‘Nederland zwakke broeder in Europa qua Open Science-beleid’
De onderzoekers bestudeerden 46 beleidsdocumenten daterend tot eind 2020 uit 7 Europese landen: Duitsland, Frankrijk, Italië, Nederland, Spanje, het Verenigd Koninkrijk en Zweden. Deze landen scoorden het hoogste ten aanzien van wetenschappelijke publicaties (h-index). Via een thematische analyse waren drie aspecten van Open Science te onderscheiden in het instrumentarium: open input (kennisvergaring via vindplaatsen van onderzoeksdata), open proces (kennisinzicht via platforms voor wetenschapscommunicatie) en open output (via beleid ter verspreiding van toegankelijke kennis).
Volgens het onderzoek richten de landen zich het meest op Open Access en het minst op het thema van open wetenschapscommunicatie. Open output was daardoor belangrijker dan open proces en open input. Ook was er een groot gebrek aan Open Science-platforms, deels door juridische obstakels en protectionistisch beleid op nationaal niveau. Het Amerikaanse onderzoek vond de aandacht voor open peer review in Europa juist weer indrukwekkend. Tussen de zeven landen onderling bestonden vooral verschillen. In het algemeen had Duitsland de breedste interesse in alle aspecten van Open Science en Italië de geringste aandacht.
Nederland versus Europa
Nederland kwam er in Europees verband bekaaid vanaf op Open Science-gebied. Zo constateerden de onderzoekers geen overkoepelend beleid in open vindplaatssystemen, open voorpublicaties of een open toegankelijke onderzoeksaanpak. In het algemeen was er nauwelijks beleid voor open onderzoeksdata in Nederland. Vergeleken met de andere Europese landen kreeg open wetenschapscommunicatie middelmatig aandacht in beleid, evenals open output. De categorieën open input en open proces waren hier slecht geregeld. Qua totaal aan Open Science-beleid scoorde Nederland gemiddeld tot slecht in de Europese context.
De nieuwsbrief is exclusief toegankelijk voor medewerkers van onze partners.
Een vergelijking met de vooraanstaande Europese landen maakt nog duidelijker waarin Nederland tekortschiet. Qua open onderzoeksdata doet Nederland het ongeveer zo slecht als Duitsland en Frankrijk, maar veel minder dan het Verenigd Koninkrijk. In Open Access scoort Nederland evenals deze andere landen wel goed, maar elders is deze toegang meer verankerd in onafhankelijke stichtingen, terwijl Nederland alles op nationaal niveau heeft geregeld. Bovenal maakt Nederland een slechte beurt als het gaat om open wetenschapscommunicatie, hetgeen Engeland via stichtingen en Duitsland en Frankrijk via nationaal beleid hebben bestendigd. Er is dus werk aan de winkel voor Open Science in Nederland.
Deze constatering is confronterend in het licht van de ontwikkelingen rond Erkennen en waarderen. Binnen dit nieuwe beleid is Open Science een belangrijke indicator van academische kwaliteit, waar metrics en impactfactoren minder in gemoeid worden. Recent berichtte ScienceGuide echter nog dat niet alle groepen gelijke toegang hebben tot de instrumenten van Open Science in Nederland. Zo bestaat bij het Open Science Fund de voorwaarde van een vaste academische aanstelling, wat een aanvraag door aldaar ondervertegenwoordigde groepen minder waarschijnlijk maakt.
Open Science als toekomstmuziek
Hier ligt dus een uitdaging voor beleidsmakers en kennisinstellingen om van Nederland een gidsland in Europa te maken. Minister Dijkgraaf van OCW wil alvast beginnen met het ‘domme publicatiesysteem’ van closed access, zei hij op het Open Science Festival. Daar bleek ook dat er voor Open Science nog het nodige moet gebeuren aan veilige dataopslag, zo suggereerde SURF. Een ander aandachtspunt zijn zogenoemde rooftijdschriften, die enkel uit zijn op financieel gewin. De roep om Open Access drijft met name jonge wetenschappers in de armen van dubieuze of malafide uitgevers.
Recentelijk zijn er wel nieuwe initiatieven op het gebied van Open Science. In Nederland is er het Nationaal Programma Open Science, waarin ook een platform voor wetenschappers is voorzien. Tevens zijn de fundamenten gelegd van het Nationaal Centrum voor Wetenschapscommunicatie; hierover moet in april een adviesrapport verschijnen. Op Europees niveau bestaat de European Open Science Cloud, bedoeld voor open opslag, beheer, analyse en hergebruik van onderzoeksdata. De toekomst moet uitwijzen in hoeverre deze ontwikkelingen leiden tot een algehele omarming van het concept Open Science.
