Centrum voor wetenschapscommunicatie voorbij de marketing en PR
In opdracht van de minister van OCW hebben Ionica Smeets (Universiteit Leiden) en Alex Verkade (Regieorgaan SIA) een advies opgesteld voor een nieuw centrum voor wetenschapscommunicatie. De kwartiermakers komen tot de conclusie dat er nog veel verbeterd kan worden en komen met concrete voorstellen.
Te vaak nog marketing en PR
Op institutioneel niveau wordt wetenschapscommunicatie namelijk regelmatig gelijkgesteld met corporate communicatie, PR, marketing of studentenwerving, zo stellen de kwartiermakers. Deze vorm van communicatie heeft het snel over mooie resultaten, gericht op potentiële studenten of stakeholders als passende doelgroepen. Luisteren naar de kennis van niet-wetenschappers, aandacht hebben voor proces en methode van wetenschap, en communiceren met mensen die verder van de wetenschap af staan, ligt soms minder voor de hand, zo stellen de verkenners.
Wetenschapscommunicatie door wetenschappers wordt daarnaast te weinig erkend en gewaardeerd als onderdeel van hun wetenschappelijke werk, en soms zelfs impliciet beschouwd als liefhebberij. Dit maakt dat wetenschapscommunicatie verwordt tot een hobby, die afhankelijk wordt van persoonlijke motivatie en van de mogelijkheid om naast het werk nog iets extra’s te doen. Lang niet iedere wetenschapper heeft echter die gelegenheid, zo zeggen Smeets en Verkade. Een bijkomend probleem is het gebrek aan erkenning van de benodigde professionele expertise om wetenschapscommunicatie goed te bedrijven.
Gesprekken met zeer kritische burgers
Het vertrouwen in de wetenschap is tanende, concluderen Smeets en Verkade uit gesprekken die zij hebben gevoerd. “In gesprekken met zeer kritische burgers en een Kamerlid van Forum voor Democratie komt naar voren dat het niet de wetenschap als zodanig is die door hen gewantrouwd wordt. Integendeel: alle gesprekspartners voelen zich juist voorvechters van een zuivere, onafhankelijke wetenschap”, schrijven de kwartiermakers.
“Hun wantrouwen, dat er wel degelijk is, betreft politieke en andere partijen buiten de wetenschap die de onafhankelijkheid van die wetenschap zouden bedreigen. Zij maken zich zorgen dat via partijdige wetenschapscommunicatie het eerlijke verhaal van wetenschap vertroebeld zou worden en dat alleen de verhalen die in een bepaald politiek straatje van pas komen de burgers bereiken.”
Ook berichten over fraude en belangenverstrengeling komen het vertrouwen in de wetenschap niet ten goede. De kwartiermakers zien daar een taak voor wetenschapscommunicatie. “Tegen fraude, belangenverstrengeling, machtsmisbruik en andere integriteitszaken valt niet op te wetenschapscommuniceren. Tegelijk kan wetenschapscommunicatie helpen om te laten zien dat dit soort uitwassen niet representatief zin voor de wetenschap als geheel.”
Vertrouwen en wederkerigheid
In vertrouwen zit een grote component van wederkerigheid, zo stellen de kwartiermaker. Op dit moment is het merendeel van de wetenschapscommunicatie-activiteiten nog eenrichtingsverkeer. Als men wil werken aan wederzijds vertrouwen, is er meer interactie nodig en moet men vaker gelijkwaardig met elkaar in dialoog.
Het Nationaal Expertisecentrum Wetenschap & Samenleving (NEWS) moet dat bewerkstelligen en het bestaande en toekomstige veld als katalysator versterken. Het NEWS zal dit doen door ervoor te zorgen dat de bestaande kennis over wetenschapscommunicatie wordt gedeeld en gebruikt, door uitvoerders van wetenschapscommunicatie te verbinden met experts, en door het verbeteren van randvoorwaarden voor het stimuleren van goede wetenschapscommunicatie.
Meedenken en stimuleren
De kwartiermakers melden ook wat het centrum níet gaat doen. Zo zal het geen wetenschapscommunicatie-activiteiten organiseren of financieren die speciaal op burgers zijn gericht, geen trainingscentrum worden en geen communicatie-onderzoek doen. Er zijn in het veld voldoende andere partijen die deze taken uitvoeren; het Nationaal Expertisecentrum Wetenschap & Samenleving moet niet met deze partijen concurreren, zo is de opvatting.
Als tweede eenduidige conclusie schrijven de kwartiermakers dat het centrum een zelfstandige organisatie moet worden. Dat garandeert onafhankelijkheid van deelbelangen en is de enige manier om te zorgen voor een breed draagvlak in het hele veld, denken zij.
Kritische vrienden
Een sterke directeur en een team met diverse competenties zijn cruciaal voor het succes van het Nationaal Expertisecentrum Wetenschap & Samenleving. Daarnaast krijgt het centrum een bestuur met draagvlak en een stevig statuur, evenals een stuurgroep waarin belanghebbenden uit het kennisveld vertegenwoordigd zijn.
De minister laat in een reactie weten dat hij wil waken voor te veel onafhankelijkheid. “Ik onderschrijf het belang van onafhankelijkheid, maar wil er ook voor waken dat het centrum te veel los komt te staan van het veld en daarmee impact en toekomstperspectief zou kunnen missen. Ik wil daarom een goede balans vinden tussen commitment van het veld met veel deelbelangen en een onafhankelijke positionering om de overkoepelende doelen te kunnen verwezenlijken.”
