“Hoger onderwijs zou onderwijs hoger moeten aanslaan”
Twee weken geleden sprak ScienceGuide met Alexandru Iosup over het manifest om te investeren in de ICT-voorzieningen van de toekomst. Het uitblijven van deze investeringen raakt de Nederlandse samenleving in het algemeen maar het hoger onderwijs in het bijzonder. De hoogleraar waarschuwde voor een mogelijke brain drain onder topstudenten en -staf, een gebrek aan concurrentiekracht bij digibete opleidingen en de lokroep van Big Tech aan het onderwijs.
Prijs voor onderwijs is dodelijk voor onderzoeker
Het gesprek met de hoogleraar computersystemen (compsys) aan de VU over infrastructuur in ICT raakte links en rechts al aan de waarde van onderwijs. Iosup heeft een duidelijke visie op dit onderwerp. “Studenten haken vaak af door een gebrek aan enthousiasmering voor een cursus en het studiemateriaal. Helaas krijgt tech-onderwijs de reputatie complex te zijn en studenten af te schrikken. We moeten onderwijs relevanter, aantrekkelijker en op maat gemaakt aanbieden.”
Iosup heeft recht van spreken: in 2015 werd hij uitgeroepen tot Nederlandse Docent van het Jaar. Deze prijs hielp hem en zijn mededocent- en ondersteuningsteam om bestuurders te overtuigen van zijn onderwijsaanpak, waarbij sociale gamificatie (het verwerken van meer spelelementen) een rol speelt. Wat zijn carrière echter meer hielp, was het winnen van de Nederlandse Prijs voor ICT-onderzoek het volgende jaar. “Zonder die accolade was het winnen van een prijs voor onderwijs misschien eerder een academisch doodsvonnis geweest”, zegt Iosup.
Een optimale onderwijzer wordt namelijk al snel gezien als een ondermaatse onderzoeker. Dit heeft een belangrijke impact op de keuzes die jonge academici moeten maken. Volgens de VU-professor is herwaardering van onderwijs daarom noodzakelijk. “De erkenning van onderwijs is niet proportioneel met de inspanning. Het ‘hoger onderwijs’ zou onderwijs hoger moeten aanslaan. Zelfs excellent onderwijs krijgt niet dezelfde aandacht als gangbaar onderzoek. De doelen van Erkennen en Waarderen zijn fantastisch, maar met woorden moeten ook daden komen. De realiteit is minder gunstig voor deze ontwikkelingen. Toch heb ik hoop op een betere toekomst.”
Academisch systeem
De ontwikkelingen rond Erkennen en waarderen verdelen de meningen in academisch land. Prof. Iosup volgt de machtsstrijd op de voet, ook als voormalig lid van De Jonge Akademie. “Het academisch systeem gaat gebukt onder inertie: het is traag en er is weinig consensus. Ik ben een ongeneeslijke optimist met een roze bril, maar zelfs dan ben ik me er acuut van bewust dat sommige veranderingen buiten mijn macht liggen. Wel heb ik geleerd dat optimisme moet gaan om de richting van verandering, niet om het moment waarop dingen veranderen.”
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
De optimist over onderwijsvernieuwing ontleent dan ook pragmatisme aan zijn vakgebied. “Als de realiteit niet overeenstemt met je model, dan moet je je model aanpassen.” De hoop van de nieuwe generatie moet aan de academie echter niet verdwijnen, vindt Iosup. “Ik ben een voorstander van schaduwmacht, zoals in de Britse politiek. Laat de junioren van nu, die de leiders van over tien jaar zijn, aanwezig zijn bij bestuursvergaderingen – zelfs zonder stemrecht. Als de besluitvormers het contact met de jonge stemmen eenmaal verliezen, wordt dit slechts met veel moeite teruggewonnen.”
