Kamer vraagt aandacht voor tegenmacht bij afschaffen van kwaliteitsafspraken
Voor 1 juli moet het wetsvoorstel voor het afschaffen van de kwaliteitsafspraken door beide Kamers worden goedgekeurd. Zo niet, dan schrijft de huidige wet een nieuwe ronde van kwaliteitsafspraken voor. Er is dus haast bij de behandeling van dit wetsvoorstel.
In het bestuursakkoord van 2022 heeft de minister al met instellingen afgesproken dat het extra geld uit de opbrengsten van het leenstelsel, zo’n 600 miljoen euro per jaar, behouden blijft – ook als de basisbeurs weer wordt ingevoerd. De speciale verantwoording middels kwaliteitsafspraken stopt echter. De minister heeft ook nog een wetstechnisch element aan het wetsvoorstel toegevoegd, namelijk de indexering van de hoogte van de basisbeurs.
VVD geen voorstander van afschaffing kwaliteitsafspraken
De Kamer bleek tijdens een debat in meerderheid voor de afschaffing van de kwaliteitsafspraken te zijn, hoewel dit niet bij iedereen van harte ging. “Het hoeft geen geheim te zijn dat de VVD-fractie geen voorstander is van het schrappen van deze specifieke grondslag. Niet omdat wij geen vertrouwen hebben in onderwijsinstellingen, maar omdat het ontzettend veel geld betreft, en wij vinden dat Kamerleden daar een extra controlemoment op zouden moeten hebben. Deze mogelijkheid wordt ons nu ontnomen”, zei Claire Martens van de VVD.
Daarnaast vindt de VVD, overigens net als de Raad van State, dat de kwaliteitsafspraken eerst goed geëvalueerd moeten worden alvorens ze af te schaffen. “De VVD stemt in met dit voorstel, laat ik daar duidelijk over zijn. Niet omdat wij het een goed idee vinden, maar omdat wij de indexatie van de tegemoetkoming van de leenstelstudenten niet willen tegenhouden. Complimenten aan de minister voor deze politieke handigheid”, voegde Martens daar ironisch aan toe.
Geen koppelverkoop kwaliteitsafspraken en tegemoetkoming
De minister reageerde dat het nooit de bedoeling was om hier een koppelverkoop van te maken. Hij is al lange tijd bezig met deze wet en had niet verwacht dat dit een politiek gevoelige kwestie zou zijn, zei hij. “Maar misschien was het dat wel, en heb ik dat verkeerd ingeschat. Ik had het gevoel dat beide elementen niet politiek gevoelig waren. Het is echter niet de bedoeling geweest om hier een soort koppelverkoop van te maken.”
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
Rosanne Hertzberger van NSC, die enthousiast is over dit plan, betoogde dat instellingen in krimpregio’s minder afhankelijk worden van studentenaantallen nu dit geld wordt toegevoegd aan de lumpsum en de vaste voet. “Het aantal studenten krimpt; met name in het hbo wordt een forse krimp verwacht. In de voorjaarsnota zien we de heftige effecten in volle omvang. Het levert structureel een meevaller op van 500 miljoen euro voor de begroting, maar i de praktijk is die meevaller ook een nieuw probleem.”
Saxion in de problemen door krimp
In het hbo is de krimp een nog grotere factor dan bij het wetenschappelijk onderwijs, aldus Hertzberger. “Tijdens een bezoek aan Saxion Hogeschool in Enschede werd duidelijk hoe ernstig hogescholen, vooral in de regio, in de knel kunnen komen. Juist die opleidingen waar het bedrijfsleven om de afgestudeerden staat te springen, zoals civiele techniek en elektrotechniek, hebben te kampen met teruglopende studentenaantallen en daarmee een sterk dalende bekostiging. Daardoor komen ze echt onder druk te staan.”
De minister toonde zich bewust van de zorgen over krimp bij hogescholen. “Daar heb ik zicht op, en daar heb ik ook op korte termijn iets aan gedaan. We hebben 90 miljoen euro beschikbaar gesteld voor hbo-opleidingen die te maken hebben met demografische krimp. De eerste tranche van 45 miljoen euro is al uitgekeerd. We zijn nu in gesprek over de tweede tranche, die wordt toegekend in 2025-2026. Dit is bedoeld als een overbrugging om de eerste kritieke fase te adresseren. Voor de middellange termijn is dit wetsvoorstel cruciaal, want het brengt echt verandering teweeg. Tegelijkertijd werken we aan een structurele oplossing voor hogescholen in de krimpregio’s, waarbij we ook kijken naar de stabiliteit van de bekostiging.”
Andere partijen zoals GroenLinks-PvdA, D66 en de PVV waren allemaal voor deze wet, maar uitten wel zorgen over de medezeggenschap. Jan Paternotte, Kamerlid voor D66, benadrukte dat uniform moet worden afgesproken wat precies behoort tot de hoofdlijnen van de begroting. Vooral op universiteiten is dit niet altijd duidelijk. Hij diende daarom een voorstel in om te komen tot uniforme afspraken over wat precies de hoofdlijnen van de begroting zijn in het mbo, hbo en wo.
Intimidatie van journalisten van de onafhankelijke universiteitsmedia
Volgens Rosanne Hertzberger van NSC speelt niet alleen de medezeggenschap een rol bij de controle over de investeringen, maar is ook de pers in het hoger onderwijs een belangrijke tegenmacht. “Ik wil graag nog wat aandacht besteden aan die andere luis in de pels, en dat is de universiteitspers. Wij horen verontrustende geluiden over de steeds verdergaande intimidatie van journalisten van de onafhankelijke universiteitsmedia. We horen hoe journalisten de toegang wordt ontzegd tot openbare bijeenkomsten, of hoe hoofdredacteuren door bestuurders worden opgedragen om artikelen te verwijderen.”
Zo dreigt straks alle berichtgeving vanuit de universiteit alleen nog goed nieuws in vrolijke glossy’s te bevatten, schetste het NSC-Kamerlid. “En ik parafraseer graag George Orwell: ‘Journalistiek is publiceren wat iemand niet gepubliceerd wil hebben; al het andere is PR.’ Universiteitsjournalistiek is een cruciale tegenmacht voor de democratie binnen onze onderwijsinstellingen, die ook toezicht houdt op de kwaliteit van het onderwijs.”
Minister vindt de signalen over universiteitspers zorgwekkend
De minister stemde met haar in. “Onafhankelijke journalistiek en persvrijheid zijn een groot goed, juist binnen het academisch debat,” reageerde hij. “De zorgen die zijn geuit, vind ik zelf ook zorgwekkend. We zien een aantal incidenten die laten zien dat sommige instellingen hier een beetje mee aan het worstelen zijn. Een academische pers is een uitstekende manier om mensen scherp te houden. Daarom is het belangrijk dat de redacties van universiteitsbladen en hogeschoolkranten onafhankelijk kunnen opereren. Het is de verantwoordelijkheid van de instellingen om die journalistieke onafhankelijkheid te bewaken en ervoor te zorgen dat ze niet verworden tot een PR-krantje.”
