Het hbo moet weer een interessante propositie worden voor studenten
Afgelopen zomer is onder leiding van Ron Bormans een commissie aan de slag gegaan met de positionering van het hbo in het binaire stelsel. Hun werk is nu af en gebundeld in een rapport. ScienceGuide sprak erover met Ron Bormans en Maurice Limmen, voorzitter van de Vereniging Hogescholen.
‘Bormans wil van het hoger onderwijs een eenheidsworst maken‘
Bij de aankondiging van de commissie werd Bormans al geïnterviewd door ScienceGuide. Toen zette hij uiteen wat de grote vragen zijn voor het hbo, bijvoorbeeld krimp en tekorten op de arbeidsmarkt. Daar was niet iedereen blij mee. Een universiteitsvoorzitter beklaagde zich daags na het verschijnen van dit interview tegen ScienceGuide dat de Rotterdamse bestuurder het hoger onderwijs tot een eenheidsworst wilde maken en dat hogescholen juist steeds meer op universiteiten zijn gaan lijken met hun praktijkgerichte onderzoek. De universiteitsbestuurder, die anoniem wilde blijven, waarschuwde dat dit niet het antwoord is op krimp van het hbo. De vwo’er zal altijd kiezen voor het origineel, namelijk de universiteit, in plaats van een slechte kopie, zo luidde de redenering.
Toen Bormans aan het begin van dit interview werd geconfronteerd met die kritiek, reageerde hij wat korzelig. “Ik heb tot nu toe geen reacties vanuit de universiteiten gehad, en ik ken ook geen geheime reacties die jullie zijn toegestuurd. Ik kan alleen een paar dingen zeggen. Diegene die dat tegen jullie gezegd heeft, zal heel blij zijn met dit rapport. Dit rapport heeft namelijk, als ik het negatief zeg, nul kenmerken van eenheidsworst. Het plaatst het hbo heel nadrukkelijk in de beroepskolom. Alleen de titel al, ‘Focus op professie’, geeft aan waar wij ons willen bevinden in het hoger onderwijs.”
Nederland heeft behoefte aan een aangescherpt profiel
Het rapport is een oprechte poging om het profiel van het professioneel georiënteerde deel van het hoger onderwijs aan te scherpen, benadrukt Bormans. “Dat vind ik eigenlijk best wel mooi. Het is een scherpe definitie van de binariteit.”Volgens Bormans heeft Nederland behoefte aan een aangescherpt profiel tussen hogescholen en universiteiten. “Zodat universiteiten nog eens nadenken over hun researchoriëntatie en wij nadenken of wij voldoende geprofileerd zijn aan die professionele beroepsgerichte kant.”
Wat hij precies bedoelt met die researchoriëntatie van universiteiten, staat volgens Bormans in het rapport. “Het rapport zegt daarover dat er een langgaande trend is dat universiteiten steeds meer die beroepsgerichte kant opzoeken. Je ziet dat bijvoorbeeld bij de lerarenopleidingen.”
Interessante propositie
Volgens de Rotterdamse bestuursvoorzitter is het overigens nu helemaal niet de tijd om het eendimensioneel over het binaire stelsel te hebben. “Het rapport definieert de binariteit overigens in termen van een spectrum, waarbij we bepleiten de binariteit wat betreft de inhoud aan te scherpen in plaats van op te heffen: laten we samen bedenken hoe we een enorme rijkdom krijgen in het stelsel, waarbij aan de kant van het hbo die beroepsgerichtheid juist weer wat sterker benadrukt wordt. Laten we aan de andere kant, het speelveld, waar het gaat om het beleid en de regels, gelijktrekken en met z’n allen bedenken hoe we het hbo meer armslag kunnen geven, zodanig dat het hbo door een bredere groep studenten een interessante propositie gevonden wordt. Dat past goed binnen de waaiergedachte van minister Dijkgraaf.”
Dijkgraaf introduceerde afgelopen jaar inderdaad de waaiergedachte, waarmee hij de hiërarchische onderwijsladder een kwartslag wil kantelen en zo het idee van een opgaande lijn richting het hoger onderwijs wil doorbreken. Dit rapport is mede daardoor geïnspireerd, legt Bormans uit. “Wij leunen op die waaiergedachte, maar zeggen wel dat we die waaiergedachte moeten instrumenteren. Als je dat doet, moeten hogescholen meer armslag krijgen rondom masteropleidingen, meer armslag als het gaat om onderzoek en ook rondom de financiering van dat onderzoek. Daarnaast moet er een ander speelveld komen voor de CDHO en de NVAO. Wie van hen doet wat?”
Als hogescholen die armslag hebben gekregen, is een discussie over het binaire stelsel niet meer relevant, denkt de voorzitter van Hogeschool Rotterdam. “Dan moet je tot de conclusie komen dat de verschillen ten aanzien van de rechten en plichten van hogescholen en universiteiten er straks niet meer zijn. Het onderscheid waar het gaat om wetgeving en beleid, wordt dan obsoleet in een stelsel dat zich laat kenmerken door variëteit, met goed geprofileerd beroepsonderwijs en goed geprofileerd universitair onderwijs”, voorziet Bormans.
Wat mij aanspreekt is de gedachte achter dit rapport
Op de concrete vraag wat de voorzitter van de Vereniging Hogescholen vindt van het rapport, komt Maurice Limmen met het volgende antwoord. “Wat mij er in ieder geval in aanspreekt is de gedachte die erachter zit. De titel; ‘Focus op de professie’, de focus op de identiteit, dat komt tegemoet aan wat breder binnen de vereniging leeft”, aldus Limmen.
“Vervolgens ga je met elkaar kijken wat de aanleiding is. Eén van de vragen die voorligt is dat er een enorme arbeidsvraag van hoogopgeleiden op ons afkomt; die wordt alleen maar heftiger. Hoe gaan we dat nu regelen?”, vraagt de VH-voorzitter zich hardop af.
Dit rapport is onderdeel van de zoektocht naar een antwoord, zegt Limmen. “Ik heb het rapport heel nadrukkelijk gezien als een zoektocht, als een verdieping van die professionele identiteit. Vervolgens zullen er nog een heleboel vragen te stellen zijn, dat geloof ik zeker. Maar dit is hoe ik er nu naar kijk.”
Dat is ook ongemakkelijk
Bormans legt uit dat er nog wel een spanning zit tussen de studiekeuze van jongeren en de tekorten op de arbeidsmarkt. “In onze analyseparagraaf noemen we het een ongemakkelijk gegeven, de discrepantie die bestaat tussen de maatschappelijke behoefte en de keuzepatronen van jonge mensen. Dat is ook ongemakkelijk. Ik denk dat dit heel breed binnen de Vereniging Hogescholen wordt onderkend.”
In het rapport staat ook dat universiteiten wellicht bekostigd moeten worden met capaciteitsbekostiging, om zo de studentenstromen in de maatschappelijk gewenste te sturen. Waarom wordt dit niet voorgesteld in het hbo, is de vraag aan Bormans, bijvoorbeeld bij de opleidingen in het economisch domein?
“De hogescholen moeten zich ook openstellen over het gesprek over de arbeidsmarktbehoefte”, antwoordt de Rotterdamse bestuursvoorzitter. “Ik heb daar zelf in het verleden hardere uitspraken over gedaan dan nu in het rapport staan. Het staat het er nu niet zo hard omdat er allerlei manieren zijn om dat kwantitatieve vraagstuk aan te pakken, maar we sluiten die capaciteitsafspraken niet uit. Dat staat dan ook letterlijk in het rapport.”
Tegelijkertijd hebben de hogescholen niet stilgezeten rondom dit vraagstuk, vindt Bormans. “Er is een verkenningscommissie en er wordt gewerkt aan een aantal kwalitatieve maatregelen in het economisch domein. Die kunnen een soort kwantitatief effect krijgen, bijvoorbeeld door het economisch onderwijs sterk te verbinden met vaardigheden op het gebied van techniek, ICT of kunstmatige intelligentie.”
Niettemin moet het verdere gesprek over arbeidsmarktbehoefte niet uit de weg worden gegaan. “De Vereniging Hogescholen moet open dat gesprek in met de werkgevers. Inmiddels ligt er ook een afspraak tussen de VH en de werkgevers dat gesprek aan te gaan. Zonder dat je zegt: ‘die kwantitatieve kant, daar wil ik het niet over hebben.’ Het rapport heeft echter niet willen voorsorteren op de uitkomst van dat gesprek. Er staat heel nadrukkelijk dat er een ontvankelijkheid moet zijn om het over die kwantitatieve kant te hebben.”
