‘Erkennen en Waarderen-programma is niet gelijk de gouden standaard’
Sinds augustus 2022 is prof. dr. Arfan Ikram voorzitter van financieringsorganisatie ZonMw. Tevens trad hij toe tot de raad van bestuur bij NWO. Als voorzitter van ZonMw is hij ook regiegroepslid van het Erkennen en Waarderenprogramma. Leiden deze uiteenlopende rollen tot tegengestelde belangen? Tijdens het jongstleden Erkennen en Waarderenfestival sprak ScienceGuide met prof. Ikram over de positieve en de kritische geluiden omtrent de nieuwe wetenschapscultuur.
Medisch middenveld
Een eerder ingezonden opinie op ScienceGuide toonde dat medici Erkennen en Waarderen met argusogen volgen. Prof. Ikram is zich ervan bewust hoe de hazen lopen binnen het medische veld van ZonMw. “De reacties zijn gevarieerd. Als ik ze bij elkaar zou rapen, zijn ze positief kritisch maar ook geïnteresseerd. We zijn nu een beweging gestart, maar mensen zijn benieuwd wat het gaat opleveren. We zijn er nog niet, dus er is ook genoeg kritiek.”
Toch is Ikram optimistisch over de toekomst. “Mensen zien dat waar we naartoe gaan, een betere plek is dan waar we vandaan komen. Daar is men het grotendeels wel over eens: hoe het was, dat moest echt veranderen. Dat was niet gezond meer. Veel mensen vonden het oude systeem raar, maar durfden niet te vragen waarom het zo was en of het moest blijven. Wat ik zo mooi vind aan Erkennen en Waarderen, is dat die cruciale vragen nu wel worden gesteld.”
Een dergelijke vraag is de impactfactor van tijdschriften, waar de discussie rond Erkennen en Waarderen zo ongeveer is begonnen. Ikram liep hier ook in zijn eigen loopbaan tegenaan. “Vrij snel kwam ik erachter dat dit een heel rare maat is, die ook bespeeld wordt door de tijdschriften zelf. Dat werd als een waarheid aangenomen, en wij gingen daarin mee. Nu zie ik dat anderen dezelfde worsteling hebben gehad en daar ook actie op willen ondernemen. Ik ben blij dat ik vanuit ZonMw hieraan een bijdrage kan leveren.”
Erkennen en Waarderen als cultuuromslag
Ondanks zijn bestuursfuncties bij zowel ZonMw als NWO ziet de hoogleraar zichzelf niet als een grote roerganger. “Als regiegroep hebben we met een aantal partijen het voortouw genomen, maar het is echt niet zo dat wij alle wijsheid in pacht hebben. Ook voor ons is het een leerproces, met name door de vragen die ik soms krijg uit het veld. Hetgeen wij bedenken, is niet gelijk de gouden standaard. We zullen ons soms achter de oren krabben of we het niet toch beter zus of zo hadden moeten doen. Het is ook niet top-down bedoeld, maar het moet een dialoog en wisselwerking zijn. We’re all in it together.”
Dat moet ook voor jonge academici gelden, voor wier positie op het Erkennen en Waarderenfestival aandacht werd gevraagd. “Er is een zichtbare intentie om voor deze onderzoekers te zorgen. Ik kan nu al zeggen dat dit niet in een keer goed zal gaan. Dat zou te hoog gegrepen zijn. Het gaat erom dat we met zijn allen dit gesprek blijven voeren. De jonge, kwetsbare onderzoekers zijn ook onderdeel van het gesprek. Wij willen ervoor zorgen dat er geen verloren generatie ontstaat. We hopen dat er langzaam een cultuuromslag optreedt, maar qua tijdslijn is dat niet morgen al voor elkaar.”
Ikram is blij dat de positie als regiegroepslid op zijn pad is gekomen, ook al leiden zijn diverse taken tot lange dagen. Toch trekt hij lessen over werkdruk uit het Erkennen en Waarderenprogramma. “Ik probeer wel heel bewust een werk-privébalans te vinden. In de academie kun je altijd meer doen als je door de rangen heen gaat. Als je een publicatie of subsidie hebt, dan is er een feest en ga je op naar de volgende. Er was nooit een leidinggevende of supervisor die mij op de schouder klopte en zei: ‘Je hebt het heel goed gedaan; doe maar even rustig aan.’ Bij Erkennen en Waarderen zie je dat die balans veel zichtbaarder is.”
Gulden middenweg
De balans bewaren vindt Ikram ook van belang in het horen van voor- en tegenstanders bij Erkennen en Waarderen. De hoogleraar hecht hierbij aan historisch besef. “De situatie zoals die was, was niet houdbaar. We zitten nu in een proces, maar we zijn er nog niet. Dat er geluiden voor en tegen zijn, is juist goed om het proces beter te kunnen inrichten. Ik spreek regelmatig mensen die tegengeluiden laten horen. In die gesprekken merk je dat ons uiteindelijke doel hetzelfde is: bijdragen aan welzijn en welvaart van de samenleving. Daarvoor moeten we de beste mensen het beste onderzoek laten uitvoeren.”
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
Volgens Ikram is iedereen het dus eens over de hoofdlijnen van Erkennen en Waarderen. “Op deze manier haal je meteen de angel uit de discussie als tegenstanders gelijk proberen te krijgen. In het proces van Erkennen en Waarderen bewegen we ook naar die middle ground toe.” Toch is de hoogleraar realistisch. “Ook als je in de middenweg gaat zitten, zullen er altijd prikkels ontstaan die je niet had voorzien of gewild. Je moet continu kijken wat je over het hoofd hebt gezien. Er is niet een eindpunt waarop we het dossier gaan parkeren en het de komende twee generaties maar op deze manier doen.”
Kritisch geluid bij Erkennen en Waarderen
Een voortschrijdend inzicht over de gulden middenweg is ook van toepassing op Ikrams eigen kijk naar het Erkennen en Waarderenprogramma. “In eerste instantie leek het alsof de verandering totaal de andere kant op ging: we moeten alle kwantitatieve parameters loslaten en het wordt een verkooppraatje. De waarheid zal ergens in het midden liggen. Als subsidieverstrekker gaat ZonMw nu ook aan het evidence-based cv, waarin er ruimte is voor kwantitatieve parameters maar ook voor kwalitatieve toelichting.”
Dit gemengde geluid blijkt ook uit het feit dat Ikram twee jaar geleden de kritische brief van hoogleraren heeft ondertekend. “Die brief is geschreven in een situatie dat men van het oude naar iets nieuws ging. Het oude is niet goed, maar al het kwantitatieve loslaten evenmin. In de periode dat het pendulum helemaal naar de andere kant was geschoven, kwam die brief als een tegengeluid. Het signaal dat ik wilde afgeven, is dat de waarheid waarschijnlijk in het midden ligt. Ik hoop dat we daar nu naartoe gaan.”
Ikram ziet het dus zeker als zijn taak in de regiegroep om dat kritische midden te bewaken. “Uiteindelijk zijn wij met zijn allen het onderzoeksveld en de onderzoeksgemeenschap. Of iemand voorstander of kritisch is, maakt van die persoon geen goede of slechte onderzoeker. Niemand is erbij gebaat om er een debat of discussie van te maken. Het moet een wetenschappelijke verhandeling zijn, waarin je kritische geluiden en verschillen van mening hebt, maar wel het gemeenschappelijke doel voor ogen houdt. Agree to disagree. Ook de mensen met ‘kritische geluiden’ moeten aan boord blijven.”
Onderwijs en onderzoek
De oplettende lezer merkt dat Ikram het meermaals over onderzoek heeft. Hoe verhoudt hij zichzelf tot de discussie over onderzoek en onderwijs in Erkennen en Waarderen? “Onderzoek moet een criterium zijn, maar ik weet niet of het het hoofdcriterium moet zijn, in de medische hoek of elders. Als je kijkt naar de universitaire rangen, dan heten die universitair docent, hoofddocent en hoogleraar. Dat echoot dat je primaire taak onderwijs moet zijn. Ik denk dat onderwijs een van de meest efficiënte manieren van kennisdisseminatie is.”
Zelf ziet Ikram onderwijs dan ook niet als ondergeschoven kind. “Ik voel zelf persoonlijk heel veel passie en voldoening bij het onderwijs. Als methodoloog kan ik passief wachten totdat men me citeert, maar juist door het in mijn colleges te verwerken weet ik zeker dat ik een groot bereik heb. Wat mij betreft zijn onderzoek en onderwijs equivalente taken. Wat je aan de academie nog altijd terug ziet komen, is dat een onderzoeksprofiel zwaarder wordt gewogen dan een onderwijsactiviteit. Dat probeer ik gelijk te trekken, en zo ontstaat er ruimte voor mensen die zich een onderwijsprofiel willen aanmeten. Dat is waarin Erkennen en Waarderen een cultuurverandering wil zijn.”
In de maand april doet ScienceGuide onderzoek naar de ervaringen met en opvattingen over het Erkennen en Waarderen-programma. Alle wetenschappers van universiteiten en kennisinstellingen worden uitgenodigd de enquête in te vullen. Klik hier voor de enquête (en hier voor de Engelstalige versie).
Meten is weten
Bij die cultuurverandering ziet de voorzitter van ZonMw de meerwaarde in van meetmomenten zoals de cultuurbarometer van het Erkennen en Waarderenprogramma, maar ook de enquête van ScienceGuide. “Als onderzoeker, epidemioloog en methodoloog ben ik kwantitatief ingesteld: hoe meer metingen er zijn, des te completer kun je het beeld krijgen. Meer datapunten kunnen meer informatie verschaffen. Ik ga niet bij voorbaat zeggen dat we daar helemaal niets mee moeten. We moeten kijken of de interpretatie van die data gerechtvaardigd is en dan verder zien wat we daarmee kunnen. De onderzoeker in mij is wel benieuwd.”
