‘Laat de hogeschool naar buiten toe geen bubbel lijken’
De ervaren discriminatie in het onderwijs neemt toe, meestal op basis van etnische achtergrond of diversiteit rond sekse en seksuele oriëntatie. Maar liefst twee tot drie procent van alle studenten in Nederland is vanwege discriminatie gestopt met een opleiding. Onder studenten die niet heteroseksueel georiënteerd zijn, is dat gehalte zelfs acht procent.
Sense of belonging
Goede intenties, ondernomen interventies en allerlei projecten ten spijt is er nog genoeg te verbeteren aan de inclusie in het hoger onderwijs, schrijven onderzoekers Linda van den Bergh, Karin Diemel en Ilonka van der Sommen van Fontys. De sense of belonging, oftewel de mate waarin studenten “zich persoonlijk geaccepteerd, gerespecteerd en ondersteund voelen in de sociale omgeving van hun opleiding”, is daarin een belangrijke factor.
In gesprekken met zestien studenten en achttien medewerkers van een hogeschool probeerden de onderzoekers zicht te krijgen op factoren die deze sense of belonging beïnvloeden. Daartoe verzamelden ze persoonlijke ervaringen van hun gesprekspartners. De deelnemende studenten en medewerkers vormden een ‘convenience sample’: ze reageerden zelf op een oproep tot deelname aan het onderzoek. Beide groepen waren wel divers met betrekking tot bijvoorbeeld sekse, leeftijd en sociaal-culturele achtergrond.
Vijf factoren die sense of belonging beïnvloeden
Om de persoonlijke ervaringen in beeld te krijgen gebruikten de onderzoekers de Photovoice-methodiek, een “creatieve vorm van participatief actieonderzoek”. De deelnemers werden tijdens een kennismakingsgesprek op de hoogte gesteld van het doel en de procedure, waarna ieder van hen werd gevraagd vijf tot tien foto’s te nemen rond de volgende vragen (vragen voor de deelnemende medewerkers zijn cursief):
- Dit maakt dat ik mij welkom voel binnen de opleiding/Dit maakt dat studenten zich welkom voelen.
- Dit maakt dat ik mij buitengesloten voel binnen de opleiding/Dit maakt dat studenten zich buitengesloten voelen.
- Dit maakt dat ikzelf wel, of juist geen, inclusie ervaar.
Met iedere deelnemer voerden de onderzoekers twee gesprekken; de eerste over vijf foto’s die de deelnemer zelf koos, de tweede in een focusgroep met drie willekeurig geselecteerde medewerkers of studenten. Daarin werden resultaten uit de eerste gesprekken behandeld.
Uit de gesprekken destilleerden de onderzoekers vijf belangrijke factoren die van invloed zijn op de sense of belonging in het hoger onderwijs: erkenning van diversiteit, afstemming op diversiteit, fysieke omgeving, sociale verbinding, en uitstraling en PR.
Erkenning van diversiteit
Studenten willen gezien en gehoord worden in hun eigenheid, schrijven de onderzoekers. Het gaat daarbij om aspecten zoals sekse, sociaal-culturele achtergrond en specifieke ondersteuningsbehoeften, maar ook over de financiële mogelijkheden van studenten.
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
Binnen de hogeschool in kwestie komt daarvoor steeds meer aandacht. Niettemin zijn er nog steeds medewerkers die geloven dat diversiteit niet echt speelt, daarbij wijzend op het lage percentage studenten van kleur, vertelden deelnemende medewerkers. Ook sekse blijft een probleem, schrijven de onderzoekers: “Vrouwelijke medewerkers gaven aan dat zij in een ‘mannenomgeving’ nog weleens met seksistische opmerkingen te maken krijgen, ook van studenten.”
Professionalisering die docenten bewust maakt van hun eigen opvattingen en de invloed daarvan op anderen is nodig, aldus meerdere medewerkers.
Afstemmen op diversiteit
Diversiteit erkennen is één; afstemming daarop is ook belangrijk voor de sense of belonging. Expliciet benoemden deelnemers het aangaan van een dialoog en het afstemmen van taal en communicatie. Onder die dialoog verstaan studenten bijvoorbeeld de mogelijkheid een eigen weg te kiezen bij opdrachten. Bij taal en communicatie wezen ze op het feit dat de hogeschool zegt open te staan voor internationale studenten, maar soms alleen in het Nederlands communiceert.
“Ook alle medewerkers benoemen het belang van dialoog, zowel onderling als met studenten. De wil om af te stemmen is vaak wel aanwezig, maar ze weten niet altijd goed hoe ze dit kunnen doen. Hiervoor zou professionalisering waarin ruimte is voor ongemak en dialoog geboden kunnen worden”, schrijven de onderzoekers.
Fysieke omgeving
Jezelf ergens thuis voelen is lastig als je in een rolstoel zit en alleen via trappen op een hogere verdieping kan komen. De toegankelijkheid van gebouwen, belangrijk voor de sense of belonging, betreft echter ook de aankleding daarvan, aldus studenten. “Een ‘huiskamer-gevoel’ in een ruimte kan studenten trekken om daar samen te komen”, schrijven de onderzoekers.
Medewerkers onderschrijven dit. Eén van hen wees op het feit dat medewerkers wel een kluisje hebben, wat een gevoel van geborgenheid kan geven, maar studenten niet. “Niemand heeft nu nog een eigen werkruimte […] Voor docenten zijn er kluisjes die je langer kunt gebruiken dan een dag. Voor studenten is dit er niet. Ik kan me voorstellen dat een eigen kluisje voor studenten ook fijn kan zijn”, liet deze medewerker optekenen.
Sociale verbinding, uitstraling en PR
Studenten noemden meermaals het belang van de sociale verbinding tussen docenten en studenten voor het gevoel van welkom zijn, schrijven de onderzoekers. “Over verbinding tussen studenten onderling werd minder gesproken.”
Naar buiten toe straalt de hogeschool in kwestie een ‘witte bubbel’ uit, kwam in veel gesprekken met studenten en medewerkers terug. “Het lage percentage studenten en medewerkers met een migratieachtergrond is ook in de Public Relations heel zichtbaar, bijvoorbeeld op de website. Hierdoor wordt volgens verschillende deelnemers gecommuniceerd dat de witte student welkom is, waardoor andere groepen studenten worden afgeremd”, schrijven de onderzoekers.
Diversiteit in de beeldcommunicatie is echter geen oplossing zonder keerzijden. Public Relations kan dan onwerkelijke, onherkenbare situaties in de opleidingen bevatten, aldus deelnemers. Het is vooral belangrijk om te communiceren dat iedereen welkom is.
“Dit geldt ook voor medewerkers: er worden nu nog vaak medewerkers aangenomen die op de rest van het team lijken, met hier en daar een uitzondering”, aldus de onderzoekers.
