D66 hoopt dat OCW straks ingrijpt bij grote flexibele schil en intimidatie aan de universiteit
De beide ministers van OCW willen een nieuw instrumentarium invoeren om eerder in te kunnen grijpen bij misstanden in het onderwijs. Zo kunnen bestuurders en toezichthouders eerder een bestuurlijke aanwijzing krijgen en bijvoorbeeld gekort worden op de Rijksbijdrage als een door de Inspectie geconstateerde misstand blijft bestaan. Ook kunnen bestuurders of toezichthouders worden ontslagen bij een redelijk vermoeden van wanbeheer.
Minister kan straks lichtzinnig bestuurders ontslaan
In aanloop van dit debat heeft de koepelorganisatie Universiteiten van Nederland zich echter tegen dit wetsvoorstel gekeerd. Volgens UNL is dit uitgebreide instrumentarium een bedreiging voor de academische vrijheid en zet het zelfs de deur open voor Hongaarse toestanden, waar de overheid een sterke greep heeft op het academische onderwijs. UNL vreest net als de Raad van State dat deze minister of zijn opvolgers een besluit om een bestuurder te ontslaan te lichtzinnig zullen nemen.
De Kamer bleek verdeeld. Een deel van de Kamer gaat mee met de kritiek van UNL, waaronder GroenLinks, PvdA, PVV, SGP en CU, die ook zorgen hebben over de academische vrijheid van instellingen.
Lisa Westerveld van GroenLinks wilde voordat men overgaat op deze stappen kijken of de medezeggenschap niet meer bevoegdheden moet krijgen. Bovendien deelt Westerveld de kritiek van UNL. “In het hoger onderwijs is het bewust zo geregeld dat instellingen behoorlijk wat ruimte te hebben. We hebben ook de NVAO, met panels die zijn samengesteld uit mensen uit het hoger onderwijs; experts die kijken naar de kwaliteit en of een opleiding aan de eigen doelstellingen voldoet. Daarom vraag ik mij af of dit wetsvoorstel niet een inbreuk is op het hoger onderwijs.”
Er is volop wanbeheer op universiteiten
Paul van Meenen van D66 is het niet eens met GroenLinks en stelt dat er genoeg voorbeelden zijn waar ingrijpen door de minister noodzakelijk is. “Dit verbaast me wat, omdat ik denk: dit gaat toch helemaal niet over de vraag wat leerlingen bijvoorbeeld moeten kennen of kunnen, of over de vraag wat docenten aan een universiteit tegen hun studenten kunnen zeggen? Dit gaat over wanbeheer. Dit gaat over onveiligheid.”
“Er is nu geen enkele mogelijkheid om daarop in te grijpen. Dat is toch te gek voor woorden? Ik kan hier talloze voorbeelden van geven. Misschien juist nog wel meer in het hoger onderwijs, waar bijvoorbeeld promovendi zwaar onder druk gezet worden, waar geen veilig klimaat heerst binnen bepaalde vakgroepen, maar waar helemaal niets aan wordt gedaan. En dat is waar deze wet over gaat: dat er nu eindelijk een instrumentarium komt om daarop in te grijpen.”
Volgens Van Meenen heeft dit niets met academische vrijheid te maken. “Je kan toch niet zeggen dat de academische vrijheid een vrijheid is om daar vervolgens wanbeheer of onveiligheid achter te verstoppen en onaantastbaar te maken? Dat kan mevrouw Westerveld toch niet serieus willen?”
Veel promovendi snakken naar ingrijpen van de minister
Volgens de D66’er zitten er op universiteiten genoeg promovendi te wachten op bestuurlijk ingrijpen van de minister. “Want ik denk dat er heel veel mensen in die instellingen zijn die zitten te snakken naar een moment waarop de overheid eindelijk eens iets gaat vinden van onveiligheid, van promovendi die onder druk gezet worden, et cetera.”
Harm Beertema (PVV) vindt het te ver gaan dat universiteiten ook onder deze wet komen te vallen. Hij heeft er echter geen bezwaar tegen dat het hbo onder deze wet komt te vallen, gezien incidenten uit het (recente) verleden. “Enkele hogescholen waren ook geen toonbeeld van correctheid. Ik denk aan de diplomafraude op Inholland indertijd, aan de vaak onverantwoorde schaalvergrotingen, aan falende vastgoedprojecten en heel recent nog het protserige festival met optredens van allerlei onbetaalbare artiesten op Avans Hogeschool. Het geld klotst daar kennelijk tegen de plinten. Wat ons betreft valt er nog veel meer aan te merken op de governance van het funderend onderwijs en vooral van het mbo en hbo.”
Maar voor de universiteiten wil Beertema een onderscheid maken, omdat de minister bij de openbare universiteiten al toezichthouders kan ontslaan. “Bovendien worden de universiteiten op een toch zeer zorgvuldige wijze geaccrediteerd door de NVAO, die ook nog eens bilateraal opereert. Wat mij betreft geeft dat een extra prikkel om de eigen kwaliteitsbewaking uiterst serieus te nemen.” Daarnaast heeft de PVV ook zorgen over de academische vrijheid.
Academische vrijheid niet misbruiken
Van Meenen hoopte ook Beertema op andere gedachten te brengen. “Het kan toch niet zo zijn dat academische vrijheid uiteindelijk een vrijheid is om als bestuurder maar te doen wat je goeddunkt? Het gaat hier namelijk over bestuurders. Het gaat hier niet over vrijheden van onderzoekers. Zij mogen doen wat ze willen en onderzoeken wat ze willen. Het gaat er uiteindelijk om dat we hier de gelegenheid hebben om als het zich voordoet, ook in te grijpen.”
Als voorbeeld gebruikte Van Meenen de grote flexibele schil in het onderwijs, waar Beertema zich al eerder kritisch over had uitgelaten. “U heeft zelf het voorbeeld genoemd van de flexibele schil. Als dat ergens aan de hand is, dan is het wel bij universiteiten, waar misschien amper de helft nog een vaste aanstelling kan krijgen. Daar moet je toch een keer iets van gaan vinden? Dat levert ook onveiligheid op. Dat levert overigens ook slecht onderwijs en onderzoek op.”
Ook Habtuma de Hoop (PvdA) en Roelof Bisschop (SGP) wilden dat universiteiten gevrijwaard zouden voor deze wet en dienden een amendement in om op dit punt de wet te wijzigen.
Vermoeden van wanbeheer binnen een universiteit
Van Meenen vroeg zich hardop af wat de minister dan moet doen tegen intimidatie. “Er is een vermoeden van wanbeheer binnen een universiteit. Dat kan bijvoorbeeld gaan over veiligheid van medewerkers. Dat kan gaan over financieel wanbeheer. Het kan gaan over intimidatie, et cetera. Het komt allemaal voor. .”
Volgens Van Meenen heeft het wetenschappelijk onderzoek niets te vrezen voor ingrijpen bij wanbeheer van bestuurders. “Waar moet dat onderzoek dan over gaan dat de minister op z’n handen moet gaan zitten en moet zeggen: ‘helaas, dit wanbeheer moet ik voorbij laten gaan, want er wordt ook wetenschappelijk onderzoek verricht in die richting?’”
De beantwoording werd gedaan door Dennis Wiersma, de minister voor primair- en voortgezet onderwijs die ook namens Minister Dijkgraaf het woord voerde.
Wij blijven staan voor de academische vrijheid
Wiersma benadrukte dat dit wetsvoorstel geen betrekking heeft op de academische vrijheid. “Voor de duidelijkheid: in het wetsvoorstel blijven we natuurlijk staan voor de academische vrijheid. Als er bijvoorbeeld kritiek wordt geleverd in een wetenschappelijk onderzoek, zal dit niet leiden tot “wanbeheer” en kan het dus ook geen basis zijn voor het inzetten van een spoedaanwijzing. Hetzelfde geldt voor de autonomie in het hoger onderwijs. Ook die waarborgen we natuurlijk. Een spoedaanwijzing heeft immers alleen maar invloed op de bestuurlijke verhoudingen in een uitzonderlijke situatie.”
Volgens Wiersma moet het met deze wet mogelijk worden om met spoed in te kunnen grijpen bij wanbeheer, ook bij universiteiten. “Het argument om het hier ook te doen, is dat je ook in die uitzonderlijke situaties, waarin een spoedaanwijzing noodzakelijk is, in het hoger onderwijs die mogelijkheid zou moeten hebben. Het spoedkarakter is er op dit moment dus niet.”
Aangezien het debat tot erg laat in de avond werd gevoerd en er nog veel technische vragen waren over het wetsvoorstel, wordt het debat op een later tijdstip vervolgd.
