Open access
De aanhoudende strijd voor toegankelijkheid
Plan S – Wat brengen de nieuwe afspraken teweeg?
Op 4 september 2018 werd het al langer verwachte Plan S aangekondigd. Het lukte speciaal gezant Robert-Jan Smits om nationale wetenschapsfinanciers samen te binden in een open access plan. Uitgangspunten daarbij zijn copyright voor publicaties bij de auteur blijft, dat hybride tijdschriften in 2020 zijn uitgefaseerd en misschien wel het meest belangrijke, financierders en academies betalen niet meer voor onderzoek dat niet open access wordt gepubliceerd. Hoe loopt het nu met het plan, wie sluiten zich aan bij de coalitie en hoe reageren wetenschappers en uitgevers erop?
De eerste maanden van Plan S
Nieuwe ronde onderhandelingen
In 2018 zal er onderhandeld moeten worden over een nieuwe ronde contracten. De hoofdvraag daarbij zal zijn of de instellingen en uitgevers wederzijds tevreden zijn met de deals. Ondertussen wordt ook in andere landen onderhandeld over de vraag: wie zou er nu eigenlijk moeten betalen voor publiceren. In Duitsland lopen de spanningen hoog op en worden de dreigementen met een boycot van de grote uitgevers inmiddels kracht bijgezet.
Nieuwe ronde onderhandelingen
Zijn nieuwe offset deals ook beter?
Op de valreep van 2015 kwamen de VSNU en de uitgevers tot een overeenkomst. Er zou een stap gezet worden richting meer open access publicaties. Wat er precies in de contracten bleef lange tijd onduidelijk. De grootste spelers, Elsevier en Springer, lieten in het contract opnemen dat de afspraken niet openbaar gemaakt mochten worden. Onafhankelijk van elkaar deden bibliothecaris Leo Waaijers en student Amos Keestra een beroep op de Wet Openbaarheid van Bestuur om deze alsnog openbaar te krijgen. Hoe dat verliep leest u hieronder.
Openbaarheid van OA contracten
Wat is open access eigenlijk?
Verschillende opties en verschillende meningen. Dat kenmerkt de discussie over wat nu werkelijk open access is. De overheid, NWO en de VSNU streven allen naar open access maar de voorwaarden daarvoor zijn onderdeel van discussie. In een korte gedachtenwisseling bespreken Barend van der Meulen (Rathenau), Jeroen Sondervan (UU) en Jeroen wat volgens hen kwalificeert als open access. Waar de een geen enkele barrière duldt is de ander toeschietelijker als het gaat om het categoriseren als open access.
Een korte geschiedenis
De Nederlandse afspraken tussen de universiteiten en uitgevers kwamen er niet zonder slag of stoot. De VSNU bracht een coalitie op de been onder leiding van Gerard Meijer die namens de Nederlandse universiteiten onderhandelde met de uitgevers. Ook de Nederlandse overheid liet meermaals van zich horen en zette open science Naast de vraag hoe toegankelijk wetenschappelijke publicaties moeten zijn richt de open science beweging zich op totale transparantie en toegankelijkheid. uiteindelijk zelfs op de agenda van het Nederlandse voorzitterschap van de EU in 2016. Alhoewel de route richting open access een hobbelige was, en er zelfs met een boycot gedreigd werd, kwamen de instellingen en de uitgevers uiteindelijk toch tot een vergelijk.