‘Academische banden zijn al verbroken door Israëlische universiteiten zelf. Nu wij nog’

In april 2024 e-mailde ik het volgende naar enkele van mijn collega’s: 

Ik ben niet echt overtuigd door de redenen die worden gegeven om Israëlische instellingen te boycotten, waaronder universiteiten, en dus ook academici. BDS richt zich op universiteiten waar medewerkers betrokken zijn bij de ontwikkeling van dual-use technologie die gebruikt wordt door het Israëlische leger. Maar diezelfde universiteiten delen vaak hun campus met een minderheid van Israëlische academici die zich juist verzetten tegen de overheersing van Netanyahu. […] Wat dat betreft denk ik er hetzelfde over als het gaat om de Nederlandse overheid die Nederlandse universiteiten opdraagt om de banden met Russische universiteiten te verbreken (wat, voor zover ik begrijp, verder gaat dan een boycot), wat juist kritische Russische academici schaadt. Moeten Nederlandse universiteiten, inclusief de VU, dan ook geboycot worden omdat ze zich in een land bevinden dat de wet wil omzeilen om alsnog F35-onderdelen aan Israël te leveren? Die boycot zou dan immers ook deze groep [van collega’s in de email] raken. 

Ik was het toen oneens met het nut en de rechtvaardigheid van een academische boycot van Israëlische universiteiten. Niet omdat ik de regering-Netanyahu verdedigde (het tegenovergestelde zelfs), maar omdat ik wist dat er ook in Israël academici zijn die zich uitspreken tegen de overheersing, tegen apartheid, tegen oorlog, tegen de Palestijnse genocide. Ik vroeg me namelijk af: ‘Waar een boycot dreigt, raakt die toch altijd, hoewel onbedoeld, juist ook kritische stemmen die we juist zouden moeten steunen? Zoals in Rusland en China?’ En nu ook Amerika. Of zag ik dat toen verkeerd? 

Ja, dat zag ik toen inderdaad verkeerd. 

Onder meer ingegeven door pro-Palestina protesten, luide maar ook stille, en vooral door de gruwelijke beelden waar ik niet van wegkijken kon en altijd naar zal blijven kijken, begon ik te twijfelen aan bovenstaand perspectief. Inmiddels denk ik er anders over, en ik vermoed dat heel veel academische collega’s hier inmiddels tegenaan lopen, ook diegenen in universiteitsbesturen: “Ik zat dus fout. En nu?” 

Blijvend problematische positie Israëlische universiteiten 

Van gedachte veranderen mag echter nog altijd en moet altijd kunnen. Sterker nog, als we dat – zeker als wetenschappers – niet zouden mogen doen, dan houdt het wel een beetje op met het academisch denken en doen – precies zoals dat nu niet langer gebeurt aan Israëlische universiteiten. 

Niet alleen in de onmenselijke werkelijkheid van Gaza, waar zich al een tijd een genocide voltrekt, maar ook in hoe de meeste Israëlische universiteiten zich blijven positioneren ten opzichte van die genocide, heeft het leeuwendeel van de academische wereld in Israël gezwegen. Daarenboven draagt het nog altijd actief bij aan het staatsgeweld: door onderzoek te doen dat het leger ondersteunt en door protesterende Palestijnse maar ook Israëlische academici en studenten monddood te maken. 

Israëlische universiteiten hebben zelf academisch en moreel banden verbroken 

Een universiteit, welke dan ook, die zich structureel medeplichtig maakt aan apartheid en massaal geweld zoals genocide, verliest het moreel en intellectueel recht om nog als academisch betrokken beschouwd te kunnen worden.  

Hoe wrang is wat dat betreft het motto van, bijvoorbeeld, het Israëlische Weizmann Institute of Science, namelijk: “Science for the Benefit of Humanity”, terwijl het met trots op de eigen website de nauwe samenwerking met Israëlische wapenfabrikanten zoals Elbit Systems en Israel Aerospace Industries verkondigt?  

Wij hoeven de academische banden, inhoudelijk althans, met zulke instellingen dus niet meer te verbreken. In academische en morele zin zijn die al verbroken door henzelf, bedoel ik daarmee. Zien we dit onder ogen, dan kan de samenwerking ook formeel simpelweg worden stopgezet. 

Rond China waren academische principes leidend 

Eerder is dat bijvoorbeeld aan de VU gedaan door het Cross Cultural Human Rights Centre (CCHRC) op te heffen omdat dit werd gefinancierd door de Chinese Southwest University of Political Science and Law in Chongqing, een instelling die nauw verbonden is aan de Chinese Communistische Partij. Er waren zorgen over de academische onafhankelijkheid van het centrum, mede omdat medewerkers van het CCHRC zich publiekelijk positief uitten over het Chinese mensenrechtenbeleid en mensenrechtenschendingen in Xinjiang bagatelliseerden, waar de Oeigoeren worden onderdrukt.  

Ook toen waren academische principes leidend in de overweging, gelukkig. Mijn universiteit durfde zichzelf vervolgens in de spiegel aan te kijken, concludeerde “onvoldoende alert” te zijn geweest op de risico’s van buitenlandse financiering, en benadrukte het belang van academische onafhankelijkheid.  

‘Neutraliteit’ jegens Israëlische universiteiten impliciete goedkeuring genocide 

Dit besef mag er ook nu weer komen, door heel het land; niet alleen aan de Universiteit van Tilburg. Zo’n besef verandert de plicht van onze eigen universiteiten ten aanzien van de Palestijnse genocide in Gaza door de regering-Netanyahu en de actieve rol van Israëlische universiteiten. 

Wie nu nog in naam van academische ‘neutraliteit’ de status quo in stand houdt en wil houden, kiest ook voor passieve normalisatie van onmenselijkheid en voor impliciete goedkeuring van genocide, en schendt daarmee fundamentele mensenrechten. 

Het is nooit te laat om het goede te doen 

Elke universiteit die de academische kernwaarden verraadt, verbreekt de band met de academische gemeenschap waar dan ook, en universiteiten die blijven samenwerken met een dergelijke niet-academische universiteit, worden zo medeverraders. Ook als dat niet zo bedoeld is. 

Het is dus aan ons om dat hardop te zeggen en er, eindelijk, naar te handelen. Stop de formele banden. Zo stoppen we onze bijdrage aan de ontwikkeling van militaire technologie om een bezettingsleger te ondersteunen. Zo stoppen we het legitimeren van het politioneel neerslaan van protesten van studenten en staf, ook in Israël. En zo stoppen we als universiteit te handelen als verlengstuk van binnenlandse en buitenlandse staatsmachten. 

Niet dat de Palestijnse slachtoffers daar nu en direct baat bij hebben. Daarvoor is het al sinds 1948 te laat. 

Het is echter nooit te laat om alsnog het goede te doen – ook als dat betekent dat we onszelf met het eigen ongelijk moeten confronteren. Juist dan, en juist om zo nóg erger te voorkomen.

Yarin Eski is Universitair Hoofddocent bij de Vrije Universiteit Amsterdam.