Coalitie weigert miljard voor basisbeurs te onderbouwen
Bij de oppositiepartijen bestond veel irritatie over het strikte budget van de minister. De compensatie van de pechgeneratie mag 1 miljard euro kosten; ook voor de herinvoering van de basisbeurs is ook niet meer dan jaarlijks 1 miljard beschikbaar. “Uw partij heeft samen met de andere coalitiepartijen 1 miljard gereserveerd, daarmee erkennend dat een vorm van compensatie op zijn plek is”, verwijt Peter Kwint (SP) zijn collega René Peters. “Het is een politiek besluit om het niet hoger te laten zijn dan dat ene miljard. Dan ben ik benieuwd waarop dat miljard is gebaseerd.”
Coalitie kan miljard voor basisbeurs niet onderbouwen
Die vraag kon Peters niet beantwoorden. Het is niet gebaseerd op opgedane schulden, maar ‘gewoon een bedrag’ dat is vrijgemaakt. De CDA’er gaf toe dat het beschikbare bedrag niet in de buurt komt van de opgelopen schulden van het leenstelsel, maar volgens hem is het ook ‘geen klein geld’.
Ook de ChristenUnie kon niet uitleggen waarom er voor een bedrag van een miljard is gekozen. “Ik weet niet precies hoe die gedachtenvorming in het kabinet heeft plaatsgevonden,” vertelde Stieneke van der Graaf. “Ik weet wel dat er een formatie heeft plaatsgevonden. In het coalitieakkoord is afgesproken dat er 1 miljard wordt ingezet om de basisbeurs te herinvoeren en dat er 1 miljard beschikbaar komt voor de tegemoetkoming.”
‘Dat prachtige, ronde bedrag’
D66-woordvoerder Jeanet van der Laan benadrukte dat haar partij, ondanks de politieke keuzes die zijn gemaakt, toch begrip heeft voor de situatie van studenten. “Met dat begrip kunnen studenten hun boodschappen niet betalen”, interrumpeerde Kwint. Van der Laan zei daarop dat ze niet bij de coalitieonderhandelingen aanwezig was en niets wist van de achterliggende berekeningen voor het budget. Frank Wassenberg van de PvdD trok, zichtbaar gefrustreerd, zijn conclusies. “Uiteindelijk, met een paar tussenstappen, is het enige wat we horen: het is opgeschreven, dus het is zo.”
De nieuwsbrief is exclusief toegankelijk voor medewerkers van onze partners.
Niettemin verzamelden Wassenberg en Kwint nog een keer moed toen vervangend VVD-woordvoerder Zohair El Yassini het spreekgestoelte betrad. “We zijn meegenomen in cirkeltjes”, aldus Wassenberg. “Ik hoop dat de heer El Yassini het antwoord gaat geven. Mijn vraag is: waar komt dat prachtige, ronde bedrag, die één met negen nullen, vandaan?” El Yassini verliet zich op dezelfde hulp als zijn coalitiegenoten, die geen van allen aanwezig waren bij de onderhandelingen en daarom alleen hetzelfde antwoord konden hanteren: hij wist het niet, want hij was niet bij.
Als de oppositiepartijen dit punt onder de aandacht wilden brengen, hadden ze dat ten tijde van de formatie moeten doen, vond de VVD’er.
Buiten het hekje
Hoewel het onduidelijk bleef hoe het budget tot stand is gekomen, was geen van de coalitiepartijen bereid ervan af te wijken. Volgens Lisa Westerveld van GroenLinks kan het kabinet meer budget vrijmaken door meer belasting te heffen op grote vermogens, maar Peters benadrukte dat de begroting uit het coalitieakkoord niet kan worden losgelaten. Het GroenLinks-kamerlid was bereid om naar creatieve alternatieven te kijken om een verruiming van de basisbeurs mogelijk te maken. “Maar we zitten met het dilemma dat de coalitie een hekje heeft bepaald en nu tegen ons zegt: ‘We kunnen niet instemmen met jullie voorstellen, omdat jullie buiten dat hekje naar bedragen gaan zoeken’”, aldus Westerveld.
Ook D66 draaide de kritiek om. Zo hield Van der Laan, die evenals haar coalitiepartners weigerde om de 1 miljard euro ter discussie te stellen, Westerveld voor dat bijvoorbeeld een verruiming van de aanvullende beurs voor mbo-studenten ten koste zou gaan van andere posten op de OCW-begroting.
Koopkrachtmaatregel
Ook bij de spreektijd van Volt stonden het CDA, D66 en de VVD in de rij om woordvoerder Koekkoek aan de tand te voelen over de financiële dekking. Wat Volt betreft gaat de inkomensgrens voor de aanvullende beurs omhoog, krijgen meer studenten recht op de koopkrachtcompensatie en komt er meer geld voor de compensatie van de pechgeneratie. “Er staan geen bedragen, geen uitvoering en geen dekking bij”, stelde Peters (CDA). “Als je een voorstel doet, moet het meer zijn dan ‘gratis bier voor iedereen’.”
Koekkoek geeft toe dat ze niet exact kan zeggen hoeveel de voorstellen van Volt kosten en waar dat geld vandaan moet komen. “Waarom niet? Omdat de exacte berekening van die 1 miljard mij bijvoorbeeld ook niet duidelijk is.” Het Volt-Kamerlid wees erop dat het geld voor de tijdelijke koopkrachtmaatregel die studenten zullen ontvangen, óók niet uit dat betwiste budget komt.
