Alleen meldplicht bij samenwerkingen met China gaat kennisveiligheid mogelijk maken

Nieuws | de redactie
6 april 2022 | Nu de Nationale Leidraad Kennisveiligheid en het Loket Kennisveiligheid zijn gelanceerd, roept minister Dijkgraaf universiteitsbestuurders op om een volledig beeld te krijgen van de samenwerkingen binnen hun instituut. Al deze inspanningen zullen ongewenste kennisoverdracht niet tegengaan zolang er geen sprake is van een meldingsplicht, een strategische definitie van ‘risicogebieden’ en een specialistische regie vanuit de overheid, schrijft Joris Teer van het Hague Center for Strategic Studies.
Een Chinese en een Amerikaanse militair schudden elkaar de hand. Beeld: D. Myles Cullen (CC0 1.0)

Eind januari lanceerden minister Dijkgraaf en de universiteiten het Loket Kennisveiligheid en de Nationale Leidraad Kennisveiligheid. Die instrumenten moeten kennisinstellingen helpen bij het in kaart brengen en aanpassen van kennisintensieve samenwerkingen met landen zoals China, Iran en Rusland. Nu ligt de bal bij de instellingen zelf, schrijft de minister aan de bestuursvoorzitters.  

“De leidraad en het loket zijn belangrijke instrumenten die eraan bijdragen dat u als bestuurder van een kennisinstelling uw verantwoordelijkheid kunt nemen en de nodige maatregelen kunt treffen om kennisveiligheid te borgen, daarbij bijgestaan door de Rijksoverheid”, aldus de minister. “Nu is het zaak dat de inhoud van de leidraad binnen alle kennisinstellingen wordt geïmplementeerd. Ook binnen uw instelling.”  

Portefeuillehouder en adviesteam kennisveiligheid per instelling 

Naast het aanwijzen van een portefeuillehouder kennisveiligheid op bestuursniveau en het instellen van een adviesteam kennisveiligheid moeten bestuurders op korte termijn een risicoanalyse rond kennisveiligheid uitvoeren of actualiseren, schrijft Dijkgraaf. Dat moet een volledig beeld geven van de bijzonder waardevolle kennisdomeinen, risico’s en kwetsbaarheden binnen instellingen. “Overeenkomsten waarin academische kernwaarden onvoldoende zijn geborgd en/of (grote) risico’s met zich meebrengen voor de nationale veiligheid dienen te worden herzien of, als dat niet mogelijk is, ontbonden.” 

Bestuurders moeten deze risicoanalyses kort na de zomer rapporteren aan de Raden van Toezicht, waarmee Dijkgraaf aan het eind van dit jaar zelf in gesprek zal gaan. Op basis daarvan zal hij de Tweede Kamer informeren. Ook daar leven veel zorgen en vragen met betrekking tot kennisveiligheid, evenals bij meerdere ministeries. Zo willen de ministers Dijkgraaf (OCW), Yesilgöz-Zegerius (Jusitie en Veiligheid) en Adriaansens (Economische Zaken en Klimaat) in 2023 een toetsingskader in werking doen treden om ongewenste kennis- en technologieoverdracht binnen “de kennisgebieden waarop de risico’s voor de nationale veiligheid het grootst zijn” te voorkomen. 

De VVD wil zelfs dat er een grote schoonmaak wordt uitgevoerd omdat het zelfreinigend vermogen van hoger onderwijsinstellingen onvoldoende is. Daarnaast pleit de partij voor het instellen van een publiek register waarin buitenlandse financiering van publieke instellingen verplicht moet worden vermeld. 

Onvoldoende kennisveiligheid met oog op China  

Al deze maatregelen en voorstellen zullen echter niet het gewenste effect sorteren zolang er geen sprake is van een meldingsplicht, een strategische definitie van ‘risicogebieden’ en een specialistische regie vanuit de overheid, schrijft Joris Teer van het Hague Center for Strategic Studies (HCSS) in een artikel over China’s militaire opkomst en Europese technologie. Daarin schetst hij de militair-technologische behoeften van China en de wijze waarop China probeert om middels joint ventures, bedrijfsovernames en wetenschappelijke samenwerkingen aan hoogwaardige kennis te komen die het zelf ontbeert. 

Secretaris-generaal Xi omschreef technologie als ‘de kern van het vermogen om oorlog te voeren’.

“Anno 2022 worstelt China juist nog met een belangrijke militair-technologische achterstand. Deze mag niet ingelopen worden met behulp van Europese kennis en technologie”, betoogt Teer. Hij vreest echter dat Nederland en Europa weinig hebben geleerd van de affaire met Abdul Qadir Khan, een Pakistaanse onderzoeker die Nederlandse ultracentrifugetechnologie stal bij het Amsterdamse Fysisch-Dynamisch Onderzoekslaboratorium van Stork en daarmee Pakistan en Noord-Korea aan atoomwapens hielp. 

‘Zorgwekkende incidenten’ leiden tot zorgen over kennisveiligheid 

In China vindt Europa een geopolitieke tegenspeler wiens ambities er niet om liegen, schetst Teer. “Het Volksbevrijdingsleger moet in 2035 volledig gemoderniseerd zijn. In 2049 moet China een ‘toonaangevende’ militaire macht in de wereld zijn, die oorlogen moet kunnen uitvechten en winnen.” Technologie moet de sleutel zijn waarmee China van militair-technologische volger een koploper wordt op dat domein. “Secretaris-generaal Xi omschreef technologie als ‘de kern van het vermogen om oorlog te voeren’. Hierbij heeft China veel aandacht voor de technologieën van de vierde industriële revolutie zoals kunstmatige intelligentie.” 

