ChatGPT is extra teken aan een wand die zwakker wordt
Wat hebben de privatisering van een academisch ziekenhuis, de afhankelijkheid van instellingen van OCW en de angst voor ChatGPT met elkaar gemeen? Het zijn alle drie illustraties van de verschraling van het hoger onderwijs. Door dieper in te gaan op de zorgen over ChatGPT leg ik de onderlinge relaties bloot als symptomen van ons huidige onderwijs, dat gekenmerkt wordt door privatisering, individualisering en top-down beleid.
Angst en hoop door ChatGPT
Omarmen en verbieden, de vlucht naar voren of terug in de tijd, hoop en angst – een greep uit reacties op de opkomst van de AI-gedreven chatprogramma ChatGPT. De angst is dat ChatGPT het huidige onderwijs, van het schrijven van essays tot het leren van programmeertalen, vergaand fraudegevoelig maakt. De hoop is dat ChatGPT als instrument het onderwijs verrijkt door docenten werk uit handen te nemen of zelfstandig leren beter mogelijk te maken.
De discussies uit de verschillende voor- en tegenkampen gaan echter over het hoe van het huidige onderwijs, niet over de reden waarom het bestaat. Ze bespreken hoe technologie de huidige tentaminering kan ondermijnen of verbeteren, hoe bestaande lesvormen behouden dan wel ondersteund kunnen worden, hoe het hedendaagse onderwijs geoptimaliseerd kan worden.
We vergeten echter de existentiële vragen te stellen die hieraan voorafgaan. Wát willen we dat de student leert? Wanneer beheers je stof? En wat is kwaliteit? In de discussies over ChatGPT wordt hieraan steevast voorbijgegaan, terwijl het ‘waartoe’ van het hoger onderwijs nou net de fundamentele grondslag is voor de insteek van deze discussies.
Waaróm zijn we bang voor ChatGPT?
Neem een van de grootste angsten rondom ChatGPT, het verval van het essay. Het essay draait om schrijven en denken en is wellicht een van de belangrijkste kenmerken van hetgeen we bedoelen als we het over ‘hoger onderwijs’ hebben. Een goed essay getuigt immers van een vermogen om doordacht te beschouwen.
Nu kan ChatGPT op basis van een paar woorden een heel essay voortbrengen. Nogmaals, de angst is dat studenten deze AI-gegenereerde essays zullen inleveren en daarmee niet getoetst kunnen worden op hun schrijfvaardigheden en denken. ChatGPT is echter niet zo creatief – en kan dat mijns inziens niet zijn – dat het goede essays produceert. Op het moment zijn die essays matig tot net voldoende.
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
De studenten die wel goede essays kunnen schrijven, zullen ChatGPT hoogstens als ondersteuning gebruiken. Bij verder gebruik wordt hun werk er minder op.
Als de kwaliteit van het werk van ChatGPT te wensen overlaat, waar zijn we dan zo bang voor? Het antwoord is dat ook nu matige essays beoordeeld worden met een voldoende. Er moeten namelijk genoeg studenten slagen.
Vragen rond ChatGPT gaan niet diep genoeg
Velen in het hoger onderwijs weten dat er studenten zijn die niet gemotiveerd zijn, eigenlijk slecht werk inleveren en toch slagen voor vakken. Dit heeft alles te maken met het bedrag dat instellingen krijgen van de overheid voor (i) het aantal ingeschreven studenten binnen de nominale studieduur en (ii) het aantal afgemaakte bachelors en masters. Een veranderend bedrag dus op basis van de ‘studentenoutput’. Dit werkt helemaal door tot op vakniveau, waar docenten en coördinatoren weten dat het niet laten slagen van een student betekent dat het vak en de opleiding geld misloopt, met alle gevaar van dien voor hun verdere bestaan.
Deze perverse financiële prikkel is reeds bekend. Het feit dat dit niet naar voren komt in de discussies over ChatGPT laat duidelijk zien dat die discussies gaan over het inpassen van deze technologie in onze huidige onderwijsrealiteit, niet over het bevragen van deze realiteit zelf.