Er zijn heel veel tekortsectoren
Vanuit de Vereniging Hogescholen wil Limmen nog toevoegen dat we in Nederland inmiddels overal tekorten hebben. “Elke branchevereniging in Nederland die zich bij ons meldt zegt dat dat zij een tekortsector zijn. Dat mag gewoon worden gezegd. Natuurlijk ligt er vanuit het kabinet ook een specifieke focus op de zorg, onderwijs en techniek, maar het vraagstuk is inmiddels veel breder.”
Er ligt nog een ander vraagstuk voor en dat is salaris. Het rapport stelt voor dat afgestudeerde hbo’ers meer moeten gaan verdienen om het hbo weer een interessant alternatief voor de universiteit te maken. Limmen heeft goed nagedacht over dit punt in het rapport: “Ik denk dat het naïef zou zijn om te zeggen dat er geen verband is tussen de keuze voor een opleiding en wat je uiteindelijk gaat verdienen. Als het beeld is dat je minder gaat verdienen met een hbo-opleiding, dan is dat uiteraard relevant voor een studiekeuze. Het is daarom ook belangrijk om het excellentieprofiel van het hbo te versterken, want daarmee kun je ook aantrekkelijk zijn voor vwo’ers.”
De waaiergedachte is een fantastisch idee
We stellen dan ook heel vaak vast dat er in het Nederlandse onderwijs een enorme opwaartse druk is, reageert Bormans daarop. “In combinatie met een overwaardering van algemeen vormend onderwijs versus beroepsonderwijs. Daarom komt de minister ook met een waaiergedachte, wat ik een fantastisch idee vind. Tegelijkertijd is het naïef om te veronderstellen dat er veel gaat veranderen als je die impliciete of expliciete beloningen als gevolg van zo hoog mogelijk studeren niet weghaalt. Je moet dat aan de orde durven stellen.”
Als hij tegen techniekbedrijven uit Rotterdam zegt dat de hogeschool zo veel mogelijk jonge mensen werft om de tekorten in de technische sector te lenigen, wil hij tegelijkertijd tegen deze jonge mensen kunnen zeggen dat ze goed gaan verdienen in de techniek. “Dat hoort daar gewoon bij”, vindt Bormans.
Hogescholen hebben een fantastische prestatie geleverd
In het rapport wordt tevens gesteld dat alle docenten in het hbo een opleiding op masterniveau moeten hebben afgerond. Jaagt het hbo de opwaartse druk daarmee niet juist? Nee, denkt Bormans. “De mastergedachte is een uitdrukking van een kwalificatieniveau. Maar even heel principieel: als je kijkt naar de getallen, vind ik dat de hogescholen een fantastische prestatie geleverd hebben sinds de eerste prestatieafspraken met Frans van Vught.”
Onderzoeksvaardigheden en een onderzoekende houdingen horen bij het Ad-onderwijs, bacheloronderwijs en het masteronderwijs”, vindt de commissie. “Ook in het Ad-onderwijs is een onderzoekende houding van groot belang.”
Dan heb je ook docenten nodig die geschoold zijn op dat niveau en voldoende in aanraking zijn gekomen met een onderzoek, zegt de commissievoorzitter. “En dat is nu eenmaal minimaal het masterniveau. Nu zijn dat nog dominant universitaire masters, maar gelukkig ook al voor een deel beroepsgerichte masters. Dat zullen in toenemende mate masters zijn die wij zelf aanbieden en ook zelf ontwikkelen. Van het Ad-bachelor tot en met het masteronderwijs moet het doordrenkt zijn van onderzoek.”
Dit rapport is een belangrijke bouwsteen
Nu het rapport er ligt, gaat de Vereniging Hogescholen eerst in intern beraad, legt Limmen uit. Vervolgens zal het rapport met UNL en het ministerie van OCW besproken worden. “De stappen zijn als volgt. Het rapport ligt nu voor binnen de vereniging. Wij bespreken in december en januari hoe de VH kijkt tegen de toekomst van het hbo en het stelsel. Daar vormt dit rapport één van de belangrijkste bouwstenen voor. Vervolgens formuleren wij wat onze vertrekpositie voor de gesprekken met de minister over zijn strategische visie. En gaan we die gesprekken voortzetten met OCW en de universiteiten.”
Bormans vindt dat de vele voorstellen van de commissie tot nieuwe wetgeving moeten leiden. “Als de minister dit rapport omarmt, dan komt er een hoop werk uit voort. Ik vind het goed dat hij een hele stelseldiscussie aan het voeren is. Als dit rapport stelselkenmerken raakt, dan moeten zijn wetgevers aan de slag, maar daar is helemaal niks mis mee.”
