Toets voor kennisveiligheid vertraagd, bewustzijn nog onvoldoende 

Nieuws | door Janneke Adema
9 januari 2023 | De kennisveiligheidstoets die het ministerie van OCW wil invoeren loopt vertraging op, schrijft minister Dijkgraaf aan de kamer. Voor de invoering is namelijk een wetswijziging nodig. Tot die tijd wil de minister zo veel mogelijk inzetten op middelen als een extern onderzoek en het Loket Kennisveiligheid. Volgens de minister is het bewustzijn bij de instellingen over het algemeen verbeterd, maar blijven een aantal instellingen achter.  
Beeld: Chuttersnap (Unsplash)

Om de kennisveiligheid te verbeteren wil minister Dijkgraaf een toetsingskader formuleren voor individuen die aan een Nederlandse kennisinstelling willen studeren of werken. De procedure voor de invoering van die toets loopt echter vertraging op omdat er nieuwe wet- en regelgeving nodig is. Dat schrijft de minister in een voortgangsbrief aan de Tweede Kamer. Tot die tijd leunt OCW op het Loket Kennisveiligheid en een externe audit die een beeld moet schetsen van de huidige aanpak van kennisinstellingen. De AWTI en de minister waarschuwen echter wel dat het bewustzijn bij instellingen nog onvoldoende is. 

Samenwerkingen afhouden 

Volgens de AIVD neemt de dreiging voor de nationale veiligheid van buitenlandse partijen toe. “Nederlandse bedrijven, kennisinstellingen en wetenschappers zijn op grote schaal het doelwit van (digitale) activiteiten om hoogwaardige technologie buit te maken, bijvoorbeeld door middel van cyberspionage of het omzeilen van exportrestricties”, schrijft minister Bruins Slot van Binnenlandse Zaken aan de Tweede Kamer. “China is de grootste dreiging voor de Nederlandse kennisveiligheid.” 

Bij inschrijving ga je akkoord met onze privacy-voorwaarden. Deze voorwaarden zijn hier te lezen.

De voorwaarden vindt u hier.

In 2022 heeft de minister gesprekken gevoerd met de besturen van vrijwel alle Nederlandse kennisinstellingen, luidt de brief van de minister van OCW. Volgens Dijkgraaf hebben de meeste instellingen een beter beeld gekregen van de risico’s op het gebied van kennisveiligheid. “Besturen hebben daarbij niet alleen aandacht voor het risico van het weglekken van kennis, met name relevant in het bètadomein, maar zijn zich ook in toenemende mate bewust van het risico van beïnvloeding door statelijke actoren, ook in het alfa- en gammadomein”, schrijft Dijkgraaf. 

Niet bewust van de risico’s 

Begin 2022 presenteerde het ministerie een Nationale Leidraad Kennisveiligheid. Met die leidraad wil het ministerie handvatten bieden voor instellingen bij het vormgeven van hun beleid rond kennisveiligheid. Inmiddels hebben sommige instellingen coördinatoren aangesteld en adviesteams ingericht. Een aantal van hen gaven zelfs aan dat ze bepaalde samenwerkingen met onderzoekers en instellingen hebben afgehouden vanwege de mogelijke risico’s op het gebied van kennisveiligheid. 

Echter, een deel van het hoger onderwijs blijft achter, schrijft de minister. “Ik heb op basis van de dialogen ook geconstateerd dat niet alle instellingen zo ver zijn gekomen met de risicoanalyses als ik had verwacht.” De AWTI wees er in een recent advies op dat niet alle betrokkenen binnen kennisinstellingen bewust zijn van de risico’s van internationale samenwerkingen in de huidige geopolitieke context. Dijkgraaf zegt dat hij de kennisinstellingen via de UNL en de VH nogmaals heeft opgeroepen om goede risicoanalyses uit te voeren. 

