‘Nederlands onderwijs is lui geworden en daalt op alle ranglijsten’
Onlangs organiseerde Neth-ER, een kennisorganisatie die zich in Brussel inzet voor de Nederlandse kennissector, een bijeenkomst in Den Haag. Daar werd het Nederlandse kennisbeleid vanuit Europees perspectief bekeken. Zowel de Onderwijsraad als de AWTI hebben onlangs in rapporten uiteengezet hoe Nederland beter kan profiteren van Europese samenwerking. Uit beide rapporten blijkt dat Nederland nog niet voldoende weet te gebruikmaken van onderwijs en onderzoek binnen de Europese Unie.
Het beschikbare budget is verdubbeld
Edith Hooge, voorzitter van de Onderwijsraad, constateert dat Nederland te passief is op het gebied van Europees onderwijsbeleid. “We vonden het hoog tijd om opnieuw advies uit te brengen over het Europese onderwijsbeleid”, vertelde ze. “We zien dat er in de afgelopen vijftien jaar in Europa grotere ambities zijn ontstaan wat betreft onderwijs: het beleid en de activiteiten zijn breder geworden, en het beschikbare budget is verdubbeld. Tegelijkertijd zien we dat Nederland niet echt een strategie heeft, geen doordachte aanpak van het bevorderen en benutten van kansen in Europa. We lijken eerder aan de zijlijn te staan.”
Deze problematiek beperkt zich niet tot het hoger onderwijs; het heeft gevolgen voor de hele onderwijskolom, aldus de voorzitter van de Onderwijsraad. “Het onderwijsveld kijkt naar de overheid en vraagt om richting, om kaders. Neem bijvoorbeeld het middelbaar beroepsonderwijs. Daar valt nog veel terrein te winnen op het gebied van mobiliteit van studenten en docenten. Ook op het gebied van praktijkgericht onderzoek valt er nog veel te verbeteren in de samenwerking met Brussel.”
Hogescholen hebben moeite om de weg naar Brussel te vinden
Ook Eppo Bruins, voorzitter van de AWTI, ziet nog veel kansen voor de Nederlandse kennissector – met name voor het hbo. “Net zoals de Onderwijsraad aangeeft dat er voor het mbo nog veel winst te behalen valt, zien wij dat er ook quick wins zijn voor het midden- en kleinbedrijf en hogescholen op het gebied van wetenschap en technologie. Het onderzoek aan hogescholen kan beter verbonden worden met het Europese onderzoek, aangezien ze daar nog relatief weinig aanwezig zijn. Als we kleine bedrijven en hogeschoolonderzoek kunnen helpen om de weg naar Brussel te vinden, dan kunnen we daar nog veel winst behalen.”
Mathieu Segers, hoogleraar Europese Studies in Maastricht, benadrukt dat kennis steeds belangrijker wordt voor de Europese Unie, vooral gezien de veranderende geopolitieke situatie. “Kennis werd lange tijd vooral gezien als iets wat belangrijk is voor de economie, met name voor landen zoals Nederland. Nu wordt het echter ook onmiskenbaar gekoppeld aan veiligheid. In de huidige geopolitieke situatie, met rivaliserende machtsblokken, conflicterende belangen en botsende visies, is kennis cruciaal om concurrerend te blijven.”
Dit zien we ook terug in de manier waarop Nederland omgaat met China, aldus de hoogleraar. “Op dit moment kijken we op universiteiten heel anders naar Chinese studenten dan vijf jaar geleden. Dat vat eigenlijk goed samen wat er gaande is.”
Een kleine stip op de wereldkaart
Europa is een krimpend continent, dus investeren in kennis is juist nu belangrijk. Segers, tevens lid van de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (WRR), stelt: “Europa is erg klein. De grote lidstaten van de Europese Unie zijn eigenlijk kleine landen die dat nog niet beseffen. Ze gedragen zich vaak nog steeds alsof ze grote landen zijn, terwijl dat op veel vlakken in feite niet zo is. Kijk alleen al naar de bevolkingsomvang in vergelijking met andere regio’s in de wereld, maar ook naar het groeipotentieel, de geografische omvang en de harde macht. Als je dat allemaal in overweging neemt, dan is Europa maar een kleine stip op de wereldkaart.”
Als EU-lid bevinden we ons dus in een krimpgebied, en daarom draait het grotendeels om het ‘beheer van verval’. “We moeten dat verval erkennen, ermee omgaan en het bij voorkeur zelfs tegengaan. Dan moeten we natuurlijk kijken waar onze kracht ligt, en die ligt met name in de open samenlevingen van de Europese Unie en het onderwijs”, aldus Segers
Als we geen Chinezen aantrekken, moeten we Belgen of Fransen aantrekken
Als we erkennen dat de geopolitisering van de wereld een realiteit is waartoe Nederland zich moet verhouden, dan kunnen we dat niet zonder Europa, betoogt de Europakenner. “We moeten de Europese Unie herontdekken. De EU moet zich richten op de bron, en dat is talent. Als we om geopolitieke redenen geen Chinezen meer aantrekken, dan moeten we Belgen of Fransen aantrekken. De strijd om talent vindt ook plaats op de Europese markt. Nederland heeft daarin een sterke positie, maar tegelijkertijd ook een passieve positie. Het is niet vanzelfsprekend dat je een internationaal georiënteerd land bent vanwege het enkele feit dat je Engels als voertaal gebruikt.”
Een internationale oriëntatie heeft te maken met meer dan alleen het verdiepen in de standpunten van andere landen, maakte Segers duidelijk. Het gaat ook om het begrijpen van andere culturen en talen. “Zo kunnen we de centrale positie innemen die Nederland kan hebben binnen de Europese Unie, als een soort kenniscentrum dat niet alleen vanuit veiligheidsoogpunt van belang is, maar ook economisch van groot belang is voor ons.”
“Ik wil niet vervelend zijn, maar op dit vlak zijn we als Nederland ook lui geweest”, aldus Segers. ” Wij zakken op alle ranglijsten als het gaat om kwaliteit. Dat is een gevolg van een combinatie van functionele luiheid met betrekking tot internationalisering en een gebrek aan inhoudelijke kwaliteit in ons begrip van Nederland in de 21e eeuw, binnen de Europese Unie. Nu komt dat als een boemerang terug, maar we moeten dat het hoofd bieden. Ik ben ervan overtuigd dat we dat kunnen.”
