‘Aanwezigheid van hbo is essentieel voor regio’
Mulder bepleitte bij de conferentie Onderzoek & Impact van Regieorgaan SIA dat het hbo juist de oplossing is voor krimp in de regio. De problemen daar zijn groot, zo werd ook tijdens de meest recente verkiezingen benadrukt. “Zoals duidelijk werd tijdens de laatste provinciale verkiezingen broeit er wat in het land. Er is onvrede. Het lijkt op dit moment wel: hoe verder je bent van Den Haag, hoe groter de onvrede. Al veel jaar geven burgers uit verschillende delen van het land, Drenthe, Zeeland, Limburg, Overijssel, Friesland en Groningen aan dat er te weinig interesse is voor de doorontwikkeling van hun regio”, zei Mulder.
Recente opkomt van BBB
Dit regionale ressentiment is mede aangewakkerd door de stikstofdiscussie, zo stelde de hbo-bestuurder. “Maar het is ook een veenbrand, zoals Kim Putters [voorzitter van de Sociaal-Economische Raad, red.] het noemt – en die smeult al jaren. De recente opkomst van de BBB lijkt daar niet los van te staan. Het is niet leuk om horen dat aan de andere kant van het land de klinkende economische cijfers gevierd worden terwijl jouw regio ‘periferie’ wordt genoemd, maar het is nog veel minder leuk om dit dagelijks te ervaren in een teruglopend voorzieningenniveau. Ik denk dat dit een belangrijke oorzaak was van de uitslag van de provinciale verkiezingen.”
Hogescholen buiten de Randstad lopen het risico te worden meegezogen in deze spiraal, zo waarschuwde de Saxion-voorzitter. “De bevolkingsgroei loopt terug in grote delen van Nederland. De hogescholen in de gebieden buiten de Randstad hebben of krijgen op niet al te lange termijn te maken met serieuze krimp van zo’n twintig tot dertig procent. Dat zien we het afgelopen jaar al. De verwachting is dat uiteindelijk de meeste hogescholen in Nederland hiermee te maken krijgen.”
Vicieuze cirkel van krimp in hbo
Krimp slaat meteen terug op de financiële armslag van deze hogescholen, zo zei Mulder. “Hogescholen zijn voor meer dan tachtig procent studentgebonden gefinancierd en hebben gemiddeld een vaste voet van twintig procent. Wanneer de hogescholen krimpen, zullen ze dus gedwongen worden kleinere opleidingen te sluiten. Ze hebben geen buffer en geen grotere opleidingen om de kleinere opleidingen in stand te houden. Dat zet weer een vicieuze cirkel in werking. De banen zijn er wel, maar om daarbij behorende opleidingen te kiezen, moeten studenten eerst verhuizen naar een andere regio, waar die opleiding dan wél wordt aangeboden. Ze verdwijnen daarmee uit de regio en komen veelal niet terug. Dit proces versterkt de braindrain waarvan nu al sprake is.”
Niettemin blijft Mulder hoopvol. “Als hbo zijn we niet onderdeel van het probleem, maar volgens mij wel een deel van de oplossing. Ik wil dus absoluut niet pessimistisch overkomen. We zijn een oplossing voor het doorbreken van die spiraal van verschraling.”
Hbo kan helpen veenbrand te blussen
Met praktijkgericht onderzoek kan het hbo nog veel meer bijdragen aan de regionale innovatie- en concurrentiekracht van bedrijven en instellingen dan nu al het geval is, zei ze. “Op die manier helpen we bouwen aan sterkere regio’s die de grote transities kunnen realiseren. Een hogeschool leidt tot meer kennis, meer innovatie en meer talent in de regio. Dat hebben we als Nederland nodig. Wij helpen om de veenbrand te blussen.”
Om die rol goed te kunnen blijven vervullen hebben hogescholen wel wat nodig, zo stipte Mulder aan. “Momenteel is de bekostiging van ons onderwijs en het onderzoek op basis van studentenaantallen. Die wordt soms tijdelijk aangevuld: voor onderzoek met projectgelden zoals Regiodeals, het Groeifonds, et cetra, en recent nog vanuit het Bestuursakkoord voor opleidingen in krimpgebieden.”
De nieuwsbrief is exclusief toegankelijk voor medewerkers van onze partners.
Zulke regelingen leveren tijdelijk geld op, maar kosten ook veel tijd en capaciteit, zei de voorzitter uit Twente. “Belangrijker is dat het vooral zorgt voor onzekerheid, namelijk dat wij onze regio’s geen enkele belofte kunnen doen voor de toekomst. Het fundament van bekostigen is immers louter gebaseerd op studentenaantallen, en dat stimuleert de spiraal van verschraling. Als studentenaantallen afnemen, dan neemt de financiering navenant af. Dan worden niet alleen opleidingen gesloten, maar moeten ook onderzoeksgroepen worden afgebouwd en worden regionale samenwerkingen gestopt. Dit kan weer zorgen voor verdere leegloop, economische achteruitgang en braindrain in bepaalde gebieden.”
Daarom pleit Mulder voor een stabiele financiering van hogescholen. “Een financiering die recht doet aan onze rol als anker in de regio. Een veel hogere vaste voet, dus, die minder afhankelijk is van studentenaantallen. Alleen op die manier kunnen we onze regionale rol blijven vormgeven, onze impact behouden en een blijvende bijdrage aan de oplossing vormen – van Deventer tot Delft.”
Vrijwel alle hogescholen gaan krimpen
Vanuit de zaal werd aan Mulder gevraagd of dit niet nadelig zou uitpakken voor hogescholen die nog geen last hebben van een krimp in studentenaantallen en de bekostiging. De voorzitter van Saxion denkt van niet. “Ik denk dat het aantal hogescholen waarbij de studentenaantallen nog zullen stijgen zeer beperkt is. Ik denk dat meer dan dertig hogescholen die gaan krimpen baat hebben bij een vastere en stabiele financiering.”
Zelfs voor hogescholen die nog groeien in studentenaantallen bevat de huidige manier van financiering een gebrek aan logica, zei ze. “De financiering van onderzoek in het hbo is honderdprocent studentgebonden. Eigenlijk zegt de regering: als jij volgend jaar dertig procent minder studenten hebt, moet jouw onderzoek met dertig procent worden verminderd. Deze financiering zegt ook dat het meeste geld moet gaan naar onderzoek naar commerciële economie of toegepaste psychologie, onze grootste opleidingen, en niet naar de energietransitie of digitalisering.”
Geen lectoraten met mini-aanstellingen
De onderzoeksgroepen van hogescholen moeten in staat worden gesteld om robuuster te worden, zei de bestuursvoorzitter van Saxion. “Dus niet het ene jaar zoveel geld en het andere jaar net even iets minder. Ik vind dat je een betrouwbare partner moet kunnen zijn voor je omgeving en dat je afspraken moet kunnen maken, ook voor over drie of acht jaar. Dat zijn dan niet meer lectoraten van duizend bloemen bloeien, met één lector en nog wat mensen met een mini-aanstelling, maar robuuste lectoraten die er over vier of acht jaar nog steeds zijn.”
Mulder hoopt dit punt terug te zien in de toekomstverkenning waarmee OCW momenteel bezig is, want de huidige reactie op de krimp vindt ze ondermaats. “Heel eerlijk, als beleidsreactie op krimp hoor ik nu vaak: ‘dan moeten we het hebben over concentratie en samenwerking’. Dat zijn eufemismen voor fusies en kortingen.”
