten opzichte van de globale economie. Tel daarbij nog op dat gas en olie niet de toekomst hebben, en je ziet dat hij de boot gemist heeft.”
Verandering in Rusland zal uit de elite moeten komen
Hoewel Timmermans onder de indruk is van de eensgezindheid in Europa en de moed van Oekraïense en Russische burgers (“Heb je de moed van de Oekraïense en Russische burgers gezien? Hoe ze met blote handen troepen tegenhouden, hoe ze protesteren terwijl ze weten wat hen te wachten staat en zingend de politiebusjes ingaan?”), is hij niet erg optimistisch.
“Ik ben helemaal niet optimistisch, maar ik zie wel mogelijkheden”, vertelt hij. “Ik geloof dat het echte verzet vanuit de Russische elite moet komen, bijvoorbeeld doordat eerst gezegd is dat er geen dienstplicht zou komen terwijl dat nu wel het geval is. Dat maakt een verandering mogelijk.” Dat betekent dat die verandering onverwacht zal zijn. “Ik en velen met mij houden het Kremlin goed in de gaten, maar toch weet eigenlijk niemand van ons wat zich in die kring rond Poetin precies afspeelt. Als er iets verandert, zal dat dus plotseling zijn.”
De diplomatieke route zal er ondertussen een moeten zijn van woorden als bakstenen, schetst de Eurocommissaris. “Ik heb al drie decennia met Poetin te maken, en één ding is duidelijk: hij trekt zich niet terug. Val hem aan, en hij wil dubbel zo hard terugslaan. Dat zal niet veranderen. Daarbij denkt hij vanuit een ideologie waarmee hij wil heersen, en zolang dat niet kan, zal hij proberen te ontwrichten. Daarom moeten we terugspreken met de taal van een stenen muur; dat is de enige taal die hij verstaat.”
Bekijk samenwerking per wetenschapper en instituut uit Rusland
Nu Oekraïne formeel lidmaatschap van de Europese Unie heeft aangevraagd, wordt daarover veel gesproken. Dat proces kan echter vele jaren duren, en Timmermans ziet andere manieren om de samenwerking met het land te versterken – bijvoorbeeld op het gebied van onderwijs en onderzoek. “Waarom nodigen we Oekraïense studenten niet uit om een paar weken mee te lopen in Nederland? Ik roep hoger onderwijsinstellingen daarom op om daar mogelijkheden voor aan te bieden. Niet alleen voor Oekraïners, maar vooral ook voor Russen.”
In reactie op de inval in Oekraïne heeft het Nederlandse hoger onderwijs de relaties met Russische instellingen echter bevroren. Als hij door ScienceGuide wordt gevraagd hoe die relaties weer ontdooid kunnen worden, betoogt Timmermans dat heel specifiek bekeken moet worden met welke wetenschappers en op welke gebieden samenwerking nog mogelijk is.
Met welke wetenschapper en welk instituut kunnen we nog samenwerken?
“In Brussel maken we dat heel persoonlijk – met welke wetenschapper en welk instituut kunnen we nog samenwerken? Diversifiëren op personen en instituten. Dat is razend ingewikkeld, want de meesten zijn verbonden met het regime. Er zijn echter ook terreinen waar samenwerking voor beide kanten goed is en waar je misschien onderzoekers kunt financieren die anders niet meer aan financiering zouden komen.”
In onderzoeken rondom duurzaamheid, biodiversiteit en klimaatverandering, thema’s die zich van landsgrenzen niets aantrekken, zou de samenwerking met Rusland op termijn weer gezocht kunnen worden, denkt Timmermans. “Ze hebben op dat vlak best hoogstaande wetenschap. De samenwerking ligt nu stil, maar daarop zou ik me concentreren, want daar hebben ze echt iets te bieden.”
Zouden de Russen dan op bepaalde thema’s juist welkom zijn zoals studenten uit Iran juist niet welkom zijn bij sommige opleidingen? “Ja, ik denk het wel.”
Dit is Poetin’s Waterloo
Tijdens het spervuur aan vragen van studenten en belangstellenden over de energiearmoede in Nederland (“We moeten gericht beleid hebben, geen generieke maatregelen zoals de verlaging van de accijns”) en de boycot van Russische media (“Als het media waren, zou het slecht zijn, maar dit zijn propaganda-instrumenten van de Russische overheid. De échte media zijn afgesloten”), toont Timmermans zich hoopvol en bezorgd tegelijk.
“Ik zal jullie dit vertellen,” geeft hij de studenten mee, “Poetin gaat verliezen. Dit is zijn Waterloo. De vraag is echter hoeveel het Oekraïens volk daarvoor zal moeten lijden.”
