Groeifonds lijkt blok aan been van overheidsfinanciën te worden
In de Eerste Kamer zijn al langer zorgen over de parlementaire controle op de reeks fondsen die de twee meest recente regeringen hebben ingesteld, zoals het Groeifonds en het Klimaatfonds. Het Groeifonds, dat uit 20 miljard euro bestaat en bedoeld is om te investeren in kennis en innovatie, was daarom onderwerp van een dag lang vergaderen in de Eerste Kamer.
De Senaat voelt zich gesteund door de Rekenkamer, die tijdens een hoorzitting in de Eerste Kamer onlangs erg kritisch was op deze fondsen, met name op de transparantie van de besluitvorming. Deze miljardenuitgaven zijn moeilijk te controleren door beide Kamers. Tijdens het debat bleek ook dat de minister van Financiën zich grote zorgen maakt over de gestegen rente.
Democratisch orgaan laten beslissen
Henriëtte Prast van de Partij voor de Dieren stelde tijdens het debat voor om de toekenning van de projecten van het Groeifonds uiteindelijk niet bij de adviescommissie van het fonds zelf neer te leggen. “Het voorkomen van belangenverstrengeling en de schijn daarvan is extra belangrijk nu het gaat om zoveel gemeenschapsgeld dat wordt uitgegeven aan wetenschap en bedrijfsleven, juist nu er in die commissie wetenschappers en mensen uit het Nederlandse bedrijfsleven zitten. Zou het niet de voorkeur verdienen om betrokken deskundigen een eerste selectie te laten maken op basis van de criteria ‘kansrijk’ en ‘uitvoerbaar’, waarna een democratisch orgaan een rangorde en definitieve selectie maakt?”
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
Henk Otten van de Fractie Otten merkte ook op dat de Rekenkamer zeer kritisch is op de governance van het Groeifonds en de andere fondsen. “De Rekenkamer komt ook tot de conclusie dat er geen Rijksbreed overzicht is van de fondsen, dat er weinig zicht is op de resultaten, dat de doelstellingen vaak niet erg scherp zijn en dat er veel problemen zijn met de governance van de fondsen, oftewel de wijze waarop de organisatie, het beheer, het toezicht en de verantwoording zijn geregeld. Dat schiet veelal tekort.”
We spreken over grote bedragen
Ferd Crone, senator voor de PvdA, maakt zich ook zorgen over de transparantie nu er allemaal fondsen zijn opgericht. “Het draait daarbij niet alleen om de kwestie dat er minder transparantie en controle is voor ons, het parlement. Ook vanuit financieel-technisch oogpunt en de onrechtmatigheid zijn grote vraagtekens te stellen, zeker omdat we natuurlijk wel over grote bedragen belastinggeld spreken. Welke criteria we ook opstellen voor beleid, we kunnen niet achteraf controleren of de fondsen wel doelmatig zijn geweest.”
In de maand april doet ScienceGuide onderzoek naar de ervaringen met en opvattingen over het Erkennen en Waarderen-programma. Alle wetenschappers van universiteiten en kennisinstellingen worden uitgenodigd de enquête in te vullen. Klik hier voor de enquête (en hier voor de Engelstalige versie).
Minister van Financiën Sigrid Kaag, die over de uitgaven van de fondsen gaat, moest aan de Eerste Kamer erkennen dat er op het gebied van transparantie nog veel te verbeteren is. “Qua transparantie begrijp ik uw verzoek tot het bieden van meer inzicht en overzicht. Ik wil dus ook bezien hoe we dat veel beter kunnen presenteren, zodat u niet alleen een lijst krijgt maar ook veel meer inzicht in wat het is, hoe het wordt besteed en wat de criteria zijn.”
Toen het Groeifonds werd aangekondigd in 2021, was het kabinet blij te melden dat de rente zelfs negatief was, waardoor het heel aantrekkelijk en goedkoop zou zijn om geld te lenen voor het fonds. Inmiddels is dat veranderd en moet er zo’n 2,5 procent rente betaald worden op geld dat de overheid leent.
Dat ziet ook Peter Schalk van de SGP. “Ooit werd het Groeifonds aangekondigd als verstandig en haalbaar omdat geld lenen op dat moment zeer goedkoop was. Nou, mijn fractie gelooft niet in gratis geld, dus zo verstandig vond ik het allemaal niet, maar intussen is de situatie in ieder geval behoorlijk anders en lijkt het erop dat men de rente alleen maar meer wil laten stijgen om de inflatie te drukken. Maar wat betekent de enorme inflatie van dit moment voor de uitvoeringskracht binnen de fondsen? Immers, geld dat destijds toegekend werd, heeft inmiddels sterk aan waarde verloren.”
Grote zorgen over de Voorjaarsnota
Minister Kaag zei in haar beantwoording dat de rentelasten die nu betaald moeten worden voor het lenen van het geld, elders op de begroting van de overheid gevonden moeten worden. Dit raakt ook veel andere beleidsterreinen, aldus de minister. “Er is sprake van een oplopende rente. Die zullen we moeten gaan dekken. Maar ik ben nu in overleg over de Voorjaarsnota om te kijken hoe we wel de renteopgave kunnen adresseren, naast hele grote andere tegenvallers die we hebben. Daarvoor zullen we een dekking moeten vinden, want anders gaan we heel erg door het EMU-saldo heen. Dat is een groot punt van zorg.”
Op termijn zou het Groeifonds zelfs kunnen worden afgebouwd als de rente hoog blijft of nog verder zal stijgen, zo zei minister Kaag. “Mocht de rente op een heel hoog percentage staan en het kabinet een politieke weging moeten maken, omdat we in heel onzekere economische tijden verkeren, dan zijn zelfs fondsen niet veilig.”
