“Zelfregulerend leren kun je niet zelfregulerend leren”
Voordat hij echt begon, verklapte Sins alvast de kern. “‘Zelfregulerend leren’ betekent in wezen dat een student de baas is over het eigen leerproces. Zelfregulerend leren kun je echter niet zelfregulerend leren. Punt. Het wordt je áángeleerd.”
Gereedschap om te leren
Tijdens de openbare les voerde de lector veelvuldig zijn vroegere leraar Aardrijkskunde op. Die kwam de klas binnen, zette zijn tas neer en ging een lesuur lang los over graften, holle wegen en lösgronden in Zuid-Limburg. “Hij deed vooral aan kennisoverdracht. Hij wist het, wij moesten luisteren. Dat deed vermoeden dat we konden leren door te luisteren naar iemand die het weet. Hoe hij ons léérde leren, daaraan besteedde hij geen aandacht.”
Aan ‘leren leren’ besteedde Sins wel uitgebreid aandacht. Zo legde hij uit dat men bij zelfregulerend leren gebruikmaakt van een gereedschapskist met drie instrumenten: cognitieve strategieën (waarmee je kennis opneemt en je eigen maakt), meta-cognitieve strategieën (de ‘managers’ die zeggen welke methode je het best kunt gebruiken) en motivationele strategieën (de ‘motoren’ die je drijven). Mist iemand die motivatie, dan heeft de rest geen zin, aldus Sins.
Een mens gebruikt die strategieën voortdurend; zo ook de lector bij het voorbereiden van zijn openbare les. “Ik wist wat mijn doel was – heel toegankelijk vertellen wat zelfregulerend leren is en wat je als leraar zou moeten doen – en heb nagedacht over mijn argumentatie, het overbrengen van de boodschap, het verwerken van terugkoppeling, enzovoort.”
De vloek van kennis
Zo’n voorbereiding met het doel voor ogen is een complex proces, benadrukte Sins, maar wie de benodigde vaardigheden beheerst, vaart er wel bij. “Onderzoek laat zien dat leerlingen meer en beter leren als hieraan aandacht wordt besteed in de les.” Voor docenten ligt echter een probleem op de loer: de zogeheten ‘vloek van kennis’. Wie zelf al weet hoe iets moet, kan zich vaak moeilijk inbeelden hoe het is voor iemand die dat nog niet goed weet.
De nieuwsbrief is exclusief toegankelijk voor medewerkers van onze partners.
Ter illustratie haalde Sins een experiment aan waarin de ene helft van een groep een bekend ritme op tafel moest slaan en de andere helft van de groep moest raden om welk lied het ging. De eerste groep schatte in dat vijftig procent van de andere groep dit succesvol zou raden. In werkelijkheid gaf maar 2,5 procent van die groep het goede antwoord.
“Dat is de vloek van kennis”, herhaalde Sins. “Je weet iets en kunt je niet voorstellen dat een ander dit niet weet.”
Inspiratie uit de kinderliteratuur
Wat moet een leraar dan doen? Men kan ervoor kiezen een student autonomie te geven en haar zelfstandig die gereedschapskist laten ontdekken. Deze ‘indirecte bevordering’ illustreerde Sins aan de hand van een kinderverhaal waarin het nest van een kraai is weggewaaid. De te hulp gevraagde Koning Eland zegt dat ze het zelf maar moet oplossen – totdat hij per ongeluk wat takken uit een boom stoot, waarmee de kraai maar een nieuw nest maakt.
Sins richtte zich echter op ‘directe bevordering’. Toen Kikker hartkloppingen had, en blij en bedroefd tegelijk was, kon Haas hem vertellen dat hij verliefd was. Dat maakte Kikker dolgelukkig; nu wist hij tenminste wat er met hem aan de hand was.
Docenten kiezen vaak voor de Koning Eland-benadering, weet Sins; ze laten het hun studenten graag zelf doen. Tijdens observaties bij 90 basisscholen zag hij zelfs niet één school die expliciete, directe instructie gebruikte. “Kraai wist tenminste nog wat ze met die takken moest doen, maar vaak weten leerlingen of studenten dat niet; hun gereedschapskist is nog niet gevuld. Veel kennis die tijdens de les wordt aangeboden, blijft dus achter in de klas.”
Leren met ondertiteling
In de literatuur heet dat ‘blinde training’, vertelde de lector. “Dat betekent dat een docent de studenten niet informeert over de leerstrategieën die er zijn, en hoe, waarom en wanneer je die gebruikt. Studenten weten dan ook niet waarmee je als leraar bezig bent. Wil je hun voorkennis activeren en stel je een algemene vraag aan het begin van de les, dan denken zij misschien dat je een exact goed antwoord wilt horen en houden ze hun mond. Geeft iemand wel antwoord, dan denkt de docent: ‘Zie je wel, iedereen weet het.’”
Veel docenten ‘ondertitelen’ hun les niet, aldus Sins; ze lichten niet toe waarom ze tijdens de les iets doen. Ze zouden juist altijd moeten uitleggen wat ze doen, wanneer ze dat doen, waarom ze dat doen en hoe ze dat doen, benadrukte Sins. “Leg bijvoorbeeld uit dat ze moeten plannen, dat ze dat voorafgaand aan het leren moeten doen en tussentijds moeten reflecteren, waarom het nuttig is en hóe ze het moeten doen.”
Staat een docent daarbij stil tijdens de les, dan is dat geweldig effectief voor het leren van studenten, weet Sins uit onderzoek. “Daarmee vul je hun gereedschapskist. In een later stadium kun je dus wel gebruikmaken van blinde instructie; dan hoef je hen alleen nog te herinneren aan het plannen, want dat kunnen ze al zelf.”
Voordoen leidt tot grote winst
Zorgt een docent niet voor pedagogische ‘ondertiteling’ bij de les, dan worden studenten zonder gereedschap het bos in gestuurd. Toch zeggen veel docenten bij de Hogeschool Rotterdam dat ze hun studenten vooral beschouwen als vakgenoot of mede-professional, deelde bestuursvoorzitter Ron Bormans zijn waarneming. “Dat betekent dat ze de autonomie van de student op een verregaande manier respecteren. Maken wij ook brokken als we dat doen?”
In het hoger onderwijs wordt studenten graag autonomie gegeven, maar krijgen ze zelden de hulpmiddelen aangereikt die ze daarbij nodig hebben, zo werd vanuit de zaal geantwoord. “Als wordt gezegd dat een student hoofdstuk 5 moet voorbereiden, weet die student daarmee nog niet hoe hoofdstuk 5 het best kan worden voorbereid. Als je het als docent een keer voordoet, kun je studenten veel winst laten boeken.”
Scholieren krijgen leren niet aangeleerd
In het hbo komen veel studenten binnen die het moeilijk vinden om leerstrategieën in te zetten, weet Sins. “Ergens in het voorbereidende onderwijs is dat dus niet goed aangeleerd. Uit onderzoek is gebleken dat leerlingen in hun tijd op de middelbare school geen enkele ontwikkeling op het gebied van zelfregulerend leren lieten zien. Oftewel, het werd hun niet aangeleerd. Als ze zonder die kennis op het hbo komen, moeten we hun dat eerst aanleren.”