Druk op onderwijs dreigt brain drain te veroorzaken
De positie van jongeren in het hoger onderwijs staat momenteel onder grote spanning door studiedruk, internationaliseringsvraagstukken en huisvestingsproblemen. Wandelend van gebouw naar gebouw op de campus ziet Iosup de vraagstukken maar ook het potentieel met eigen ogen. “We hebben een grote instroom van nationale en internationale studenten. Die is nog gegroeid na de Brexit. Velen komen uit Duitsland en België. Ook onze stafleden zijn vaak internationaal. Daardoor komt er veel talent samen aan studenten en staf, wat leidt tot een hogere standaard.”
De internationale diversiteit maakt dat een alomvattende aanpak van studenteninstroom geen zoden aan de dijk zet, zegt Iosup. “Het is een politieke keuze om te gaan voor academische excellentie of een betere middenmoot, maar als systeemdeskundige weet ik dat we een afweging kunnen maken tussen de twee. Bij het opleggen van te veel beperkingen verdwijnt de top van internationale studenten en staf, want zij hebben veel andere mogelijkheden om elders aan de slag te gaan. Bij het terugdringen van de grote massa echter is het dan weer moeilijk om goed te beoordelen wat de kwaliteit is van studenten die we binnenlaten. We willen dit wel, maar we weten het niet altijd in een zo vroeg stadium. Uiteindelijk verhogen grote aantallen studenten ook de kans om toptalent te ontdekken en begeleiden tot success.”
Die aantallen zijn recent echter de pan uitgerezen, legt Iosup uit. “Een vak dat 120 studenten trok in 2017, heeft in 2023 inmiddels meer dan 600 studenten. Tegelijkertijd is de stafomvang slechts verdubbeld. De werkdruk in het onderwijs is daardoor veel hoger geworden. Medewerkers moeten naast onderwijs nog onderzoek doen, maar er zijn naar verhouding veel minder beurzen voor hen beschikbaar. Al met al is de situatie van junior-academici nu veel slechter dan vijftien jaar geleden. Als er nu iets verandert, is het pas over vijf jaar hersteld; zo niet, ben ik bang dat er een brain drain zou kunnen volgen.”
Wetenschap en samenleving
Hoewel de hoogleraar zelf heeft gezegd dat er grenzen zijn aan zijn geduld met de situatie in academisch Nederland, blijft hij sociaal zeer betrokken bij de Nederlandse samenleving. In 2020 is hij zelfs geridderd in zijn vaderland Roemenië wegens zijn vele verdiensten voor de Roemeense gemeenschap in Nederland. Ondanks de vele vooroordelen zijn Roemenen hier overwegend positief over de ruimdenkendheid en vrijgevigheid van Nederlanders. Zelf voert de VU-hoogleraar wel aan dat hij vrijwillig voor Nederland gekozen heeft. “De Nederlandse leefomstandigheden en de zorg die de samenleving toont, zijn exceptioneel.”
De werkomstandigheden voor wetenschappers zijn dat nu echter niet, weet Iosup. “In een goede week werk ik 60 à 70 uur; in een slechte week is dat 80 tot 100. Veel anderen in het onderwijs moeten hetzelfde doen, laat rapport na rapport zien. Er is een grote druk om te presteren en om andere taken op ons te nemen: valoriseren, verwoorden, verwerken. Niet iedereen zou alles tegelijk hoeven te doen. Al legt de samenleving meer druk op wetenschap, laat academici zich richten op wat wij het beste doen: wetenschap beoefenen, in ons onderzoek en in het klaslokaal. Veel van het beste onderzoek is gedreven door nieuwsgierigheid, onafhankelijk van externe invloeden. Om te presteren hebben wetenschappers gewetensrust nodig en moeten wij beschermd worden. Het moeilijkste is als academicus om goed werk te leveren en tegelijkertijd een empathisch persoon te blijven.”
Met Erkennen en Waarderen rijst de gedachte dat we wetenschap anders gaan belonen, hoopt Iosup. Met zijn eerbewijzen voor onderwijs, onderzoek en maatschappelijke betrokkenheid zou de mening van de academicus enige autoriteit mogen dragen. De hoogleraar gaat daarvan echter niet te snel naast zijn schoenen lopen. “Ik drink nog steeds kantinekoffie van twee euro en mijn studenten noemen me nog steeds bij mijn voornaam. Zo moet het wat mij betreft ook blijven.”
