Vrees voor ontslaggolf op universiteiten door nieuwe taalwet Dijkgraaf
Vorige week kondigde minister Dijkgraaf tijdens een debat over internationalisering onverwachts een nieuwe wet aan waarin wordt vastgelegd dat nog maar een derde van een bacheloropleiding Engelstalig mag zijn. Voor velen kwam dit als een verrassing, zo blijkt ook wel uit de vele negatieve reacties afgelopen weekend.
De minister heeft niet eerder gerept over zo’n maximering van Engelstalige vakken in bacheloropleidingen. Het tot voor kort onbekende voorstel kwam vorige week van Beter Onderwijs Nederland vandaan. De minister heeft dit plan overgenomen, zo blijkt.
Nederlands belangrijk in het kader van toegankelijkheid
In het debat gaf Dijkgraaf een aantal redenen voor de normstelling. “Ik onderschrijf helemaal het belang van Nederlands als een academische taal om meerdere redenen. Allereerst omdat het merendeel van onze afgestudeerden in Nederland gaat werken en het Nederlands goed dienen te beheersen. Ik vind het ook heel belangrijk in het kader van toegankelijkheid. Als het merendeel van onze opleiding in het Engels zouden zijn, dan zijn er toch hele groepen in de samenleving waar dat echt een extra barrière voor is”, liet hij optekenen.
Het Engels als voertaal bij een opleiding blijkt vooral stapelaars, eerstegeneratiestudenten en studenten met een migratieachtergrond af te schrikken, zo bleek eerder al uit onderzoek van de Onderwijsinspectie.
Nederlands moet het vertrekpunt zijn
“Het uitgangspunt is Nederlands”, zegt de minister nu. “Daarbinnen mag ruimte zijn voor een andere taal. Mijn voorstel zou zijn om dat niet meer dan een derde in het Engels te verzorgen. De opleiding is daarmee grotendeels in het Nederlands, maar als je een paar specialistische vakken in het Engels wilt geven, dan mag dat. De internationale docenten die waarschijnlijk speciaal geworven zijn voor deze specialismes kunnen dan ook die colleges verzorgen. Dat moet het vertrekpunt zijn”, aldus Dijkgraaf.
De nieuwsbrief is exclusief toegankelijk voor medewerkers van onze partners.
Uitzonderingen zijn mogelijk, maar daarvoor moet eerst toestemming worden verkregen. “Daar wil ik een ‘toets anderstalig onderwijs’ voor introduceren, die toetst op doelmatigheid in brede zin. Dat kan de arbeidsmarkt zijn, dat kan de aard van de opleiding zijn. Nu is het zo in de wet geregeld dat het: ‘Nederlands tenzij’ is, en vervolgens is er een enorm gat in het net, waar iedereen doorheen zwemt. We moeten de uitzonderingen preciezer gaan formuleren. Dan lijkt het of je meer uitzonderingen toelaat, maar volgens mij is het juist omgekeerd. Je moet ze scherper formuleren.”
We gaan alle opleidingen doorlichten
De minister zei ook dat hij alle opleidingen op deze manier wil gaan doorlichten. “We gaan op deze manier alle opleidingen tegen het licht houden. Het kan niet zo zijn dat iedereen dan weer door het net zwemt.” Dijkgraaf ziet dat instellingen hier verantwoordelijkheid willen pakken. “Die zien ook dat ze hun verantwoordelijkheid moeten nemen voor de taalvaardigheid van studenten.” Kamerbreed was er veel steun voor deze aanpak van de minister. Hoe anders blijkt dat te zijn op universiteiten.
Ad Verbrugge, sinds jaar en dag de voorman van BON, is er nog niet gerust op dat deze regel ook praktijk zal worden. “De minister heeft ons voorstel overgenomen om zestig procent van de bachelor in het Nederlands aan te bieden, maar het blijkt dat er toch allemaal mitsen en maren zijn. De minister erkent in woord dat dit inderdaad niet kan, maar ik zie nog niets in de praktijk. In ieder geval is het wel mooi dat er een kentering is en dat men nu ziet dat dit zo niet verder kan”, zo zei Verbrugge dit weekend op Radio 1 tegen Jort Kelder.
Laat de uitzondering niet weer de norm worden
Lotte Jensen, hoogleraar Nederlandse letterkunde aan de Radboud Universiteit en bekend criticus van de verengelsing op universiteiten, waarschuwt de minister dat hier wederom de uitzondering niet de norm moet worden – iets dat bij de huidige wetgeving wel is gebeurd. In de huidige wet is volgens de minister beoogd om Nederlands als norm te hanteren, maar wordt deze norm op grote schaal overtreden door universiteiten.
De positieve reacties vanuit de academie zijn daarmee echter geteld. Onder buitenlandse onderzoekers bestaat de vrees dat dit wetsvoorstel onherroepelijk tot ontslagen zal leiden, en veel academici vrezen dat de Nederlandse wetenschap in de achteruit zal gaan.
“Ik snap dat de minister iets moet doen nu populistisch-rechts in z’n nek hijgt. Maar een eis van minimaal een derde van de vakken in het Nederlands is de facto gewoon een verbod op Engelstalige opleidingen op de korte termijn”, zo zei de Groningse hoogleraar Casper Albers.
Einde van de rankings
Volgens hem betekent de maatregel ook het einde van de goede positie van Nederlandse universiteiten op de internationale rankings. Anderen stellen terecht dat Vlaanderen ook heel strenge taaleisen heeft, maar dat de KU Leuven nog altijd hoger staat in de rankings dan welke Nederlandse universiteit ook.
Ook in andere reacties, bijvoorbeeld van de Groningse hoogleraar Jochen Mierau, wordt uiteengezet waarom dit plan van de minister buitengewoon slecht zou zijn. “Nederlandstalig onderwijs zal zorgen voor een braindrain”, aldus Mierau. “Kijk naar de ervaring in Denemarken, waar inmiddels zoveel academici vertrekken dat weer wordt overwogen om toch maar wel Engelstalig onderwijs te behouden.”
Bestuurders zijn door stilzwijgen medeplichtig
Mirau roept de universitieitenkoepel UNL, de rectoren en universiteitsbestuurders om alles op alles te zetten om dit plan van de minister tegen te houden. Een andere onderzoeker hekelt het stilzwijgen van de universiteitsbestuurders en vindt dat ze hierdoor medeplichtig zijn aan deze maatregel.
Dit is nog dommer dan Donald Trump
Een andere reactie die op veel instemming kon rekenen komt van universitair docent David Schindler uit Tilburg. Die stelt dat zelfs Donald Trump geen dommer beleid zou kunnen verzinnen dan het nieuwe plan van Robbert Dijkgraaf. In de Tilburgse bacheloropleiding Economie is de helft van de studenten en staf niet Nederlands. Deze docenten kunnen niet elders onderwijs verzorgen; daarom zal Dijkgraafs plan de hele afdeling doen instorten, betoogt Schindler. Hij verwacht dat het voorstel van de minister zelfs hele vakgebieden uit Nederland zal jagen, en dat verzet tegen dit plan weinig impact heeft.
De minister en de Kamer lijken hiermee niet geheel te beseffen dat het Nederlands in de afgelopen tien jaar een marginale taal is geworden aan de universiteiten – ook binnen de bacheloropleidingen. Neem de bachelor Politicologie van de Universiteit van Amsterdam. Deze telde in 2017, het jaar dat de opleiding met toestemming van de NVAO (die volgens de minister op dit gebied veel te laks is geweest) volledig overging op het Engels, 645 studenten.
Binnen een paar jaar is het aantal studenten daar bijna verdrievoudigd: naar 1549 studenten in 2023. Was in 2017 tachtig procent van de politicologiestudenten aan de UvA Nederlands, dan is dat aandeel nu gedaald naar 41 procent, zo laat een mooi dashboard van de UvA zien. Waar het aantal studenten dus explosief steeg, halveerde het percentage Nederlandse studenten.
Afscheid nemen van onderzoekers
Dat docenten van deze opleiding niet blij zijn met dit voornemen van de minister is daarom wel te begrijpen: zij vrezen afscheid te moeten nemen van collega’s. Bovendien zien ze het Engelstalig onderwijs veel populairder is bij Nederlandse studenten dan Nederlandstalig onderwijs.
Voor de Economiefaculteit van de UvA dreigt eenzelfde scenario. Kortom, als de minister de daad bij het woord voegt en doet wat hij de Kamer beloofd heeft, dan zal dat grote gevolgen voor universiteiten en hun financiering hebben.
In de officiële reacties van universiteiten is de toon verschillend. Bij de Universiteit Maastricht is men minder somber. De Limburgers hebben de hoop dat de minister ruimte laat voor Engelstalig onderwijs; hij heeft immers gezegd maatwerk te willen toepassen. Bij de Erasmus Universiteit daarentegen heeft voorzitter Ed Brinkman grote zorgen en toont hij zich fel tegenstander van de plannen. Ook in Twente kijkt men met enige zorg naar de gedetailleerde uitwerking van de plannen van de minister. Die worden deze zomer verwacht.