Juist die existentiële vragen over de betekenis van het onderwijs gaan over de bestaansreden, en zonder antwoord op die vragen kunnen we het niet hebben over de kwaliteit van het onderwijs die ChatGPT klaarblijkelijk ondermijnt. Wat ‘kwaliteit’ is, blijft ofwel onbesproken ofwel bepaald in lijn met de financiële prikkel, die zoals aangetoond niks met kwaliteit te maken heeft.
Waarom willen studenten eigenlijk frauderen?
We moeten nog een andere vraag stellen: waarom frauderen studenten? De angst is immers dat ChatGPT fraude in de kaart speelt. De hoop is dat ChatGPT ondersteunend werkt en dat er daarom niet wordt gefraudeerd, of dat we manieren vinden om bedrog tegen te gaan. Frauduleus handelen staat hiermee centraal. Dat studenten frauderen en ChatGPT hiervoor zullen aangrijpen wordt zonder blikken of blozen aangenomen. De discussie gaat dan ook (impliciet) vooral over het bestrijden van fraude als symptoom.
Een houding die de onderwijsrealiteit bevraagt gaat echter verder. We moeten ons namelijk afvragen welk soort omgeving we in stand houden als studenten daarin zouden willen frauderen. Welke voedingsbodem zorgt ervoor dat men dat risico neemt, en hoe verhoudt dit zich tot hetgeen we van het hoger onderwijs willen? Net zo goed als dat het voor de instellingen nodig is om een student zo snel mogelijk door een opleiding heen te jagen, is het voor de student noodzakelijk om de opleiding snel en met redelijk resultaat af te ronden. Hierbij spelen eveneens financiële prikkels maar evenzeer algehele prestatiedruk een rol.
Nood aan benoemen van existentiële vragen
Praten over de gevolgen van ChatGPT vereist daarom het openbreken van de existentiële discussie. We zouden het moeten hebben over de fundamenten van het hoger onderwijs zelf. Het gebrek aan deze discussie betekent natuurlijk niet dat er geen dominant idee over hoger onderwijs bestaat. Integendeel; dat idee vloeit voort uit de dominante ideologie – noem het pragmacratie, ik noem het neoliberalisme – die is gestoeld op privatisering, individualisering en top-down beleid. In die ideologie wordt onderwijs steeds minder als publiek goed beschouwd en steeds meer als doelgerichte investering in menselijk kapitaal.
Huib de Jong stelt dan ook terecht dat het onderwijs nu vooral bedrijfsmatig wordt benaderd, waarbij concurrentie, marktwerking en technocratie centraal staan. Bij dat laatste zien we weer die financiële prikkels waarmee de overheid de instellingen ‘op afstand’ aanstuurt. In feite is dit een verregaande inmenging door de staat in onderwijsinhoud.
Laat ChatGPT diepere vragen oproepen
Het is daarom niet vreemd dat het Academisch Medisch Centrum van de UvA geruisloos door de VU wordt overgenomen en daarmee geprivatiseerd wordt. Ook dit getuigt van de uitholling van het hoger onderwijs. Het idee van onderwijs als publiek goed raakt zodanig afgebrokkeld dat de commercialisering ervan tot de orde van de dag behoort.
Toch zijn er stemmen die hiertegen ingaan, getuige de aangehaalde stukken. Ook de recente bezettingen bij verschillende universiteiten laten zien dat de roep om inspraak en de wens voor een ander soort hoger onderwijs nog steeds leeft.
Het gesprek over dat wat hoger onderwijs zou moeten zijn is bij uitstek verbonden aan het idee dat het voor en van de gemeenschap is. Laten we daarom als gemeenschap de komst van een fenomeen zoals ChatGPT gebruiken om onze onderwijsrealiteit te bevragen en veranderen. Een betere uitdrukking van een publiek goed is er niet.