Bij inschrijving ga je akkoord met onze privacy-voorwaarden. Deze voorwaarden zijn hier te lezen.

Tegelijkertijd worstelt China met “fundamentele militair-technologische achterstanden” op het gebied van luchtvaart en anti-onderzeëeroorlogsvoering, aldus Teer. Om te voorkomen dat deze gaten worden opgevuld met ongewenst via westerse bedrijven en kennisinstellingen overgedragen kennis moeten Europese overheden hierop actief beleid voeren. “Een reeks zorgwekkende incidenten” suggereert dat daarbij nog veel werk aan de winkel is. 

Ook in Nederland winkelt China graag 

Teer schetst hoe China gebruikmaakt van de openheid die de economische en technologische wereld na de val van de Berlijnse muur kenmerkt. “Motortechnologie in China’s hypermoderne destroyers is van Duitse makelij. Pekings hypersone raketten zijn getest in een machine waarin Amerikaanse chips zitten.”  

Daarnaast haalt Teer het voorbeeld aan van een Chinese hoogleraar die aan de Universiteit van Kopenhagen samen met een laboratorium van het Chinese Volksbevrijdingsleger hersenonderzoek uitvoerde waarbij open werden blootgesteld aan extreme hoogte. “Het doel: biotechnologie (in dit geval medicijnen) ontwikkelen om hersenschade op grote hoogte te voorkomen. Het kunnen winnen van een oorlog in de Himalaya, waar China in de zomer van 2020 een dodelijk mini-conflict uitvocht met India, is een belangrijke prioriteit van het Volksbevrijdingsleger.” 

Ook in Nederland winkelen de Chinezen graag. Teer verwijst naar de ontdekking van universiteitsblad Delta dat de TU Delft op het gebied van lucht- en ruimtevaarttechniek, juist een domein waarop China kennis ontbeert, samenwerkt met vier van de zeven toonaangevende Chinese universiteiten op het gebied van militaire-technologieontwikkeling. Verder meldde de baas van de Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst (MIVD) nog in februari van dit jaar dat de MIVD al anderhalf jaar eerder waarschuwde dat tachtig Chinese promovendi in Nederland rechtstreeks te herleiden zijn tot de Chinese defensiesector.  

Aan de hand van Chinese bedrijfsovernames of opgezette joint ventures laat Teer zien hoe China ook in de commerciële sector heel gericht werkt aan het goedmaken van militair-technologische achterstanden. Tegelijkertijd weet China dat in “de vierde industriële revolutie in het defensiedomein, waarin de VS tot nog toe dominant is, de kaarten opnieuw geschud worden”, aldus HCSS-onderzoeker. “Kunstmatige intelligentie, fotonica, big data, robotica en autonome systemen, halfgeleiders, kwantumcomputors, 5G, 6G en biotechnologie zijn de technologieën die bestaande wapenklassen fundamenteel upgraden en nieuwe wapensystemen mogelijk maken.” 

Voorgestelde maatregelen schieten tekort om kennisveiligheid te borgen 

Gaan het Loket Kennisveiligheid, de Nationale Leidraad Kennisveiligheid, de grote schoonmaak bij universiteiten, de verplichte vermelding van buitenlandse financiering in een publiek register en verschillende initiatieven vanuit de Europese Unie een einde maken aan de ongewenste overdracht van kennis? Niet zolang het ontbreekt aan een aantal funderende maatregelen, schrijft Teer.  

De definiëring van ‘risicogebieden’ moet zijn gebaseerd op de militair-technologische achterstanden van geopolitieke rivalen zoals China.

Ten eerste zouden Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen moeten worden verplicht om samenwerkingen met China te melden bij de overheid. Als er nu ongewenste kennisoverdracht aan het licht komt, is dat steeds op incidentele basis, waardoor onduidelijk blijft of die ongewenste kennisoverdracht het topje van de ijsberg is of de ijsberg zelf, schrijft Teer. “Er ontbreekt een allesomvattend overzicht van samenwerkingen die momenteel plaatsvinden met China binnen de risicovakgebieden.” 

Geef centraal overheidsorgaan mandaat om wetenschappelijke samenwerking te blokkeren 

Daarmee stipt hij meteen een volgende vereiste aan; de definiëring van ‘risicogebieden’ moet zijn gebaseerd op de militair-technologische achterstanden van geopolitieke rivalen zoals China, betoogt Teer. “Investeringsscreeningsexperts en veiligheids- en defensieanalisten kunnen het hele plaatje van technologieën waar China naar op zoek is uittekenen. (…) Daarnaast kunnen veiligheidsanalisten vaststellen hoe het dreigingsbeeld voor Nederland verandert als China specifieke militair-technologische achterstanden inloopt.” 

Ten derde moet een “gespecialiseerd en centraal overheidsorgaan met een visie op het nationaal belang” het mandaat krijgen om bedrijfsovernames alsook commerciële en wetenschappelijke samenwerkingen te blokkeren. Teer ziet zo’n rol weggelegd voor de in het regeerakkoord aangekondigde Nationale Veiligheidsraad. “Vanuit zijn centrale positie kan deze raad een goed afgewogen visie op nationale en Europese belangen handen en voeten geven op basis van onder andere nationale risicoanalyses.”  

Als die goed worden vertaald naar bijvoorbeeld de Nationale Leidraad Kennisveiligheid, kan het internationale karakter van het universitaire leven en de open economie zoveel mogelijk in stand gehouden worden, aldus Teer. 


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK