De Kamer heeft zorgen over de academische vrijheid
Het debat werd aangevraagd door VVD-Kamerlid Hatte van der Woude, die stilstond bij kennisveiligheid en de verdeling van het extra onderzoeksgeld. De VVD wil dat er meer wordt geïnvesteerd in bèta-onderzoek en dat het extra geld niet als een pannenkoek over Nederland wordt verdeeld. De minister bekostigt nu het verleden in plaats van de toekomst van Nederland, zo stelde Van der Woude. Tot haar grote teleurstelling gaf de minister echter aan dat het half miljard aan extra investeringen nu verdeeld wordt op basis van studentenaantallen.
De Socialistische Partij uitte tijdens het debat zorgen over de academische vrijheid. SP-Kamerlid Peter Kwint begon zijn betoog met een citaat voor een tegeltje: “Waar wetenschap ondermijnd wordt, is kennis uiteindelijk vogelvrij.”
Wordt een verstoorde arbeidsrelatie niet misbruikt?
Kwint wilde daarom praten over de ontslagen onderzoeker aan de Rijksuniversiteit Groningen. “Onlangs werd er een kritische docent ontslagen in Groningen, tot grote onvrede van een groot deel van de wetenschappelijke gemeenschap. Wil de minister specifiek kijken naar het punt van die verstoorde arbeidsrelatie?”, vroeg Kwint. Dat is het punt waarop de rechter de RUG toestaat Täuber te ontslaan.
“Wordt dat niet te makkelijk ingezet? Want als je lang genoeg een conflict hebt, raakt een arbeidsrelatie al snel verstoord en kan het eindpunt zo zijn dat een kritische wetenschapper of een docent die zich uitspreekt uiteindelijk het onderspit delft”, aldus de SP’er.
Kwint wil daarom beter geborgd hebben dat docenten zich in het maatschappelijk debat kunnen uiten, zonder dat zij zich meteen zorgen hoeven te maken over hun positie binnen een hoger onderwijsinstelling.
Zorgen om academische vrijheid
Ook Lisa Westerveld van GroenLinks maakt zich zorgen over de academische vrijheid. Daarbij noemde ze het recente rapport van het Europees Parlement over de zorgwekkende ontwikkelingen van de academische vrijheid in Nederland. “Het EP maakt zich zorgen over het grote aantal tijdelijke contracten, maar ook over het hiërarchische karakter van de bestuursstructuur. Dat schaadt de academische vrijheid.”
Niet alleen over links, ook over rechts baart de staat van de academische vrijheid zorgen, bijvoorbeeld bij JA21 en de PVV – zij het dan over een andere boeg. “Het kan en mag niet zo zijn dat de academische vrijheid wordt bedreigd omdat wetenschappers en studenten zich onder de vlag van diversiteit en inclusie in een ideologische mal moeten persen die de hunne niet is,” zo zei Nicki Pouw-Verweij van JA21.
“Ik vraag de minister of hij bereid is erop aan te dringen dat de bewaking van de academische vrijheid ook betekent dat universiteiten en hogescholen worden gevrijwaard van het opdringen van welk gedachtegoed dan ook.”
Vrijheid van academische meningsuiting
In brede zin zei de minister dat een universiteit moet staan voor de ruimte om zoveel mogelijk verschillende meningen te berde te brengen. “Er moet een soort vrijheid van academische meningsuiting zijn. Dat betekent dat het gesprek wordt gevoerd volgens de academische regels, op basis van onderzoek, op basis van feiten en onder goede begeleiding van docenten. Vooral wanneer het gaat om gesprekken tussen studenten.”
Met betrekking tot het punt van Kwint over het beter beschermen van de positie van docenten, zei de minister dat hij dit meeneemt in zijn aanpak voor sociale veiligheid. Een brief daarover zal hij binnenkort naar de Kamer sturen, beloofde hij. Daarin zal hij ook ingaan op verstoorde arbeidsrelaties.
Ten aanzien van tijdelijke contracten en academische vrijheid stelde Dijkgraaf dat de minister van Sociale Zaken ook een einde wil maken aan draaideurconstructies. Dat zal een weerslag hebben op de tijdelijke contracten in de academische wereld.
Ook de zorgen van rechtse partijen over academische vrijheid en het gebrek aan diversiteit van stemmen in het academische debat worden door de minister gedeeld.
Vaak hebben tegengeluiden geen gelijk
“Je moet tegengeluiden hebben in de wetenschap, hoewel ze niet vaak gelijk hebben”, zei de minister. “Dat is nu eenmaal het geval bij tegenstemmen. Het debat binnen de wetenschap wordt alleen maar sterker als er verschillende geluiden zijn. Als onderzoeker weet ik uit ervaring dat je zelf degene bent die het makkelijkste voor de gek gehouden kan worden. Dan is het gewoon fijn om kritische collega’s te hebben.”
PVV’er Beertema stond ook uitgebreid stil bij de kwestie-Buijs op de UvA, maar daar wilde de minister zijn vingers niet aan branden. Hij zei dat hij het onderzoek van de UvA op dit punt wil afwachten. Dat wordt onder leiding van de Leidse oud-rector Carel Stolker uitgevoerd.
Kritiek op Erkennen en Waarderen zwelt aan
Waar eerst alleen Hatte van der Woude lichtelijk kritische vragen had over het Erkennen en Waarderen-programma, is het protest in de Kamer nu verder aangezweld. Onlangs stelde het CDA al kritische vragen; ook de SGP en JA21 uiten inmiddels felle kritiek op dit programma. De discussie over Erkennen en Waarderen begint zich daarmee steeds meer af te spelen langs de Links-Rechts-as in de Kamer. Conservatievere partijen zijn sceptisch en zien veel beren op de weg, progressievere partijen zijn over het algemeen positief.
In de maand april doet ScienceGuide onderzoek naar de ervaringen met en opvattingen over het Erkennen en Waarderen-programma. Alle wetenschappers van universiteiten en kennisinstellingen worden uitgenodigd de enquête in te vullen. Klik hier voor de enquête (en hier voor de Engelstalige versie).
Jeanet van der Laan van D66 zei: “Ik denk dat de wetenschap brede erkenning en waardering van de kwaliteit nodig heeft en dat iedereen daar iets aan heeft. Ik vind het ook echt heel goed dat er nu een roadmap ligt die unaniem is ondertekend. Dus ik zou eigenlijk tegen de wereld willen zeggen: ga zo door!”
We weten nog helemaal niet wat de impact gaat zijn
Na deze lofprijzing probeerde Van der Woude wat nuancering aan te brengen. De VVD’er benadrukte dat Nederland zich in een internationaal speelveld bevindt. “We weten nog helemaal niet wat de impact gaat zijn. Hoe ziet mevrouw Van der Laan onze internationale positie als we dit programma doorzetten? Hoopt ze dat het gewoon goed komt?”
Van der Laan gaf aan dat zij minder waarde hecht aan de internationale positie die gebaseerd is op rankings die weer gebaseerd zijn op het aantal publicaties en subsidies. Ze begrijpt niet waarom de kwaliteit van ons onderzoek zal worden aangetast omdat we een minder goede positie hebben op een internationale ranking. Dat doet namelijk niets af aan de kwaliteit van het onderzoek, aldus de D66’er. Op dit moment hecht ze dus minder belang aan die rankings.
Van der Laan gaf aan dat zij graag door wil met Erkennen en Waarderen en dat ze vervolgens zullen kijken waar ze uitkomen. Ze gaf aan tot nu toe niet gehoord te hebben van grote risico’s.
Fellere kritiek kwam rechts van de VVD, namelijk van Nicki Pouw-Verweij van JA21. Zijn promoveerde onlangs in de Geneeskunde. “Het klinkt lief, zacht en aardig: door de nieuwe manier van Erkennen en Waarderen moet er minder gewicht komen te liggen op onderzoek, publicaties en werk. NWO spreekt over een doorgeslagen publicatiedrift. Dan bekruipt mij toch een beetje de indruk dat het E&W-programma veel scherpe randjes van de wetenschap probeert af te halen. Wetenschap is echter topsport. Slaan we met dit programma niet door? Ik kan me zelfs voorstellen dat ze zich in China wezenloos lachen om deze therapeutische benadering van wetenschap.”
Gevoelig voor mooischrijverij
Roelof Bisschop van de SGP was blij om te zien dat er in de wetenschap prestatie-indicatoren en prestatieafspraken zijn, maar hij vroeg zich af of het Erkennen en Waarderen-programma niet te ver doorslaat. Zo heeft de SGP bedenkingen bij het narratieve cv als alternatief voor de indicatoren. Wordt de visie van de onderzoeker niet te gevoelig voor mooischrijverij, vroeg Bisschop zich af.
De minister zei dat hij geen enkele reden heeft om te denken dat het onderzoeksklimaat in Nederland wordt aangetast met Erkennen en Waarderen. “De rankings zijn altijd heel erg lastig, want dat heeft ook te maken met wat de competitie doet. Als China enorm investeert, dan gaan Chinese universiteiten omhoog. Ik denk zelf dat ik op dit moment geen enkele indicatie heb dat onze manier om dingen te beoordelen het onderzoeksklimaat in Nederland op negatieve wijze beïnvloedt.”
Over het narratieve CV zei de minister dat er altijd gebruik wordt gemaakt van een evidence-based CV. Het moet altijd op feiten zijn gebaseerd, benadrukte hij. Daarbij kan het de ene keer gaan over een aantal citaties, en een andere keer over grote prijzen of iets dat tot een grote technologische ontwikkeling heeft geleid. Er zal dus altijd ruimte voor maatwerk zijn, zo zei de minister.
Ik ga heel voorzichtig zijn
Tot slot bracht Hatte van der Woude haar zorgen over dit antwoord onder woorden door ook te benadrukken hoe gevoelig dit onderwerp ligt in de academische gemeenschap. “Ik ga heel voorzichtig zijn, want het ligt heel gevoelig. Bij NWO gebeurt er nu iets anders dan de minister zegt. Alle metrics liggen er nu uit bij NWO”, zo beweerde de VVD’er. “Er is een flinke groep wetenschappers die zich daar zorgen over maakt en zich niet gehoord voelt. Ik blijf dit net zo lang vragen totdat ik antwoord heb. De AWTI zegt ook: we kunnen niet zeggen dat dit niets doet met de internationale positie van Nederland. Dat is wat anders dan juichen: er is niks aan de hand.”
De minister zei dat NWO nu zelf ook onderzoek doet naar deze evidence-based CV’s. In het najaar hoopt hij de Kamer daarover te informeren.