Sectorbeeld 

Komend jaar wil Dijkgraaf een externe audit uitvoeren om in kaart te brengen hoe instellingen nu omgaan met kennisveiligheid. De minister had dit onderzoek toegezegd tijdens een spoeddebat dat werd ingelast naar aanleiding van berichtgeving over samenwerkingen tussen Nederland en China op het gebied van defensie van Follow the Money en RTL Nieuws. De audit zal worden uitgevoerd door onderzoeksbureaus Oberon en Dialogic. Zij willen begin dit jaar bij de universiteiten starten en in het voorjaar de hogescholen behandelen. Ook NWO en de KNAW zullen onderzocht worden.  

De minister wil de resultaten van het onderzoek terugkoppelen naar de instelling ter verbetering van de bestaande procedures. Daarnaast is het de bedoeling om een sectorbeeld te schetsen, waarvoor de Oberon en Dialogic een kwalitatief verdiepend onderzoek zullen uitvoeren bij een aantal instellingen. De minister verwacht de resultaten van de universiteiten rond de zomer met de Kamer te kunnen delen. Het sectorbeeld van de hogescholen wordt verwacht rond december dit jaar. Bij het onderzoek zijn verschillende inlichtingen- en veiligheidsdiensten betrokken, net als de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV).  

China, Rusland en Iran 

Een ander middel dat de minister vorig jaar opzette is het Loket Kennisveiligheid. Bij dit loket kunnen instellingen onder andere aankloppen met vragen over specifieke situaties. “Indien er sprake is van hoge risico’s kan het loket een kennisinstelling dringend adviseren deze te mitigeren, dan wel de samenwerking niet aan te gaan”, schrijft de minister. “De verantwoordelijkheid voor de uiteindelijke risico-inschatting en risicomitigatie ligt bij de kennisinstellingen zelf.” 

Sinds de opening van het loket zijn er bijna honderdvijftig vragen ingediend. De meeste vragen gingen over internationale samenwerkingen met instellingen, bedrijven of onderzoekers die verbonden zijn aan een buitenlandse instellingen. Daarnaast gingen veel vragen over samenwerkingen met partijen uit China, Rusland en Iran. 

Internationale sancties 

Uit de vragen blijkt dat instellingen het lastig vinden om in te schatten wanneer een werkveld om wat voor reden dan ook sensitief is. De minister noemt hierbij specifiek vakgebieden waar sprake is van zogenaamde ‘dual-use’ kennis en middelen. Dat zijn kennis en middelen die kunnen worden ingezet voor zowel civiele als militaire doeleinden.  

Ook kwamen veel vragen binnen over welke internationale sancties precies gelden wat betreft kennisoverdracht. Momenteel staan bepaalde technische werkvelden onder verscherpt toezicht vanwege geldende sancties tegen Noord-Korea en Iran, schrijft de minister.  

Kennisveiligheid in de haarvaten van de instellingen 

Momenteel werkt OCW aan een toetsingskader voor individuen die in Nederland willen werken of studeren in zogenaamde risicovakgebieden. De bedoeling is dat mensen worden getoetst voordat ze een verblijfsvergunning aanvragen, zodat de resultaten meegenomen kunnen worden bij de beoordeling voor de vergunning. Dat betekent echter dat er geen bestaande wettelijke kaders zijn voor de wet- en regelgeving rondom de toets.  

Doordat er wetswijzigingen nodig zijn, zal de procedure voor de invoering van de toets langer duren. Eerder berichtte Dijkgraaf dat het toetsingskader dit jaar nog ingezet kon worden.  

De minister wil in het voorjaar de Kamer verder informeren over het nieuwe tijdpad. Tot die tijd wil hij meer inzetten op andere middelen zoals de audit en het Loket Kennisveiligheid. “Vanuit het loket start daarnaast een bewustwordingscampagne om kennisveiligheid tot in de haarvaten van de kennisinstellingen door te laten dringen”, schrijft Dijkgraaf. 


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK