Juist vakgericht onderwijs bereidt voor op veranderende wereld
Recent was Fontys in het nieuws door de negatieve ervaringen van een aantal docenten met de onderwijsvisie die is gebaseerd op het HILL-model. Dit soort onderwijs wordt geleid door de gedachte dat de student vanuit praktijkopdrachten zelf op zoek gaat naar de kennis die nodig is om de opdracht te kunnen uitvoeren. Door de student in (gesimuleerde) praktijksituaties te plaatsen, zou hij of zij veel gemotiveerder zijn om die kennis op te doen. Daarnaast zou kennis zo beter beklijven dan in traditioneel onderwijs.
In de nieuwe manier van werken is nauwelijks of helemaal geen sprake van lessen, en ageren docenten vooral als coaches die studenten begeleiden bij hun zoektocht naar de oplossingen voor de ‘urgente, authentieke problemen’ waarmee ze geconfronteerd worden. Ook verdwijnen de aan vakken gekoppelde ‘traditionele’ tentamens. Studenten worden slechts beoordeeld op zowel de zogenaamde ‘beroepsproducten’ die ze opleveren als hun reflectie op dat product.
Deze manier van werken zou beter aansluiten bij de wereld van vandaag, die razendsnel verandert, waarin kennis snel veroudert en waarin vaardigheden zoals de vaak genoemde ‘twenty-first-century skills’ aan belang zouden winnen. Het klinkt allemaal vooruitstrevend, maar er zijn ernstige bezwaren tegen te maken.
Verschraling van onderwijs
Voorstanders van dit soort onderwijs zeggen altijd dat kennis ook hier van groot belang is en blijft. Als kennis echter geen expliciet onderdeel is van het curriculum, maar veeleer iets dat indirect via een opdracht opgedaan moet worden, is het maar zeer de vraag in hoeverre studenten werkelijk op zoek gaan naar kennis en inzichten uit relevante vakgebieden en zich die kennis ook echt eigen maken. Dat zal in ieder geval beperkter gebeuren dan in een ‘traditionele’ opzet van onderwijs, waarin een bepaalde hoeveelheid leerstof gewoon vereist is.
Studenten zullen, als ze dat al kunnen, alleen op zoek gaan naar kennis die rechtstreeks bruikbaar is bij het uitvoeren van de specifieke opdracht waaraan ze werken. Daarmee hangt de kennisverwerving af van de toevallige beroepsspecifieke situaties waarin studenten geplaatst worden, en wordt de kennisverwerving vooral fragmentarisch.
Vakgebieden met een minder rechtstreekse relevantie voor de praktijk zullen helemaal het onderspit delven. Bij het doen van een marktonderzoek zal een student wellicht nog kijken naar de inflatie en wat recente cijfers in het rapport opnemen, maar tot een expliciete studie naar de werking en oorzaken van inflatie zal het onder zo’n opzet niet meer komen.
Probleem met beoordeling leerproducten
Bovenstaande ontwikkelingen worden versterkt door het niet meer rechtstreeks tentamineren van vakkennis en inzicht. Die kwaliteiten zou de student moeten etaleren in de reeds genoemde beroepsproducten. De criteria voor die ‘producten’ zijn echter veel minder exact dan de criteria voor vakdisciplines; daarnaast zijn de criteria voor beroepsproducten vaker multi-interpretabel en laten ze veel ruimte voor subjectiviteit in de beoordeling. Of een (afgestudeerde) student dus echt beschikt over bepaalde kennis en bepaald inzicht, is dan niet goed geborgd.
De nieuwsbrief is exclusief toegankelijk voor medewerkers van onze partners.
Het is daarenboven vaak praktisch onmogelijk om de leerproducten vakinhoudelijk goed te beoordelen. De genoemde coaches kunnen onmogelijk op meerdere terreinen echt deskundig zijn, dus zou de beoordeling door een team van docenten moeten worden uitgevoerd. Dat wordt een tijdrovende en kostbare exercitie. Om die reden gebeurt het dus ook niet, en maken zelfs zelfreflecties door studenten deel uit van de beoordeling.
Vaardigheid is iets anders dan kennis
Het vaak gemaakte onderscheid tussen ‘vaardigheden’ en ‘kennis’ is onterecht. Juist vaardigheden zoals kritisch denkvermogen en analytisch redeneren worden ontwikkeld door gerichte en intensieve studie van diverse vakken; economie, bijvoorbeeld. Met het bestuderen van zo’n vak en de bijbehorende modellen leert een student de relaties tussen verschillende variabelen begrijpen. Dat verbetert tevens het vermogen om analytisch te redeneren.
Hoewel die modellen de realiteit echt niet perfect beschrijven, reikt het studenten wel methoden aan om de wereld beter te begrijpen. Dit komt ook hun communicatieve vaardigheden ten goede. Alleen als je beschikt over een stevige kennisbasis, kun je associëren en verbanden leggen, jezelf helder en coherent uitdrukken, en een zinvol schriftelijk of verbaal betoog opzetten.
Toekomstig werknemer meer gebaat bij vakkennis
Het is dus maar de vraag of onderwijsvernieuwingen waarin gericht kennisverwerving niet meer centraal staat de student zoveel beter voorbereiden op een veranderende wereld. Die opvatting herbergt sowieso een tegenstrijdigheid. Als de wereld inderdaad zo snel verandert, ziet de baan van morgen er heel anders uit dan die vandaag, en zullen studenten na hun afstuderen in heel andere situaties terechtkomen dan de door hen in het onderwijs voorgeschotelde situaties. Met een stevige kennisbasis zullen ze dus beter beslagen ten ijs komen.
Reageren op dit stuk middels een ingezonden bijdrage? Neem contact op met de redactie via redactie@scienceguide.nl.
Anders dan de karikatuur wil, gaat het bij vakkennis en bijbehorende tentamens niet om het uit het hoofd leren van feitjes die snel verouderen. Een vak of discipline is geen verzameling van weetjes, maar een samenhangend stelsel van principes, modellen en inzichten die helpen de wereld beter te begrijpen. Het bestuderen daarvan traint de hersenen.
Onderwijs voor deze eeuw moet juist vakgericht zijn
Natuurlijk is het goed dat studenten tijdens hun opleiding ook aan interdisciplinaire projecten werken. Samenwerken leer je inderdaad niet uit een boekje. Kritiek leveren op de huidige ‘vernieuwingen’ betekent dan ook niet dat je een curriculum voorstaat met alleen hoorcolleges en schriftelijke tentamens. Het is belangrijk om verbanden tussen disciplines te kunnen zien en verder te kunnen kijken dan je eigen specialisme, zeker in de praktijk.
Dat heeft echter weinig zin als je zelf geen enkele discipline beheerst. Onderwijshervormingen in de 21ste eeuw zouden juist eerherstel voor het trainen van de hersenen via vakgericht onderwijs moeten inhouden. Wordt dat verwaarloosd, dan verschrompelen ook de essentiële generieke vaardigheden, het adaptatievermogen en de flexibiliteit van studenten.
