Erkennen en Waarderen vraagt om brede participatie: voorkom dominantie van ‘overlevende’ medewerkers 

Opinie | door gastauteurs
26 mei 2023 | Het deel van de staf dat de grootste problemen ervaart, dreigt in de huidige besluitvorming de minste invloed te hebben op de implementatie van het Erkennen en Waarderen-programma, schrijven Frank Leoné, Arnoud Lagendijk en Paula Fikkert, allen werkzaam aan de Radboud Universiteit. Zij pleiten ervoor om per instelling een soort burgerraad op te tuigen die kan meedenken over de implementatie van het Erkennen en Waarderen-programma.
Beeld: Sebastien Bonneval

Veel medewerkers in de academie voelen zich op het moment niet (voldoende) erkend en gewaardeerd. Om dit te verbeteren, zijn alle Nederlandse universiteiten bezig beleid te maken om academisch werk anders te Erkennen en Waarderen (E&W). Dit is bijna allesomvattend: van de definitie van kwaliteit en hoe we samenwerken tot diversere loopbaanpaden en menselijkere persoonlijke omgang. Wij, staf van Nederlandse universiteiten, zijn hierbij zowel onderdeel van het probleem als van de oplossing.  

Huidige besluitvorming is gericht op de “overlevers” 

Het deel van de staf dat de grootste problemen ervaart, dreigt echter in de huidige besluitvorming de minste invloed te hebben op de oplossing. Gelukkig is er een alternatief waaruit intrinsiek al erkenning en waardering voor alle staf blijkt. 

Op het moment wordt typisch gewerkt met een centrale commissie die adviseert over E&W-beleid binnen een universiteit. De commissie vraagt advies aan de gemeenschap middels interviews, focus groepen, open bijeenkomsten en enquêtes. Wetenschappelijke inzichten worden doorgaans maar weinig gebruikt. Op basis hiervan formuleert de commissie vervolgens advies voor het beleid, waarover vervolgens veelal een College van Bestuur, decanen en directeuren beslissen. 

Betrokken perspectieven zijn niet representatief 

Het probleem met deze aanpak is dat het veelal ten onrechte uitgaat van representativiteit. Zo wordt inbreng bij enquêtes en bijeenkomsten vaak gedomineerd door dezelfde (groepen) mensen – niet in de laatste plaats omdat bijdragen aan advies en bestuur weinig erkend en gewaardeerd wordt. Zeker groepen die zich al weinig erkend en gewaardeerd voelen, zullen zich uit cynisme of onveiligheid niet snel uitspreken. Doen ze dat wel, dan lopen ze het risico dat er minder naar hen geluisterd wordt. 

Hetzelfde geldt voor de commissie zelf. Allereerst zijn deze commissies vaak niet representatief. Meestal bestaan ze uit senior leden uit de academische gemeenschap die juist succesvol zijn geworden in het huidige systeem. Voorts kunnen binnen de commissie dezelfde krachten spelen als op de werkvloer, waardoor meer seniore stemmen zwaarder kunnen wegen dan stemmen van junioren, onderzoekers belangrijker worden geacht dan docenten, en inspraak van de academische staf zwaarder weegt dan die van de niet-academische staf.  

Bij inschrijving ga je akkoord met onze privacy-voorwaarden. Deze voorwaarden zijn hier te lezen.

In deze context is het wegen van de verschillende perspectieven, inclusief perspectieven die zijn verkregen uit de gemeenschap, een grote uitdaging. Hoe kun je bijvoorbeeld het belang van diverse loopbaanpaden gebalanceerd afwegen tegenover onderzoeksexcellentie, als vooral de laatste (seniore) pleitbezorgers heeft? Hetzelfde geldt het bespreekbaar maken van gebrekkig leiderschap en sociale onveiligheid als de meeste commissieleden zelf niet aan de ontvangende kant zitten.  

Als er uiteindelijk een advies volgt, vergt het nog sterk leiderschap om op basis van het advies onpopulaire beslissingen te nemen die voor een manager zelf of diens directe collega’s mogelijk negatieve invloed hebben of niet stroken met hun beeld van een typische carrière. Ook de medezeggenschap, die vaak al beperkt representatief is en maar een beperkt platform heeft voor open en veilig gesprek, zal in deze laatste fase geen grote verandering meer kunnen teweegbrengen. 

Survivorship bias in besluitvorming rond Erkennen en Waarderen 

Eigenlijk overal in het proces dreigt een grote survivorship bias: door de besluiten onbedoeld vooral te baseren op de perspectieven van hen die succesvol zijn en zich durven te uiten in het huidige systeem, zijn we blind voor de perspectieven van de ongehoorde stem die zich nu juist niet voldoende erkend en gewaardeerd voelt. Juist het perspectief van die laatste groep is echter cruciaal om tot breed gedragen verandering in E&W te komen. 

“Burgerraad”: erkenning en waardering voor iedereen 

Er is een betere werkwijze dan de huidige. Bij complexe maatschappelijke vraagstukken is de laatste decennia veelvuldig participatieve democratie ingezet, het meest bekend in de vorm van burgerraden. Hierbij wordt een willekeurig geselecteerde dwarsdoorsnede van een stad of land gevraagd om, met een groot en duidelijk van tevoren vastgesteld mandaat, binnen een proces verspreid over vaak enkele dagen, met hulp van expertadvies en een sterke procesbegeleiding en vaak met veel transparantie naar buiten, te komen tot concrete voorstellen voor een groot maatschappelijk probleem.  

Burgerraden zijn onder meer ingezet voor het klimaatbeleid (Ierland, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk), abortus (Ierland) en democratische vernieuwing (Duitsland). Wat deze onderwerpen gemeen hebben is 1) hun complexiteit, 2) een langetermijn impact, 3) sterk verschillende perspectieven, maar 4) vaak gedeelde onderliggende waarden. 

Zo zou een burgerraad voor Erkennen en Waarderen eruitzien 

Deze kenmerken zijn ook op Erkennen en Waarderen van toepassing. Daarom denken wij dat een burgerraad bij uitstek een instrument is dat kan worden ingezet bij het nieuwe Erkennen en Waarderen-programma of specifieke deelonderwerpen daarvan. In plaats van burgers van een stad of land zouden de deelnemers in dit geval 100+ willekeurig geselecteerde medewerkers van een universiteit zijn, gestratificeerd op onder andere functie, geslacht en faculteit. Het mandaat dient een zwaarwegend advies te zijn op (deelaspecten) van Erkennen en Waarderen, met duidelijke kaders vooraf en met slechts beperkte aanpassingsmogelijkheden door het management.  

Het proces zal, afhankelijk van het onderwerp, kunnen worden afgedaan in enkele dagen verspreid over enkele weken. Advies kan komen van experts, van methoden die in andere universiteiten of bedrijven worden gebruikt, wetenschappelijke bevindingen, mogelijk benodigde financiële en wettelijke achtergrondkennis, alsook relevante ervaringsdeskundigen. De procesbegeleiding dient rekening te houden met de sensitiviteiten van het onderwerp en de groep. Deeluitkomsten van het proces kunnen gedeeld worden via universiteitsmedia, en mogelijk verder versterkt worden door verdere digitale inbreng vanuit de gemeenschap.  

Het precieze probleem waarover de academische burgerraad zich buigt, wordt vastgesteld in overleg met praktijkexperts van burgerraden, die het gehele proces begeleiden. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan een specifiek onderwerp zoals het promotiebeleid en functiehuis (diversiteit in carrieres), algehele beleidskaders voor Erkennen en Waarderen, of juist de moeilijke onderwerpen zoals leiderschap en sociale veiligheid. 

Vier redenen waarom dit beter werkt 

Biedt dit een garantie voor effectief E&W beleid? Geenszins. Om vier redenen vergroot het echter wel de kans op effectief en breed gedragen beleid. Allereerst zorgt de willekeurige selectie met stratificatie ervoor dat een dwarsdoorsnede van de academische gemeenschap meepraat, waardoor juist de stem van de meer juniore leden wordt versterkt. Zeker met een groot mandaat en mogelijk compensatie zullen ook medewerkers die meestal niet zouden bijdragen zich nu wel aansluiten.  

Ten tweede zorgt de procesbegeleiding ervoor dat perspectieven veilig en open bij elkaar komen en worden gewogen door mensen die het zelf hebben ervaren. Dit maakt het mogelijk om beter geïnformeerd beslissingen te nemen.  

Reageren op dit stuk middels een ingezonden bijdrage? Neem contact op met de redactie via redactie@scienceguide.nl.

Ten derde zal het proces zelf hoogstwaarschijnlijk tenminste de deelnemers aan de burgerraad helpen zich te verplaatsen in andere perspectieven. Dit beïnvloedt, mede door de media-aandacht, ook de rest van de gemeenschap. Hierdoor wordt de gemeenschap zelf gesterkt om met E&W aan de slag te gaan.  

Als laatste laat het organiseren van een burgerraad zien dat het management van een universiteit echt verandering wil, de bereidheid toont hiervoor zelf een stukje invloed uit handen te geven en echt alle leden van de gemeenschap erkent en waardeert. Het besluitvormingsproces over E&W laat zo al E&W in de praktijk zien.  

Hoe nu verder? 

Binnen de Radboud Universiteit hebben wij, de auteurs van dit stuk, het initiatief genomen om ons College van Bestuur en College van Decanen via een open brief te vragen om tenminste een pilot met een academische burgerraad te organiseren over (een deelaspect van) Erkennen en Waarderen. Als dit succesvol verloopt, kan het vervolgens worden uitgebreid en mogelijk zelfs uitgroeien tot een derde kamer die bestuur en medezeggenschap op grote complexe onderwerpen van zwaarwegend advies kan voorzien. Wij hopen van harte dat ons College deze uitdaging met ons wil aangaan en nodigen andere universiteiten uit om dit voorbeeld te volgen. 


Dr. Frank Leoné, Prof. Dr. Arnoud Lagendijk en Prof. Dr. Paula Fikkert (vz), leden van de adviescommissie Erkennen en de Waarderen van de Radboud Universiteit, sinds mei 2022 opgevolgd door het programma E&W. 

gastauteurs : 


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK