‘Flexibilisering hangt niet alleen van studentbehoefte af’
Flexibilisering van het onderwijs kan plaatsvinden op vier dimensies, vertelde Huizinga: het ‘wat’, ‘waar’, ‘wanneer’ en ‘hoe’. Die betreffen respectievelijk het niveau waarop flexibilisering plaatsvindt (bijvoorbeeld in een curriculum of een module), de plaats van het leren, het tempo en tijdstip waarin onderwijsonderdelen worden doorlopen, en didactische vormen van bijvoorbeeld toetsen of leeractiviteiten. De vier dimensies zijn gebaseerd op het proefschrift van Herma Jonker, nu associate-lector Onderwijsinnovatie en ICT bij Hogeschool Windesheim.
De mate waarin flexibilisering mogelijk is, hangt af van de mogelijkheden en behoeften. Zo moet rekening worden gehouden met de instellingsvisie, de mogelijkheden die een docententeam biedt, en de studentbehoeften. “Het vormgeven van flexibel onderwijs vindt plaats in dat spanningsveld”, aldus Huizinga, als hoofddocent en onderzoeker verbonden aan het lectoraat Innovatief & Effectief Onderwijs bij hogeschool Saxion.
Studentbehoefte in kaart
De Saxion-onderzoeker noemde drie belangrijke onderzoeken die de studentbehoeften in kaart brengen, te beginnen met een literatuurstudie naar dertien Nederlandse onderzoeken die werd uitgevoerd door de werkgroep Onderwijskundige Vraagstukken van het Versnellingsplan. “Die onderzoeken waren echter vooral uitgevoerd in het deeltijdonderwijs, minder in het voltijdonderwijs.”
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
Het onderzoek van de Hanzehogeschool Groningen, dat onlangs op ScienceGuide werd gepubliceerd, kent dat probleem niet. Dat onderzoek werd uitgevoerd onder ruim duizend studenten uit alle vormen van onderwijs (voltijd, deeltijd en duaal) en alle studiejaren (eerstejaars bachelor tot en met de master). Momenteel loopt binnen Saxion een onderzoek naar de behoefte aan flexibilisering onder studenten van zes masteropleidingen.
Instellingen hebben verschillende redenen om de studentbehoefte aan flexibilisering in kaart te brengen, aldus Huizinga. Zo willen ze studenten meer ruimte bieden om hun persoonlijk en professioneel profiel te verbreden, en studenten meer keuzes geven in het te volgen leerprogramma. Uit het Hanze-onderzoek bleek tevens dat flexibiliteit kan bijdragen aan de bevordering van het welzijn; het biedt studenten de kans om een betere balans tussen opleiding, privé en werk te vinden. Recent onderzoek van NHL Stenden concludeert dat die balans inderdaad de crux van het welzijn van studenten is.
Zowel behoefte aan differentiatie als verbinding
Uit de bestaande kennis blijkt dat studenten veel behoefte hebben aan flexibilisering binnen de opleiding. “Studenten willen bijvoorbeeld keuzemodules kunnen kiezen, of binnen zo’n module zelf een inhoudelijk perspectief kunnen kiezen”, aldus Huizinga. “Dat gebeurt deels al, maar uit de onderzoeken blijkt dat daaraan nog meer behoefte is.”
Ten aanzien van het ‘wanneer’ wordt vooral het zelf kunnen bepalen van het studietempo gezien als een manier om de opleiding te flexibiliseren. Op instellingsniveau is tevens een behoefte aan flexibiliteit in startmomenten voor de opleiding zichtbaar. In het onderzoek van het Versnellingsplan kwam ook naar voren dat online onderwijs wordt gezien als een goede mogelijkheid voor flexibilisering.
In de maand april doet ScienceGuide onderzoek naar de ervaringen met en opvattingen over het Erkennen en Waarderen-programma. Alle wetenschappers van universiteiten en kennisinstellingen worden uitgenodigd de enquête in te vullen. Klik hier voor de enquête (en hier voor de Engelstalige versie).
Waar toetsvormen nu vaak bepaald zijn door de opleiding of instelling, zouden studenten graag meer ruimte hebben om daarin te kiezen. Daarnaast zien studenten brood in differentiatie, bijvoorbeeld in de snelheid van studeren of het eindniveau waaraan wordt gewerkt, maar hechten ze evengoed belang aan de samenwerking met medestudenten. “Ze willen niet volledig onafhankelijk door een curriculum gaan”, aldus Huizinga. “Ze willen vooral in contact blijven met andere studenten.”
Veel van bovenstaande kennis is echter pre-corona opgedaan en betreft meestal niet het voltijdsonderwijs, plaatste Huizinga een belangrijke kanttekening.
Niet elke student heeft behoefte aan flexibilisering
Stel dat de studentbehoeftes binnen de eigen instelling boven tafel worden gekregen, bijvoorbeeld door onderzoek te doen of alert te zijn op signalen in studentenquêtes, hoe kun je dan daaraan tegemoetkomen? Je zult dan merken dat niet elke student veel behoefte heeft aan flexibilisering, en dat er vooraleerst behoefte is aan een basisprogramma – waarbinnen vervolgens kan worden gekozen, vertelde Huizinga.
“Je kunt flexibiliseren door alleen losse modules aan te bieden en niet met doorlopende leerlijnen te werken. Dat is een manier van flexibiliseren, maar niet noodzakelijk de manier.”
Niet alleen studentbehoefte telt
Daarnaast is de studentbehoefte slechts één kant van de zaak, benadrukte de onderzoeker. Flexibilisering moet ook rekening houden met de mogelijkheden en expertise van docenten, de opleidingsspecifieke kenmerken, en kaders en randvoorwaarden vanuit zowel de instelling – bijvoorbeeld de beperkingen van de digitale leeromgeving en de betaalbaarheid – als de wet.
Het is dus niet alleen de vraag wat een opleiding gaat doen om aan de behoeftes van studenten tegemoet te komen, maar zeker ook wat men niet gaat doen. “Uiteindelijk wil je immers dat een toekomstige professional goed voorbereid op de arbeidsmarkt komt”, aldus Huizinga.
