Eerstegeneratiestudent wil ook rolmodel worden
Sinds de tweede helft van de vorige eeuw is er een groei van eerstegeneratiestudenten, oftewel studenten wier ouders zelf geen hoger onderwijs hebben genoten. De reden om te studeren is voor deze groep niet alleen een economische of sociale investering, maar ook de kans om als rolmodel te fungeren voor anderen met eenzelfde achtergrond, blijkt uit onderzoek. Deze bevinding is relevant voor beleidsmakers, omdat de reden tot studeren een goede voorspeller is van het studiesucces.
Gemiddeld genomen hebben eerstegeneratiestudenten minder studiesucces dan hun groepsgenoten met hogeropgeleide ouders. Een veel geopperde verklaring is een culturele kloof tussen deze academische nieuwkomers en de universitaire omgeving. Bij eerstegeneratiestudenten zou hun achtergrond meer nadruk leggen op sociale verbanden, terwijl docenten in het hoger onderwijs juist onafhankelijkheid propageren. Volgens de Vlaamse onderzoekers ligt de reden echter ook in de studiemotivatie.
Zelfbetering eerstegeneratiestudent
Waar het hoger onderwijs voor gevestigde studenten veelal dient tot zelfverwezenlijking als doel op zich, zijn er bij eerstegeneratiestudenten vaak meer utilitaire redenen voor de opleiding. Volgens de onderzoekers gaat het hierbij niet alleen om economische motieven, waarbij de universitaire studie zou verworden tot een vorm van ‘beroepsopleiding’. Ook van belang is de notie van intergenerationele mobiliteit, waarbij iedere generatie probeert hoger op de sociale ladder te komen dan de vorige. Dat maakt de reden om te studeren niet individualistisch, maar gemotiveerd door de omgeving.
De nieuwsbrief is exclusief toegankelijk voor medewerkers van onze partners.
Deze motieven zijn bijzonder frequent onder studenten in Brussel, waar ruim vijftig procent van de generatie jongeren in het lager onderwijs een (niet-westerse) migratieachtergrond heeft. Op de VU Brussel was 28,8 procent van de ondervraagden eerstegeneratiestudent en had 30,5 procent een migratieachtergrond. Deze groepen kozen bovengemiddeld vaak voor een studie met lucratief beroepsperspectief, zoals economie of bedrijfskunde. Deze keuze loont als een sociale investering.
Ook uit de Monitor beleidsmaatregelen 2020-2021, uitgevoerd door ResearchNed, bleek dat eerstegeneratiestudenten en studenten met een migratieachtergrond hun studiekeuze vaker laten afhangen van het beroepsperspectief.
Vooroordelen over eerstegeneratiestudent
De studiekeuze van eerstegeneratiestudenten was vaak echter niet in de eerste plaats utilitair, wijst het Vlaamse onderzoek uit. Het worden van een rolmodel voor anderen uit de eigen omgeving is ook een zwaarwegende reden. Een hooggewaardeerd beroep is te zien als een vorm van sociaal succes door het overwinnen van vooroordelen over de socioculturele achtergrond, terwijl er in dergelijke banen ook minder discriminatie voorkomt.
Hoewel deze groep studenten zich bij het nemen van die carrièrestap dus bewust is van de stereotypen aan de universiteit, kan het eventuele studiesucces hen wrang genoeg ook op afstand plaatsen van hun lageropgeleide achterban. Deze spagaat vereist een mate van culturele ‘code-shifting’ onder eerstegeneratiestudenten. Het willen zijn van een rolmodel veroorzaakt zo een spanning tussen studiesucces en studentenwelzijn. De etnische, sociale of seksuele identiteit kan dus een complicerende factor zijn voor deze studenten, maar uiteindelijk ook bijdragen aan sociale gelijkheid in het hoger onderwijs.
Door de aandacht bij de studiekeuze te verleggen van de consequenties naar de motieven kunnen onderwijsinstellingen beter aansluiten bij de nieuwe sociale diversiteit onder studenten. Uit eerder onderzoek bleek dat deze studenten behoefte hebben aan maatwerk.