“Het leven is duurder geworden”
Verschillende partijen willen dat de tijdelijke koopkrachtmaatregel voor studenten wordt uitgebreid of zelfs structureel wordt ingevoerd. Het CDA, de ChristenUnie en D66 dienden zelfs een amendement in om ruimte te maken om deze maatregel te verlengen. “Het leven is duurder geworden”, stelde Van der Laan. “Onze verwachting is dat het leven volgend jaar niet goedkoper zal zijn, en het jaar daarop misschien ook nog niet.”
Habtamu de Hoop (PvdA) vroeg zich daarop af of de partijen daarmee erkennen dat studenten met het bestaande voorstel te weinig krijgen. Dat deden ze niet. Van der Laan gaf aan dat ze kritisch wil zijn, maar wel achter het voorstel staat zoals dat er nu ligt.
Rente voor vijf jaar vast
Naast een verlenging van de koopkrachtmaatregel willen de ChristenUnie, DENK en BBB dat studenten weer worden opgenomen in de koopkrachtberekeningen van het NIBUD. Sinds de invoering van het leenstelsel in 2015 worden studenten uit deze berekeningen gelaten. De partijen willen dat de financiële situatie van studenten beter in beeld komt bij de overheid.
Een andere omgang met de rente op studielening biedt de mogelijkheid om de financiële positie van studenten te versterken. Wanneer iemand afstudeert, wordt de rente voor vijf jaar vastgesteld. Zo krijgen oud-studenten niet te maken met jaarlijkse fluctuaties. Het CDA stelt voor om deze regeling te behouden, tenzij de rente daalt ten opzichte van de vastgestelde rente. Zo profiteert deze groep er ook van als de economie weer bijdraait. Volt wil graag duidelijkheid over een nieuwe methode om rente vast te stellen; de PvdD wil graag de rente bevriezen.
Ook minister kan bedrag basisbeurs niet uitleggen
Ook de minister kon niet uitleggen waarom er niet meer dan één miljard euro beschikbaar is voor de basisbeurs. Wel wees hij erop dat er, los van dat miljard, nóg een miljard euro extra wordt geïnvesteerd in het hoger onderwijs. Volgens de minister is het uiteindelijke financiële plaatje dus rooskleuriger. Rooskleurig kon Dijkgraaf de 1 miljard ‘erkenning’ voor leenstudenten echter niet maken. Hoe men het ook wendt of keert, en tegemoetkoming van ongeveer 1.400 euro beslaat slechts zo’n tien procent van de 14.000 euro aan misgelopen basisbeurs.
Andere door de Kamer gevraagde compensatiemiddelen wilde Dijkgraaf niet toekennen. Tot teleurstelling van Kwint (SP) en Koekkoek (Volt) komt er geen verlenging van het basisbeursrecht voor leenstudenten. Ook de inkomensgrens voor de aanvullende beurs wordt niet verhoogd, behalve via indexering door inflatiecorrectie.
Door het vaste kader van 1 miljard euro kon de minister alle amendementen voor extra budget meteen ontraden wegens een gebrek aan dekking.
Toekomstige basisbeurs onder druk
De minister deelde wel de zorgen van de Kamer over de toekomst van het studiefinancieringsstelsel. Vanwege de historische fluctuering rondom studiefinanciering riep de Raad van State de minister op om een systeem te bouwen dat robuust en stabiel is. Hiertoe riep ook Westerveld (GL) de minister op via een motie.
Volgens Dijkgraaf moest het systeem echter snel worden ingevoerd om de wens van de Kamer te honoreren dat de ingebruikname per 2023/24 kan plaatsvinden. De minister vond herbezinning op het systeem dus een terechte vraag, maar niet voor nu. Ook de dreigende ontwikkeling in de rentestanden, die het stelsel makkelijk onhoudbaar kunnen maken, vormen klaarblijkelijk niet voldoende aanleiding.
Mbo en internationalisering
Bij Westerveld (GL) en anderen was er irritatie over het feit dat de minister het mbo als belangrijk beschouwde, maar geen verdere verandering wilde in de financiële waardering ervan. Het gelijktrekken van zaken als inkomensgrens en rentestand zou weer een nieuw stelsel vereisen, wat nu dus niet im Frage was; er werd immers nog onderhandeld over het nieuwe stelsel van vandaag, aldus Dijkgraaf.
Ook op het gebied van de rente op studieleningen was Dijkgraaf bezorgd om de houdbaarheid van het systeem voor de toekomst. Volgens hem “worden studenten goed voorgelicht” over de gevolgen van leningen en rente, ondermeer via een tool op de website van DUO. Het bevriezen van de rente, zoals Wassenberg (PvdD) voorstelde, wilde hij dan ook ontraden. Wel ging hij in op het voorstel van Peters (CDA) om te onderzoeken of de rentestand voor vijf jaar vastgezet kon worden. Ook zou een hypotheekaanvraag van een student gebaseerd kunnen worden op de actuele schuld in plaats van de totale oorspronkelijke studielening.
Een laatste punt dat er nog met de haren bijgesleept werd, was dat van de internationalisering. De minister was eufemistisch toen hij zei dat de herintroductie van de basisbeurs “zeker geen afremmende werking” zal hebben op studenten uit het buitenland. Concrete maatregelen om aan te sluiten bij de voorgenomen stop op buitenlandse studenten kwamen er echter niet.
