Samenwerking met fossiele industrie maakt wetenschap schuldig aan klimaatschade
Dinsdag 30 augustus 2022 was een feestelijke dag voor de vicepresident onderzoek van Shell en de voorzitter van het domein Exacte en Natuurwetenschappen van de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Ter gelegenheid van tien jaar intensieve samenwerking overhandigden ze samen hun eindrapport aan de boegbeelden van de ‘topsectoren’ Chemie en Energie.
De Nederlandse belastingbetaler en het olie- en gasbedrijf legden in 2012 ieder twintig miljoen euro in, waarmee Shell in India zeventig jonge mensen kan screenen voor een PhD-plek in Nederland. De nauwe banden tussen overheid, wetenschap en fossiele industrie in een notendop.
Fossiele industrie gaat niets aanjagen
Die banden staan steeds meer onder druk. Dat komt deels door het voortschrijdend inzicht dat de fossiele industrie geen aanjager van de energietransitie is en dat ook nooit gaat worden. Als je iets verder kijkt dan reclamecampagnes en een groen project hier of daar, dan blijkt Shell na veertig jaar kennis over (en ontkenning van) klimaatverandering maar drie procent van haar omzet daadwerkelijk in hernieuwbare energie te investeren.
Bij BP werden de magere duurzaamheidsambities recent nog verder naar beneden bijgesteld. De ‘big five’ in olie en gas zijn niet van plan om de megawinsten te gebruiken voor een noodzakelijke koerswijziging waarbij we versneld afscheid nemen van fossiele brandstoffen.
Vervlechting wetenschap en fossiele industrie
Inzicht is belangrijk, maar de directe aanleiding van druk op de banden tussen de fossiele industrie, overheid en wetenschap is natuurlijk de eis van studenten en staf om die banden te verbreken. Hierdoor voelen universiteiten zich voor het eerst genoodzaakt om transparanter te worden. Die transparantie laat zien dat de rot in de Nederlandse wetenschapsfinanciering diep zit.
Volgen we het spoor van het geld terug, dan kom je van een PhD-project aan een technische universiteit uit bij een groter consortium met een vertegenwoordiger van Shell. De volgende halte is de publiek-private samenwerking die door de overheid aan de Nederlandse wetenschap wordt opgelegd. Het topsectorenbeleid van kabinet Rutte I is het voorlopige eindstation.
NWO als handelaar tussen wetenschap en bedrijfsbelang
Die topsectoren waren het paradepaartje van Maxime Verhagen (CDA), de toenmalige minister van Economische Zaken. In de lange nasleep van de financiële crisis kwam Verhagen met een platte boodschap voor de Nederlandse academische gemeenschap: “We zijn nu heel goed in het omzetten van publiek geld in excellente kennis. We willen nu ook heel goed worden in het omzetten van die kennis in geld.”
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
Een derde van het budget voor vrij onderzoek werd bestemd voor projecten die nuttig moeten zijn voor het Nederlandse bedrijfsleven. Vanaf dat moment fungeert NWO als tussenhandelaar die de hete aardappel van onderzoek en bedrijfsbelangen aan de Nederlandse wetenschapper mag doorgeven.
Wetenschap voor economische groei
Technische wetenschappers die voordeel hebben van deze verstrengeling, beroepen zich, gek genoeg, op academische vrijheid. Onderzoekers mogen toch uit vrije wil bepalen met welk bedrijf ze in zee gaan? Het individualisme dat hieruit spreekt verbloemt een realiteit die deze onderzoekers maar al te goed kennen. Juist in de technische wetenschappen is men immers aangewezen op geoormerkte potjes onderzoeksgeld waar het politiek-industriële complex zich het hardst doet gelden.
Naast langlopende financiering voor bedrijfsrelevante thema’s is daar recent nog het Nationaal Groeifonds bijgekomen. Ook daar moeten wetenschappers hun werk ondergeschikt maken aan het behoud van ‘economische groei op de lange termijn’ in samenwerking met de BV Nederland. Dat economische groei zelf een bedreiging is voor de leefbaarheid van de planeet, kun je in je projectvoorstel beter onvermeld laten.
Academische vrijheid verbloemt ‘greenwashing’
Academische vrijheid is meer dan een oneigenlijk argument. Het verbloemt dat elk gesponsord onderzoeksproject, hoe integer ook, legitimiteit verleent aan een industrie die deze legitimiteit steeds harder nodig heeft om te blijven vervuilen. Gerespecteerde academische instellingen verbinden hun goede naam aan foute partners. Kwalijker nog, ze houden daarmee het idee in stand dat deze bedrijven ‘innoveren’ en ‘hard bezig zijn met de transitie’ terwijl ze op hetzelfde moment nieuwe fossiele infrastructuur aanleggen die ons ver voorbij de anderhalve graad – of zelfs twee graden – opwarming brengt.
Mochten die vermeende innovaties ooit wat opleveren, dan zijn de doelen van Parijs al lang en breed uit zicht. Felicitaties voor de fossiele industrie en haar vertragingstactieken, condoleances voor de aarde en haar bewoners.
Misbruik van academische vrijheid
Academische vrijheid is een groot goed. Het is dus wrang dat ze misbruikt wordt om fossiele financiering te rechtvaardigen. Die financiering is immers zo vrij niet. Ze is verbonden met toenemende politieke druk op wetenschappers om onderzoek te verrichten voor bepaalde doelen en partners. Ze helpt daarbij de fossiele industrie aan een volstrekt onverdiend ‘groen’ imago.
Die vrijheid gaat ons niet brengen wat we nu het hardst nodig hebben: het versneld en door de overheid gestuurd uitfaseren van een bedrijfstak die wil ‘oppompen wat ze op kan pompen’ – ten koste van alles en iedereen.
