Zonder activisme is de klimaatwetenschapper ongeloofwaardig
Heeft activisme een plaats in de wetenschap? De beweging Scientist Rebellion poogde die vraag te beantwoorden tijdens een bijeenkomst op de VU. Eerder betoogde Leo van Kampenhout in ScienceGuide dat wetenschappers een belangrijke rol hebben in de strijd tegen de klimaatcrisis. Koen Lemaire, Niels Debonne en Marthe Wens, alle drie werkzaam aan de VU, legden uit waarom activisme in de wetenschap niet alleen aanvaardbaar is, maar zelfs noodzakelijk.
IJskappen en permafrost
Tijdens de bijeenkomst in 3D – een studentikoze ruimte vol niet-passende meubels – gaf Wens een overzicht van de situatie. Volgens het meest recente IPCC rapport zijn we hard op weg naar een opwarming van meer dan 1,5 graad, het doel wat was vastgesteld in het Klimaatakkoord Parijs in 2015. Sindsdien is de uitstoot van broeikasgassen alleen maar gestegen, vertelt Wens.
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
“Een opwarming van 1,5 graad is een zogenaamd tipping point”, vertelt Wens. “Dat betekent dat bepaalde klimaatsystemen die nu stabiel zijn zullen destabiliseren.” Bij 1,5 graden smelt er meer permafrost en groeit de kans dat grote ijsschotsen in de Antarctische Oceaan instorten. Smeltende ijskappen zorgen voor een stijgende zeespiegel en wanneer permafrost smelt komt er methaan vrij. Beide processen zorgen op hun beurt weer voor nog meer opwarming. Volgens Wens moet de uitstoot van broeikasgassen drastisch verminderd worden om dit te voorkomen, nog meer dan in het Parijsakkoord is vastgelegd.
Rapporten en petities
Het activisme van Lemaire en Debonne komt voort uit de urgentie van de klimaatcrisis. “In de Institute for Environmental Studies van de VU werken mensen hier dagelijks aan”, vertelt Debonne. “Het is onmogelijk om te negeren hoe slecht het gaat.” Tijdens zijn promotie raakte hij steeds bezorgder en dacht hij veel na over doemscenario’s. “Ik besloot mij persoonlijk aan te passen; ik stopte bijvoorbeeld met vlees eten. Dat gaf me enigszins een gevoel controle te hebben, maar ik kan zelf de impact daarvan uitrekenen; dat is niet veel.”
Critici die vinden dat activisme niet in de wetenschap thuishoort stellen dat onderzoekers vooral goed onderzoek moeten doen om de maatschappij en de beleidsmakers zo goed mogelijk te informeren. “Natuurlijk zijn er veel manieren om een standpunt in te nemen, maar we hebben al zo veel geprobeerd”, verzucht Lemaire. “Wetenschappers hebben rapporten geschreven en petities ondertekend. God weet wat we allemaal hebben geprobeerd om duidelijk te maken dat we nu in actie moeten komen en nog steeds is er nauwelijks iets gebeurd de afgelopen dertig jaar.”
Rennen
Lemaire vindt dat hij juist gebruik moet maken van zijn positie als assistent professor om meer mensen bewust te maken van de ernst van de klimaatcrisis. “Als assistent professor heb ik juist meer verantwoordelijkheid dan anderen”, vertelt Lemaire. “Ik heb invloed, want ik geef les. Mensen moeten naar me luisteren tijdens de les. Als ik me niet inzet voor de planeet, wie dan wel? Als ik geen standpunt inneem, wie gaat er dan in actie komen?”
Debonne is het met hem eens. “Als ik niks doe zou ik het verkeerde beeld geven dat alles goed gaat. Dat is waarom ik vind dat docenten en onderzoekers actie moeten voeren. Je kan niet roepen dat het huis in brand staat om vervolgens rustig een kopje koffie te gaan drinken. Als je zelf niet gaat rennen, zullen mensen je niet geloven.”
De feiten op een rijtje
Een ander kritiekpunt is dat een activistische houding de neutrale en objectieve positie van de onderzoeker schaadt. Volgens Lemaire is de situatie wat betreft de opwarming van de aarde uitzonderlijk, omdat we zo dicht bij die tipping point zitten. “Ik ben ervan overtuigd dat we dicht bij een morele grens komen waar we niet langer kunnen zeggen, ‘Je legt jouw persoonlijke overtuigingen op en dat is niet goed’. We bevinden ons op onbekend terrein. Daarom denk ik dat het juist goed is om mijn visie over te brengen op mijn studenten.”
Debonne denkt wel dat er een risico is om je academische integriteit te schaden. “Als je niet duidelijk bent over wat je doet en waarom je het doet, kan dat je integriteit schaden. Je moet helder zijn over waar je mening begint en waar de wetenschap eindigt. Voor de klimaatcrisis hebben we de wetenschap aan onze kant, maar als we daar niet duidelijk over zijn is dat niet integer van ons. Dan doen we alsof we wetenschappers zijn, maar lopen we alleen onze eigen mening te verkopen.” Debonne let er zelf op dat hij altijd dicht bij de resultaten uit de IPCC rapporten blijft. “Als je een labjas draagt en jezelf presenteert als wetenschapper, zorg alsjeblieft dat je de feiten op een rijtje hebt.”
Tegelijkertijd vindt Debonne dat enig activisme juist de geloofwaardigheid van klimaatwetenschappers vergroot. “Het is ongeloofwaardig als je helemaal niks voor het klimaat wil doen. Ik zeg niet dat je een bruinkoolmijn moet gaan blokkeren, maar als je dit weet en je doet niets, ben je in mijn ogen niet geloofwaardig bezig.”
Ontslagen
De acties waarbij Debonne en Lemaire zich aansluiten vormen ook een persoonlijk risico voor hen. Afgelopen weekend reisden ze af naar het Duitse dorp Lützerath, dat ontruimd werd ter uitbreiding van de naastgelegen bruinkoolmijn en verdedigd door klimaatactivisten. Lemaire geeft toe dat er een risico is dat hij zijn plichten als onderwijzer niet na kan komen als hij gearresteerd wordt bij zo’n actie. Toch voelt hij een sterkere verantwoordelijkheid voor de klimaatzaak.
Ook Debonne weegt zijn persoonlijke overtuigingen af met de professionele praktijk. “Er zijn dingen in het departement waarmee ik het niet eens ben”, vertelt hij. “Bijvoorbeeld, we hebben banden met bedrijven in de fossiele brandstoffen en we vliegen de hele planeet over. Ik zou daar graag iets aan doen, maar ik weet dat ik dan ook weinig vrienden maak.” De postdoc wijst erop dat men in de academische wereld gebaat is bij het onderhouden van goede contacten. “Als je te veel ruzie maakt met, bijvoorbeeld, het bestuur, is de kans kleiner dat je bepaalde promoties of kansen krijgt.”
In de VS werd onlangs een onderzoeker van Oak Ridge National Laboratory ontslagen nadat ze tijdens een protest andere klimaatwetenschappers aanmoedigde om in actie te komen. Debonne verwacht niet dat hij ontslagen zal worden voor de acties die hij nu doet, maar hij weet dat het impact kan hebben op zijn carrière. “Als het neerkomt op de vraag tussen wetenschap en activisme, dan zou ik een activist zijn.”
